آداب و رسوم مردم مشهد در ایام مختلف سال

مشهد یکی از کلان شهرهای کشور است که به برکت حضور امام رضا بیشتر افراد به این شهر مقدس حداقل یک بار سفر کرده اند و تا حدودی با مردم خونگرم و مهربان مشهدی با لهجه شیرینشان آشنایی دارند. مردم مشهد نیز مانند سایر مردم کشورمان برخی فرهنگ و رسومات خود را از گذشته تا کنون حفظ کرده اند و مشهد عصاره ادب و آداب و رسوم ایران زمین است. در ادامه با این بخش همراه باشید تا نگاه دقیق تری به آداب و رسوم و فرهنگ مردم مشهد داشته باشیم.

تفاوت های قومیتی در استان خراسان

در استان خراسان رضوی، قومیت های مختلفی زندگی می کنند. در جنوب خراسان رضوی عرب ها و در شرق بلوچ ها و هزاره ها و در شمال استان خراسان رضوی کردها و حیدری ها در تربت حیدریه حضور دارند. شهر مشهد مهاجران زیادی از کشورهای دیگر همچون عراق و افغانستان پذیرفته است.

لهجه مشهدی

مشهدی یکی از لهجه های شیرین زبان فارسی است که در میان مردم مشهد رواج دارد. این لهجه خویشاوندیِ ثابت شده ای با لهجه هراتی دارد. نوع خالص لهجه مشهدی که خود مشهدی ها به آن «زق» می گویند کلمات کهن و اصیلی در خود جای داده است.

مراسم چهارشنبه سوری در مشهد

در استان خراسان و شهر مشهد مردم در شب چهارشنبه سوری هیزم آتش می زنند و درون آتش اسپند می ریزند و از روی آن می پرند و در زمان پریدن می خوانند:«زردی من از تو، سرخی تو از من»

رسم کوزه شکستن در چهارشنبه سوری

یکی دیگر از آداب و رسوم چهارشنبه سوری در مشهد، رسم کوزه شکستن است. در شب چهارشنبه سوری مردم پس از مراسم آتش افروزی برای دفع قضا و بلا مقداری زغال و مقداری نمک و یک سکه در کوزه سفالینی ریخته و هر یک از اعضای خانواده یکبار کوزه رادور سر خود می چرخاند و نفر آخر آن را به بالای پشت بام برده و به کوچه می اندازد و می گوید :دردِ و بَلایِ خَنَه رِه رِختُم به تویِ کوچه (دردو بلای خونه را ریختم به توی کوچه)

قاشق زنی مشهدی ها در چهارشنبه سوری

قاشق زنی نیز از دیگر رسوم مشهدی ها در چهرشنبه سوری بود. در این رسم بچه ها با چادرشب صورتشان را می پوشاندند و برای گرفتن عیدی از همسایه ها ملاقه زنی می کردند و آنها هم پول خرد، نقل و نبات و قند در ملاقه هایشان می گذاشتند.

رسم فال گوش ایستادن در چهارشنبه سوری

رسم دیگر شب چهارشنبه سوری فال گوش ایستادن بود و مردم اعتقاد داشتند که هرچه بشنوند، وقایع سال آینده را اعم از غم و شادی برایشان رقم می زند.

غذای مشهدی ها در چهارشنبه سوری

مردم مشهد در چهارشنبه سوری دور هم جمع شده و چهار رنگ پلو درست می کنند ” رشته پلو ،عدس پلو ،زرشک پلو،ماش پلو”. و آجیل بی نمک و شیرینی می خورند.

چهارشنبه سوری در سبزوار

یکی از آداب و رسوم چهارشنبه سوری در سبزوار، این است که آنها با هیزم یک گوی بزرگ درست می کنند و آن را آتش می زنند و از روی یک بلندی پرتاب می کنند و می خوانند «غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا».

آداب و رسوم نوروزی مردم مشهد

مردم مشهد نیز مانند مردم سایر نقاط ایران قبل از عید خانه تکانی کرده و گندم یا عدس در دیس و دوری و بشقاب خیس کرده تا برای شب عید سبز شود و در ایام عید، خانه به سبزه آراسته باشد. قبل از عید آنها در فکر تهیه لباس نو برای فرزندان هستند. در روز عَلَفه (عرفه) 29 اسفند مردم به یاد همه درگذشتگان در مسجد محل جمع می شدند و هر کس مقداری غذا و شیرینی و آجیل می آورد و خانواده ها و بازماندگانِ درگذشته ها را به سالی پرامید نوید می داد.

غذای شب عید مردم مشهد

شب عید هم مردم کوکوسبزی و پلو می خوردند و قبل از فرا رسیدن لحظه تحویل سال نو سفره هفت سین را می چیدند و لباس های نو خود را می پوشیدند. آنها به جز هفت سین معمول در سفره یک ظرف عسل و یک عدد نان سنگک قرار می دادند. کمی از شام شب عید نیز بر سر سفره می گذاشتند. عسل نماد شیرین کامی و تندرستی و نان برای جلب نعمت و برکت است.

اعتقادات خاص مردم مشهد برای شب سال تحویل

برخی از مردم مشهد قبل از تحویل سال به مسجد یا به پابوس و زیارت حرم امام رضا (ع) می رفتند. آنها چند لحظه قبل از تحویل سال، قدری «آب جوجه خروس» یا شیر می خوردند. چون عقیده داشتند آب جوجه خروس سبب لطافت پوست و نوشیدن شیر سبب سفید و نرم شدن پوستشان می شود. برخی از مردم هنگام تحویل سال سکه یا چند دانه برنج یا یک گوخدا (خرخاکی) در مشت می گرفتند و برای پولدار شدن مرد خانه سر مرغ و دل و جگر و سنگدان و گردن او را می پختند و به او می دادند. بعد از تحویل سال مردم مشهد ابتدا به خانه فامیل خود که فردی را از دست داده، می رفتند و سپس بزرگ خانواده یا بزرگ محل در خانه می نشست و همه دسته جمعی قرار می گذاشتند و برای تبریک سال نو به دیدن او می رفتند و عیدی گرفته و پذیرایی می شدند.

مراسم سیزده بدر مردم مشهد

مراسم سیزده بدر مردم مشهد مانند سایر مردمان کشورمان است. مردم روزهای 12، 13 و 14 فروردین در دل طبیعت دور هم جمع می شدند.

بازی های مردم مشهد در روز سیزده بدر

در سیزده بدر همگی بازی های رایجی مانند بازی ها الک دولک، کُشتی، آراآرا، سرنو قزل خانم، استاسه پایه، اوستای زنجیرباف، از گلاچی گل، بجُل بازی، جوزبازی، شیطون برشته، کبدی کبد، عرقچین گردونک، لوچمبه، لیس پالیس، درنه بازی و خرسوز پالون سوز انجام داده و یا تاب های بلندی می بستند و یک نفر از پایین از تاب سوار سوال می کرد و به او می زد تا جواب سؤالش را بدهد. غروب سیزده بدر هم آش و کاهو سکنجبین و چغاله بادام می خوردند و سبزه ها را گره می زدند و به آب می انداختند و به خانه هایشان بازمی گشتند.

آداب و رسوم ماه محرم در مشهد مقدس

همانطور که در این بخش از فرهنگ و هنر نمناک اشاره شده است در ایام محرم عزاداران در عزای سیدالشهدا(ع)، لباس سیاه می پوشند و هم مساجد و تکایا و سر در ساختمان ها را سیاه پوش می کنند. در مشهد هر سال با حلول ماه محرم، مراسم باشکوهی در مهدیه مشهدالرضا(ع) برگزار می شود و پس از مراسم سینه زنی و نوحه خوانی مدعوین با صرف شام پذیرایی می شوند. روز اول در برخی از حسینیه و تکایا رسم است که در دهه اول محرم و دهه آخر صفر، سه نوبت مجلس روضه خوانی، صبح ها بعد از نماز صبح، عصرها تا نزدیک غروب و شب ها بعد از نماز مغرب و عشا برگزار می شود. هر سال دو بار، یک بار شب شهادت امام حسین و دیگری شب شهادت امام رضا مراسم خطبه خوانی در صحن انقلاب(عتیق) حرم مطهر ثامن الحجج(ع) برگزار می شود.

مراسم شام غریبان در مشهد

مراسم شام غریبان، مانند خطبه دو بار در سال یک بار شب شهادت امام حسین و دیگری شب شهادت امام رضا اجرا می شود. در مراسم شام غریبان نیز کلیه خدمه و حفاظ آستان قدس رضوی، جمع می شوند و شمع به دست می گیرند و مراسم خاصی در صحن انقلاب با حضور مردم و دسته های عزاداری برگزار می کنند. از گذشته های دور، مردم مشهد میزبان دسته های عزاداری در منازل خود بودند. امروزه مردم با برپایی ایستگاه های صلواتی در مسیر دسته های عزاداری، پهن کردن سفره های نذری و پذیرایی با غذاهایی همچون شله، حلیم و ... ، انجام خدمت به هیات های عزاداری در طول مسیر دسته ها همچون توزیع آب، کمک به ایستگاه های صلواتی، و .. از عزاداران حسینی پذیرایی می کنند.

شب خوانی تا ملاقه زنی از رسوم مردم مشهد در رمضان

مردم مشهد با غبارروبی مساجد به استقبال ماه رمضان می روند. مردم مشهد در گذشته برای اطلاع رسانی از زمان دقیق اذان صبح، رسم شب خوانی داشتند.

زمان و مراحل برگزاری مراسم شب خوانی

شب خوانی پیش از زمان اذان صبح در 3 مرحله برگزار می شد. یک ساعت و نیم مانده به اذان صبح در مقام ابو عطا با دهل و شیپور آهنگی معروف نواخته می شد و زمانی که مردم این آهنگ را می شنیدند، می فهمیدند یک ساعت و نیم تا اذان صبح مانده است. یک ساعت به اذان مانده و نیم ساعت بعد از آهنگ اول، آهنگی در گوشه «حجاز» نواخته می شد تا مردم بفهمند یک ساعت به اذان مانده است. مرحله آخر شب خوانی هم یک ربع به اذان با قرائت دعای سحر آغاز می شد و موذنان به بلندترین نقطه خانه و مسجد و... رفته و دعا می خواندند و سپس بر این اشعار خوانده می شد:«شب خیز که عاشقان به شب راز کنند؛ گرد در و بام دوست پرواز کنند؛ هر جا که دری بود به شب می بندند؛ الا در دوست را که شب باز کنند».

رسم چلیک زنی و تشت زنی در ماه رمضان

رسم دیگر در ماه رمضان چلیک زنی و تشت زنی برای بیدارباش سحری بود. چلیک به پیت حلبی نفت می گفتند. چلیک زن، چلیک را با بندی روی گردن خود می آویخت و برای بیدار نمودن روزه داران با 2 چوب روی چلیک می کوبید. رسم تشت زنی اینگونه بود که در هر محله یک یا 2 نفر تشت به دست به پشت بام بلندی می رفتند و برای اعلام سحر بر آن می کوبیدند. خواندن قرآن جزو برنامه های عبادی مردم مشهد در ماه رمضان است. خانم های مشهدی در یک ساعت مشخصی و هر روز در منزل یکی از همسایه ها جمع می شوند و یک جزء قرآن تلاوت می کنند و در روز آخر ماه هرکدام یک سوره می خوانند. هر یک از خانم ها که سوره توحید به او می رسد، باید بعد از ماه مبارک رمضان آشی با عنوان «آش قل هو الله» بپزد و دیگر بانوان را دعوت کند.

اهمیت افطاری دادن در مشهد

مردم خراسان به افطاری دادن بسیار علاقه دارند در ماه رمضان اقوام و خویشان کنار هم به صرف افطاری جمع می شوند و از احوال هم با خبر می شوند. همه ساله در ماه رمضان و بعد از نماز مغرب و عشاء در سرتاسر صحن های حرم رضوی، سفره های افطاری برای روزه داران پهن می شود. تمام مومنان روستای باب الحکم شهرستان بردسکن خراسان رضوی هر روز ماه رمضان بر یک سفره افطار مشترک که در مسجد محل انداخته می شود، می نشینند و پس از روخوانی قرآن و خواندن نماز جماعت هم زمان و در کنار یک سفره افطار می کنند. در شب های قدر نیز مردم هنگام افطار نان جو همراه با ماست می خورند.

مراسم قنبرخوانی در مشهد

در شهادت امام علی و درروز بیست و یکم ماه مبارک رمضان مراسم ویژه ای برپا و طی آن مراسم تعزیه ای با عنوان «قنبرخوانی» برگزار می شود.

مراسم ملاقه زنی ماه رمضان در مشهد

از دیگر مراسم ماه رمضان ملاقه زنی است که این مراسم شب 27 ماه مبارک رمضان که شب قصاص ابن ملجم مرادی است، برگزار می شود. در این شب مردم شیرینی پخش می کنند و جوانان به ملاقه زنی می پردازند. برای اجرای ملاقه زنی پسرهای جوان بعد از افطار چادر به کرده و به در منازل می روند و با ملاقه به در می کوبند و سپس پشت درمی ایستند. سپس صاحبخانه مقداری شیرینی، شکلات، نقل، خرما و... داخل ملاقه یا کیسه ملاقه زن ها می ریزد و هنگام ریختن شیرینی و شکلات ها به داخل کیسه یا ملاقه می گوید، «بگو بر ابن ملجم لعنت»

بهترین و معروف ترین غذاهای سنتی مشهد

غذاهای مشهدی که انواع آن در آشپزخانه ی ساعد نیوز به صورت کامل آموزش داده شده است همیشه طعم و عطری خوب و خاطره انگیز دارند.بهترین و معروف ترین غذاهای سنتی مشهد عبارتند از:

• شله مشهدی که از حبوبات مختلف تهیه شده است که برای پخت این غذا باید زمان زیادی بگذارید.
• پلو مخلوط مشهدی، یکی از غذاهای سنتی مشهد است که بسیار خوشمزه و لذیذ می باشد و طعم بسیار عالی دارد. این غذا ترکیبی از استانبولی و لوبیا پلوی خودمان است.
• چنگالی یکی دیگر از غذاهای خوشمزه مشهد است که با نان بیات و خرد شده، روغن، عسل یا شکر و یا شیره ی نبات تهیه می شود.
• آش لخشک مشهدی، تقریبا شبیه آش رشته ی خودمان است با این فرق که در آن تنها عدس به جای همه ی دیگر حبوبات به کار برده شده است.
• یتیمچه ی مشهدی، که در تهیه آن از لوبیا، عدس، دارچین، زردچوبه، بادمجان، نخود، نمک و فلفل و دارچین استفاده می شود.
• اشکنه قوروت از دیگر غذاهای سنتی مشهد است.به اشکنه قوروت، کله جوش هم می گویند.
• آش ماستی، غذای محبوب همه ی خراسانی ها است که در پخت این آش از لپه، سیر، ماست، پیاز، شوید خشک، سینه ی مرغ، نعنا، برگ بو، ادویه های معمول و زعفران استفاده می شود.
• کوکو شیرین، دسر معروف و محبوب مشهدی هاست که یا به عنوان دسر و یا به عنوان پیش غذا سرو می شود.
• رشته پلو، غذای سنتی مشهدی ها در هنگام تحویل سال می باشد. رشته پلوی مشهدی ها طعم و مزه ی اصیل و مربوط به خود را دارد.
• مسقطی مشهدی یا ماقوت نوعی حلوا است که برای طعم دار کردن آن از خلال بادام و زعفران استفاده می شود.
• کباب شیشلیک معروف یکی از غذاهای سنتی مشهد است که از گوشت خالص تهیه می شود.
• خورشت یا خورش ریواس هم از آن دسته غذاهای سنتی مشهد است که در درست کردن آن از گوشت تازه ی گوسفند و یا گوساله، جعفری و نعنا تازه، پیاز و حتی شکر استفاده می کنند.
• دیگچه ی مشهدی غذایی پر گوشت و به اصطلاح بار گذاشتنی است که نوعی دسر و شیرینی به حساب می آید.
• دیزی سنگی، یکی از غذاهای سنتی و محبوب مشهدی ها است که در ظروف سنگی درست می شود.
• قیمه مشهدی، شبیه به قیمه های خودمان است که در آن ادویه هایی مثل جوز هندی، زنجبیل، هل، زعفران و دارچین استفاده می شود.

معرفی لباس محلی زنان و مردان گیلانی