به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از فرارو، هدف اصلی ایران از ورود به مذاکرات هسته‌ای، که به امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) منجر شد، عادی‌سازی مناسبات اقتصادی خود با کشور‌های جهان بود. هدفی که با خروج یکجانبه دولت آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های فراگیر، با چالش جدی مواجه شده است.
پس از اینکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از توافق هسته‌ای خارج شد، ایران به شرط تامین منافع اقتصادی خود توسط سایر اعضای برجام، مشخصا اروپایی‌ها، در توافق یادشده باقی ماند. بنا به گفته محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، وقتی آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شد، دیگر کشور‌ها یک سری تعهدات را دادند که مکانسیم جدید اتحادیه اروپا، «ابزار حمایت از تبالات تجاری» (اینستکس)، شامل این تعهدات نمی‌شود.
اروپایی‌ها پس از حدود نه ماه کش‌وقوس، از سازوکار اینستکس رونمایی کردند. اما این سازوکار، که شامل فروش نفت ایران نمی‌شود، با واکنش سرد ایران همراه شد. مقامات ایرانی تاکید می‌کنند که اینستکس کافی نیست و به منزله عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران با جهان نیست؛ بلکه عکس آن است. چرا که اساسا ایران امیدوار بود که اروپا برای استمرار فروش نفت‌اش کاری انجام دهد. اما سازوکار اروپا کاری در این زمینه نکرد.
به رغم اینکه اینستکس تمام انتظارات ایران را برآورده نمی‌کند، اما آمریکایی‌ها ظاهرا برای ناکام کردن آن، یک سازوکار موازی در سوئیس راه‌اندازی کرده‌اند. کانال سوئیس، کالا‌ها و اقلام بشردوستانه غیرتحریمی را پوشش می‌دهد. حال، تشابه کارکرد دو کانال مالی سوئیس و اینستکس موجب شده برخی محافل از ضرورت جمع شدن کانال دوم صحبت کنند.
هرچند در ظاهر اینستکس فقط یک سازوکار مالی به نظر می‌رسد، اما اهمیت تبعات سیاسی‌اش از کارکرد اقتصادی آن کمتر نیست. اروپایی‌ها عملا با رونمایی از این کانال، خود را در برابر تحریم‌های آمریکا قرار داده‌اند. اتحادیه اروپا در عین همراهی با نگرانی‌های آمریکا پیرامون فعالیت‌های غیرهسته‌ای ایران- مانند برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای-، می‌کوشد اثر تحریم‌های آمریکا بر ایران را کمتر کند.
اما این کوشش، اتحادیه اروپا را در موقعیت دشواری قرار داده است. هم ایران و هم آمریکا، هر کدام بنا به دلایل مختلف، از اقدامات اروپا ابراز ناخرسندی می‌کنند. در حالی که ایران از کم کاری اروپا در جبران خسارت‌های خروج آمریکا از برجام انتقاد می‌کند، آمریکایی‌ها، ضمن کم اهمیت نشان دادن اینستکس، از اروپا می‌خواهند که از دور زدن تحریم‌هایشان علیه ایران اجتناب کند.
برخی محافل رسانه‌ای غربی هم استدلال می‌کنند که اروپا اساسا قادر نیست تحریم‌های آمریکا را دور بزند؛ بنابراین بهتر است که اینستکس را تعطیل کند. شورای سردبیری خبرگزاری بلومبرگ، اخیرا طی یادداشتی، این دیدگاه را منعکس کرده است. به گفته این خبرگزاری، اروپایی‌ها تلاش می‌کنند هم با ایران و هم با آمریکا از خود همراهی نشان دهند. اما نهایتا نه می‌توانند آمریکا را فریب دهند و نه سازوکار مالی آن‌ها با ایران موفق خواهد شد.
کشور‌های طراحی‌کننده اینستکس می‌گویند هدف این سازوکار تسهیل فروش اقلام بشردوستانه، مثل دارو و غذا، به ایران است. اما بلومبرگ در رد این استدلال می‌نویسد: «اگر واقعا هدف، این باشد، اروپایی‌ها می‌توانند از کانالی که سوئیس برای این منظور طراحی کرده، استفاده کنند.»
کانال سوئیس، که قبل از اینستکس با هماهنگی آمریکایی‌ها راه اندازی شده، فشار‌ها بر اینستکس را بیشتر کرده است. چرا که هر دو کانال فعلا بر روی اقلام بشردوستانه متمرکز شده‌اند. البته این احتمال مطرح است که اینستکس در آینده فروش نفت ایران را هم پوشش دهد.
علاوه بر این، این احتمال نیز مطرح است که آمریکایی‌ها با تهدید به اعمال تحریم علیه هر کسی که در اینستکس درگیر شود، موجبات ناکامی آن را فراهم کنند. اگر آمریکایی‌ها چنین کنند، احتمالا تجارت اقلام بشردوستانه به کانال مالی سوئیس منتقل خواهد شد که هم از تحریم‌ها مصون است و هم همان کارکرد فعلی اینستکس را دارد.
