فیلم اصحاب ... و لاأعز ( عزیزترین دوستان) که به کارگردانی وسام سمیره کارگردان مصری و با مشارکت بازیگران مصری و لبنانی و عربی ساخته شده است، پس از پخش در شبکه جهانی نتفلیکس، جنجال ها و سر و صداهای زیادی در محافل عربی و کشورهای اسلامی به وجود آورد. به بهانه ی نقد و بررسی این فیلم، گریزی نیز به فضای فرهنگی هنری جهان عرب خواهیم زد و در نهایت تاثیر جریان های هنری و فرهنگی و سیاست های کلی تصمیم سازان کشورهای عربی مخصوصاً عربستان را در این زمینه بررسی خواهیم کرد.
این موضوع را می توان از سه جنبه بررسی کرد: جنبه اول فنی و هنری، جنبه دوم فرهنگی و در نهایت جنبه سوم سیاسی. به لحاظ فنی و هنری منتقدین بزرگ جهان عرب نقدهای زیادی را بر فیلم عزیزترین دوستان ساخته وسام سمیره وارد کردند. این فیلم در واقع از نسخه ایتالیایی فیلم "perfetti sconoscuiti" کپی برداری شده (فیلمی که در زمینه کپی برداری از آن، در جهان رکورددار است و ۱۸ نسخه فیلم های مختلف و در کشورهای مختلف از آن کپی برداری شده است). به اعتراف منتقدین، فیلم عربی اصحاب ... و لاأعز، یک کپی بسیار ضعیف از نسخه اصلی فیلم ایتالیایی است، که میتوان آن را فیلمی نسبتا موفق آنهم بخاطر جسارت در پرده دری دانست.
منتقدین چندین دلیل برای این ادعا ارائه می دهند: اول اینکه به لحاظ مولفه های هنری و فنی، این فیلم هیچ کدام از عناصر روایتگری، داستان، روند فیلم، بازی کاراکترها و صحنه های بازی را دارا نیست. بازی ها بیشتر حالت تصنعی و ناظر بر پیام بسیار مکشوف فیلم که در ادرامه به آن خواهیم پرداخت، است. همچنین اتفاقات داستان همگی در یک خانه رخ می دهد به شکلی که سطح این فیلم را تا یک فیلم خانگی تنزل داده است، حتی فیلمبرداری این فیلم به گواه منتقدین ضعف های متعدد فنی دارد.
در واقع می توان گفت که پردازش محتوای نامتعارف و ممنوعه فیلم، جور همه تکنیک های دیگر در جذب مخاطب را متحمل شده است. بر این اساس است که با وجود ایرادات و مشکلات زیادی که بر این فیلم گرفته شده، باید اعتراف کرد که این فیلم با استقبال زیادی در جهان عرب روبرو شده است. همان طور که پیشتر ذکر کردیم، یکی از دلایل اصلی استقبال مخاطبین از این فیلم، ساختار شکنی این فیلم، و ورود آن به خطوط قرمز فرهنگی فکری و آداب و رسوم عربی و اسلامی و بحث ها و جنجال های زیادی است که در فضای مجازی علیه این فیلم رخ داده است.
در این فیلم برای اولین بار موضوع همجنسگرایی در یک فیلم عربی مطرح شده است. یکی از بازیگران مرد همجنسگراست، اما موضوع را از دوستان و خانواده خود پنهان کرده است. همچنین موضوعات نامقبول فرهنگی نزد فرهنگ عربی- اسلامی مثل روابط آزاد زنان با دوستان مرد خود و شوخی های نامتعارف و بازیهای بسیار گرم و صمیمی نیز از دیگر مولفه های موجود در این فیلم می باشد که در کل باعث شده است این فیلم به لحاظ فنی و هنری بسیار ضعیف اما دارای جذابیت های ساختارشکنانه باشد که بسیاری از مخاطبین را به خود جذب کرده است.
از بعد فرهنگی، به نظر می رسد که نویسنده این فیلم توجه اندکی به فرهنگ عربی و اسلامی جایی که فضای فیلم و داستان فیلم در آن رخ داده، کرده است. به این معنا که با دیدن این فیلم این نکته به ذهن متبادر می شود که انگار بازیگران در جایی غیر از مصر و لبنان زندگی می کنند و آداب و رسوم، صحبت کردن ها، عادت ها و سبک زندگی آنان هیچ سنخیتی با خانواده های عربی اسلامی ندارد. نکته مهم این که سعی شده تا بازیگران مختلف از کشورهای عربی از جمله مصر و لبنان در این فیلم گنجانده شوند تا مخاطبین بیشتری به آن جذب شوند. شیوه ی توزیع و ارائه این فیلم در شبکه جهانی نتفلیکس و با سرمایه گذاری شرکت نتفلیکس دارای مضمون و جهت گیری خاصی بوده است و در واقع این فیلم را می توان یک فیلم عربی-غیر عربی و یک فیلم تبلیغاتی هالیوودی ناامید دانست. به این معنا که آداب و رسوم و فرهنگ و سنت و عقاید عربی اسلامی در آن عامدانه نادیده گرفته شده است و و آن را علناً به یک اقدام تبلیغاتی تهاجمی علیه فرهنگ عربی اسلامی تبدیل کرده است.
شکی در این نیست که ممکن است و شاید قطعا، رخدادهای ممنوعه فیلم در بستر هر جامعه ی موجود باشد، منتهی مسئله قابل توجه وناخوشایند برای گفتمان اسلامی در ابتذال برجسته سازی متعمدانه این رخدادها در نظر مخاطب عربی به منظور عادی سازی مخملی آن است، در این فیلم و بسیاری از فیلم های دیگر عربی، برخوردهای اجتماعی غربی که بی هیچ وجه با برخوردهای عربی –اسلامی سنخیتی ندارد، در زندگی خانواده ها قرار داده می شوند، تا کم کم رفتار اصیل و حتی سنتی به حاشیه رانده شود و مقبولیتی در ذهن معاصر عربی نداشته باشد.
به لحاظ فرهنگی می توان راجع به این فیلم و فضای کلی جهان عرب اینگونه تحلیل کرد که پس از حوادث بیداری اسلامی و بهار عربی و انقلاب هایی که اکثراً به شکست و انحراف کشیده شد، تصمیم سازان غربی و استکبار جهانی در اتاق های فکر خود به این نتیجه رسیدند که رویکرد نظامی در خاورمیانه دارای هزینه ها و تبعات بسیار مخربی برای خود غرب است و باید رویکرد فرهنگی و رویکرد نرم را در خاورمیانه و در کشورهای عربی و اسلامی تقویت کرد. بدین منظور کشورهای هدف و محور در جهان عرب از جمله مصر و عربستان و تا حدود زیادی ترکیه در نظر گرفته شد و نهادهای حاکمیتی در این کشورها اجرا کننده برنامه ها و اهداف غرب در فضای فرهنگی سیاسی و حتی هنری این کشورها شدند.
اتفاقات چند سال اخیر سیاسی عربستان سعودی و به روی کار آمدن محمد بن سلمان از طریق کنار زدن پسر عموی خود، محمد بن نایف و در دست گرفتن تمام مقدرات عربستان باعث شد که اکنون وی قدرت بلامنازع سیاسی و تصمیم سازی عربستان سعودی باشد. وی فعالیت های سیاسی اقتصادی و فرهنگی بسیار گسترده ای برای تغییر شکل و شمایل جامعه سنتی و دینی عربستان نموده است. مهمترین اقدام وی تشکیل سازمانی به نام سازمان تفریحات و سرگرمی عربستان با ریاست آل شیخ می باشد. هدف اصلی این سازمان ایجاد برنامه های تفریحی و سرگرمی است. اما کار ویژه اصلی این سازمان، دور کردن جامعه عربستان از فضای سنتی دینی و سنت های فکری و فرهنگی جامعه می باشد.
ایجاد برنامه های متنوع موسیقی دعوت از خواننده های مطرح جهان از جمله آمریکا و اروپا و برگزاری کنسرت های گسترده و میلیونی در شهرهای مختلف عربستان حتی در شهر مقدس مکه، برگزاری برنامه های مختلط و رقص و آواز دختران و پسران، گوشه ای از اقدامات فرهنگی بن سلمان و آل شیخ برای تغییرات ساختاری و فرهنگی جامعه عربستان می باشد. به تبع و به دلیل مرکزیت نسبی عربستان سعودی در جهان عرب در کنار مصر این اقدامات تاثیر و بازخورد زیادی در جهان عرب داشته است، هر چند که مردم خود عربستان و بسیاری از ملت ها و مردم کشورهای عربی با این اقدامات مخالفت های گسترده ای کرده اند.
