«شرفه دوزی» یکی از انواع رودوزی های سنتی ایرانی است که همانند کمند دوزی به عنوان دوخت مکمل بعضی از رودوزی ها به کار برده می شود و از آن برای تزئین و زیبایی بیشتر لباس، سجاده، رومیزی، پرده و به طور کلی حاشیه ها استفاده می شود. «شرفه» در لغت به معنای کنگره قصر و عمارت و به طور خاص به معنای مثلث و مربع هایی است نزدیک به هم که بالای عمارت ها و قلعه ها نصب می گردد.
تاریخچه
با توجه به آثار به دست آمده و موجود در در موزه های ایران و جهان و همچنین حجاری های دوره هخامنشی حاکی از این امر است که این دوخت در دوره ی ماد و هخامنشی و اشکانی و ساسانی رواج داشته و به عنوان دوخت تکمیلی برای تزئین بیشتر البسه ی سران کشوری و لشکری به کار می رفت. در دوره ی اشکانی به علت وفور نخ گلابتون این دوخت رواج بیشتری پیدا کرد. در دوره اسلامی به خصوص در دوره سلجوقیان نیز به علت توجه مردم و امرا به امر کتابت و کتاب آرایی و رواج انواع جدول ها در بافته ها و دوخت ها و کتب این دوخت بسیار رواج داشت ؛ از دوره سلجوقیان به بعد ، دوخت هایی همچون گلابتون دوزی ، ده یک دوزی ، بخارادوزی ، شمسه دوزی ، کمند دوزی ، پته دوزی ، قلاب دوزی ، آجیده دوزی ، نقش دوزی ، گبر دوزی ، منجوق دوزی ، نقده دوزی ، دوخت های قفقازی و … به همراه این دوخت به کار گرفته شد. در حالی که این دوخت بیشتر با نخ گلابتون انجام می گیرد ولی در دوره ی تیموری بیشتر از ابریشم الوان به خصوص رنگ آبی یا سرمه ای استفاده می کردند. دوره ی صفوی را می توان نقطه اوج شرفه دوزی دانست.
نقوش دوخته شده
نقوش رایج این دوخت بیشتر شامل گل دسته ها، خطوط اصلی صافی که طی آن حلقه هایی ایجاد می شود و همچنین دالبرهای متوالی که در تقاطع آن ها سه حلقه به صورت گل در می آیند و گاه نیز به صورت دسته گل هایی از یک گلدسته بیرون می آید. طرح ها گاهی ممکن است حاشیه بیرونی و گاهی ممکن است حاشیه درونی باشند؛ در حاشیه بیرونی طرح از وسعت بیشتری برخوردار می باشد.
انواع شرفه دوزی
این دوخت از تنوع زیادی برخودار است که مهم ترین آنها عبارتند از :
- شرفه گلدسته ای
- شرفه حلقوی یا عدسی
- شرفه دالبر یا زیگزاکی
- شرفه شمشیری با تیغی یا پیکانی
- شرفه گل گلدانی
- شرفه ماری
روش دوخت
ابتدا طرح مورد نظر بر روی پارچه نقش پردازی شده سپس نخ گلابتون را بر روی خطوط طرح از پارچه بیرون آورده و با نخ هم رنگ نخ گلابتون یا از نوع گلابتون ظریف، بر روی گلابتون اصلی به فاصله معین بست می زنند. طرح در قسمت های برگ و گلبرگ به روش حلقه زدن گلابتون اصلی و بست با نخ ثانی شکل می گیرد.
شرفه دوزی بیشتر بر روی پارچه های ابریشمی، یشمی و براق و اکثرا به رنگ های سبز سیر، ارغوانی، مشکی، سرخ، و رنگ هایی که نخ گلابتون روی آن جلوه داشته باشد دوخته می شود. نخ ثانی که برای بست بر روی نخ گلابتون اصلی مورد استفاده قرار می گیرد ممکن است از نخ ابریشم هم رنگ گلابتون باشد. این دوخت به همراه دوخت های دیگر در طرح های حاشیه ای و یا به تنهایی برای تزئین لباس، بقچه، سوزنی، سجاده، کوسن، رومیزی، پرده، پاچه شلوار، حاشیه دامن، سفره قند، جای خاک تیمم، کمربند ها، تابلوهای تزئینی و ... به کار می رود.
سخن آخر
از مراکز رایج این دوخت میتوان از اصفهان ، کاشان ، یزد ، کرمان ، آذربایجان شرقی ، کنبد کاووس ، گرگان ، خراسان ، زاهدان و بندر عباس نام برد.
آشنایی با هنر پوستین دوزی
