ضرب المثل به خاک سیاه نشستن
ضرب المثل گونه ای از بیان است که معمولاً تاریخچه و داستانی پندآموز در پس بعضی از آن ها نهفته است. بسیاری از این داستان ها از یاد رفته اند، و پیشینهٔ برخی از امثال بر بعضی از مردم روشن نیست؛ با این حال، در سخن به کار می رود. شکل درست این واژه «مَثَل» است و ضرب در ابتدای آن اضافه است. به عبارتِ دیگر، «ضرب المثل» به معنای مَثَل زدن (به فارسی: داستان زدن) است.
داستان ضرب المثل
عبارت مثلی بالا کنایه از بدبختی و بیچارگی است که در وضعی غیر متقربه دامنگیر شود و آدمی را از اوج عزت و شرافت به حضیض مذلت و افلاس و مسکنت سرنگون کند و مال و منال و دار و ندار را یکسره به زوال و نیستی کشاند. در چنین موردی تنها عبارتی که می تواند وافی به مقصود و مبین حال آن فلک زده واقع شود این است که اصطلاحا گفته شود:« فلانی به خاک سیاه نشسته» و یا به عبارت دیگر:« فلانی را به خاک سیاه نشانده اند.»
در این مقاله بحث بر سر خاک سیاه است که دانسته شود این خاک چیست و چه عاملی آن را به صورت ضرب المثل در آورده است.
به طوری که صاحب معجم البلدان نقل کرده، در نزدیکی بیت المقدس و شش میلی شهر رمله کوره ای است به نام عمواس که:« طاعون معروف سال هیجدهم هجری در روزگار خلافت عمر در این ناحیه پدید آمده بود و از آنجا به دیگر نواحی شام سرایت کرد. تعداد تلفات این طاعون را بیست و پنج هزار تن نوشته اند.»
در این طاعون که به نام عمواس خوانده شده جمعی از اصحاب پیغمبر (ص) به اسامی ابو عبیده جراح و معاذبن جبل و یزیدبن ابی سفیان نیز هلاک شدند ولی عمر عاص آن داهی محیل و دور اندیش عرب چون وضع را وخیم دید با بسیاری از متعبان خویش از منطقه عمواس گریخته جام سالم به در بردند.
مطلب مورد بحث ما این است که سام مزبور را عام الرماد، یعنی: سال خاکستر هم نام نهادند و در این زمینه صاحب کتاب عجایب المخلوقات می نویسد:
« ... و بعد از آن عام الرماد. در آن سال خاک سیاه ببارید و بیست و پنج هزار آدمی درین سال بمرد. و این خاک در صحرا و در خانها و حجر ها ببارید، تا مرد از جامه خواب بر خاستی بر خاک سیاه بودی. آن را عام الرماد گفتند.»
خلاصه ضرب المثل
در زمان پیامبر، یکسال طوفانی آمد که تمام آن خاک های سیاه بود و انقدر شدید بود که در خانه های مردم هم نفوذ کرده و همه جا را خاکستر گونه کرده بود. در آن سالی که خاک سیاه بارید، گفته اند نزدیک ۲۵ هزار نفر جان خود را از دست دادند. آن سال را عام الرماد نامیدند یعنی سال خاکستر.
ریشه این ضرب المثل هم به این حادثه تلخ تاریخی برمی گردد.
مورد استفاده
1– خاک سیاه کنایه از بداقبالی و بدیختی است. یعنی فلانی بدبخت شد و روزگارش همچون خاک، تیره گشت.
۲- به خاکِ سیاه نشاندنِ کسی، کنایه از بیچاره کردن اوست. درواقع فقط یک ظالم سنگدل می تواند کسی را به خاک سیاه بنشاند مگر آنکه، کسی که بدبخت می شود دشمن مسلمانان باشد. در این صورت به خاک سیاه نشاندنش مجازات ستم هایی است که خودش به ناحق به دیگران کرده است.ه
۳- همه درهای امید و دارایی را به روی کسی بستن. به گونه ای که از فرط نداری و فقر و بیچارگی ، هرلحظه آرزوی مرگ کند. این مَثل، اوج مشکلات را نشان می دهد. زمانی که انسان از هرچیز و هرکسی ناامید است بجز خدا.
۴- مثال: اوضاع مالی ام به شدت خراب است. چندین میلیون از پولم را در یک شراکت با دوست قدیمی از دست دادم. او با این نامردی ای که کرد، مرا به خاک سیاه نشاند.
آشنایی با ضرب المثل به ترتیب حروف الفبا (ق)
