آشنایی با ضرب المثل دوست آن باشد که به تو راست بگوید، نه آن‌که دروغ تو را راست انگارد

ضرب المثل دوست آن باشد که به تو راست بگوید، نه آن که دروغ تو را راست انگارد

داستان ضرب المثل:

«دهقانی بسیار مال و ضیاغ و متاع دنیوی داشت و دستگاهی به عقود و نقود. همیشه پسر را پندهای دلبند دادی و از استحفاظ مال و محافظت بر دقایق دخل و خرج و حُسن تدبیر معیشت در معاشرت و بذل و امساک مبالغت ها نمودی و گفتی: ای پسر! مال به تبذیر مخور تا عاقبت تشویر نخوری و رنج تحصیل دانش بر تا روزگارت بیهوده صرف نشود که دنیا همه قاروره ای است؛ قاروره ای است شفاف گرفته.

چون پدر درگذشت و آن همه خواسته و ساخته بر پسر بگذاشت، پسر دست اتلاف و اسراف برآورد. با جمعی از اخوان شیاطین خوان و سماط، افراط باز کشد و در ایامی معدود، سود و زیان نامحدود برافشاند. مادری داشت دانا و نیکورأی و پیش بین. پسر را گفت: پند پدر نگاه دار و استظهاری که داری، بیهوده از دست مده که چون آنگه که نباید، بدهی، آن گه که باید، نباشد و هیچ دوست را تا اوصاف او را به اوراق تجربت نیالایی، صاف مدان و تا مماخصت او را از مماذقت بازشناسی، دوست مخوان!

دهقان زاده را از این سخن رغبتی در آزمایش حال دوستان پیدا آمد. به نزدیک یکی از آن یاران شد و از روی امتحان گفت: ما را موشی در خانه هست که بسیار خلل و خرابی می کند. موش نیم شبی بر هاونی دو منی ظفر یافت، آن را تمام بخورد. دوستان گفتند: شاید که هاون چرب بوده باشد و حرص موش بر چربی خوردن پوشیده نیست. دهقان زاده از آن تصدیق که کردند، بر اصدقای خود اعتماد بیشتر بیفزود و با اهتزاز هیجانی هر چه بیشتر، پیش مادر گفت: دوستان را آزمودم، بدین بزرگی خطایی بگفتم و ایشان به خرده گیری مشغول نگشتند و از غایت شرم و آزرم تکذیب نکردند و دروغ مرا راست برگرفتند.

مادر از آن سخن بخندید و گفت: اي پسر! عقل بر این سخن میخندد, لیکن با هزار چشم باید بر تو گریست که آن چشم بصیرت نداری. دوست آن باشد که با تو راست گوید, نه آن که دروغ تو را راست انگارد. پسر گفت: راست گویند که زن را محرم اسرار نباید دانستن و هم چنان به شیوه عنّه و سفه, اندوخته.

فراهم آورده پدر را جمله به باد هوی و هوس برداد تا روزش به شب افلاس رسید و کارش از ملبس حریر و اطلس به فرش پلاس افتاد و بار نکبت, وی را بر خاک مذلت نشاند.

روزی به نزدیک همان دوست شد, در بین یاران دیگر نشسته بود و داستان بی سامانی خود می گفت: در این میانه بر زبانش گذشت که دوش یک تای نان در سفره داشتم و موشی بیامد و پاک بخورد. همان دوست که اکاذیب و تُرَّهات وی را لباس صدق پوشانید, از راه تمأخره و تخجیل گفت: اهالی! این عجب شنوید و این محال مشاهده نمایید! موشی به یک شب نانی چطور تواند خوردن؟!

مورد استفاده ضرب المثل:

در نکوهش دوستان فريب کاري که پيوسته از انسان تمجيد مي کنند و موجب غفلت انسان مي شوند و در تشويق و توصيه به صداقت و راستي در دوستي ها به کار مي رود.

شعر نظامی در باب راستگویی:

راستی خویش نهان کس نکرد

در سخن راست زیان کس نکرد

راستی آور که شوی رستگار

راستی از تو ظفر از کردگار

گر سخن راست بود جمله در

تلخ بود تلخ که الحق مر

چون به سخن راستی آری بجای

ناصر گفتار تو باشد خدای

آشنایی با ضرب المثل ناخوانده به خانه خدا نتوان رفت