آشنایی با کاخ الحمرا در اسپانیا

نگاهی به هنر پس از اسلام در اسپانیا

اندلس یا همان اسپانیای امروزی، حلقه میانی فرهنگ اسلام و غرب است. حضور هشتصد ساله مسلمین در این سرزمین و به بار نشستن عمیق فرهنگ اسلامی، اسپانیا را پلی میان دو تمدن بزرگ تبدیل کرد. این تاثیر در دو محور قابل بررسی است یکی هنر مسیحیانی که تحت تسلط حکومت های اسلامی می زیستند و دیگری هنر تحت تاثیر آموزه های اسلام است که متاثر از هنرهای متداول در سایر سرزمین های تحت حکومت اسلام در اسپانیا رواج یافت.

طی تسلط حکومت خاندان های مختلف اسلامی مستقر در اسپانیا برای گروهی از مسیحیان که در حفظ فرهنگ و هنر قومی خود می کوشیدند اما ناگزیر به پذیرش نفوذ فرهنگ و الگوهای معماری در سرزمینهای اسلامی بودند هنری متداول شد که از سده هشتم تا یازدهم میلادی (دوم تا پنجم ه‍جری قمری) در کنار معماری و هنرهای تحت تاثیر اسلام تحول می یافت. دراین شیوه در سده یازدهم میلادی با نفوذ و رواج هنر رومی وار متروک ماند و از میان رفت. والیان و خلیفگان مسلمان با روش مسالمت آمیزی که داشتند به مسیحیان اجازه می دادند که با رعایت پاره ای شرایط برای اجرای مراسم دینی خود پرستشگاه های مسیحی بسازند در نتیجه شیوه معماری و تزیینی توسّط آن مسیحیان به وجود آمد، که آمیزه ای بود از هنر عامیانه محلی و عناصر شکوهمند شیوه اسلامی. تاثیر این هنر و همچنین معماری از سده ششم هجری قمری (دوازدهم میلای) که مسیحیان اسپانیا تدریجا شروع به پس گرفتن ایلات خود از مسلمانان کردند، تا سده نهم هجری قمری (پانزدهم میلادی) که آغاز دوران رنسانس اروپا بود در اسپانیا و پرتغال رواج یافت.

در معماری، اولین نمونه حضور مسلمانان در این بخش از دنیا مسجد جامع قرطبه است. مسجدی که یکی از معماری های شکوهمند پس از اسلام است و در سال ۱۶۸ هجری بنای آن توسط «عبدالرحمن داخل» آغاز شده و توسط هشام فرزندش در سال ۱۷۷ هجری به پایان رسیده بود. عبدالرحمان دوم به تقلید از همین مسجد عظیم، مسجد جامع اشبیلیه را بنا کرد و با توسعه قصر قرطبه و نیز کشیدن دو خیابان در دو کناره رود «وادی کبیر»، گردشگاه بسیار زیبایی برای قرطبه فراهم کرد. همچنین عبدالرحمن سوم (متوفی ۳۵۰ هجری ۹۶۱ میلادی) ملقب به «الناصر» پس از عبدالرحمن دوم، نقشی مهم و عظیم در فرهنگ و هنر اندلس دارد. یکی از مهم ترین کارهای این حاکم، ساخت شهری تحت عنوان «الزهرا» (در سال ۳۲۴ هجری) بود. به نقل ابن خلدون، ناصر، با فراخواندن معماران، هنرمندان، معبدسازان، خطاطان و نقاشان از سراسر اندلس، بغداد، مصر و حتی قسطنطنیه، شهری بسیار زیبا با بناهایی باشکوه بنا کرد. یکی از شکوه مندترین این بناها قصر الزهرا و به ویژه تالار پذیرایی آن بود. باغ ها و پارک هایی که در الزهرا ساخته شد این شهر را به یکی از زیباترین شهرهای جهان تبدیل کرد. تزیین هنری این قصر با نقش و نگار آیات قرآنی و گچ بری ها و نقاشیهای هنرمندانه ای همراه بود که به تعبیری تا آن زمان، و همو خیال هیچ بلندپروازی قادر به آفرینش نظیر آن نبود. در کنار قصر مسجد عظیمی نیز ساخته شد که یکی از بی نظیزترین معماری های اندلسی بود.

چرا کاخ الحمرا اسپانیا؟

• بنایی به جامانده از حکومت اعراب در اروپا محسوب می شود.
• یکی از زیباترین بناهای اسلامی مشهور در جهان است.
• معماری شگفت انگیز و تزیینات چشمگیری دارد که هر نگاهی را به خود خیره می کنند.
• در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
• یکی از معروفترین جاذبه های اسپانیا و شاخص ترین جاذبه شهر گراناداست.
• تلفیقی از معماری اسلامی و گوتیک را می توان در آن تماشا کرد.

«کاخ الحمرا»، جواهر گردشگری اسپانیا

الحـَمـراء كاخي است مشرف بر شهر گرانادا در اسپانيا، كه به عنوان يكي از شاخص ترين نمونه هاي هنر شمال آفريقا و شايد يكي از مشهورترين بناهاي اسلامي جهان به شمار مي آيد. اين بنا شامل چندين قسمت مجزاست كه در دوره هاي مختلف ساخته شده اند.قصر الحمرا که یک شاهکار تمام عیار معماری اسلامی به شمار می رود، در منطقه تاریخی آندلس اسپانیا، که یکی از بناهای تاریخی ثبت شده این کشور در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به شمار می رود، بر فراز یک تپه ساخته شده و از بخش های مختلفی از جمله کاخ اصلی، قلعه، مسجد ،حمام و باغی زیبا تشکیل و در سالهای اخیر به یکی از مقاصد برتر گردشگری اسپانیا تبدیل شده است.کاخ الحمرا در اسپانیا يكي از مشهورترين بناهاي اسلامي جهان به شمار مي آيدالحمرا شامل 3 بخش است: قصر سلطنتی، که مشهورترین بخش آن است و خودش به سه قسمت: بارگاه ، شبستان و حرمسرا تقسیم شده است، بخش های دیگر کاخ شامل باغ های پلکانی و قلعه هستند.

تاریخچه کاخ الحمرا اسپانیا

• آلکازابا: قدیمی ترین بخش از کاخ الحمرا، آلکازابا نام دارد که قلعه ای ست با چند برج و درست در مقابل بنای اصلی الحمرا قرار دارد. دودمان نصیریان، که آخرین پادشاهی مسلمان حاکم بر اسپانیا بودند، این قلعه را استحکام بخشیدند و از آن به عنوان یک قلعه نظامی برای گارد سلطنتی سلطان استفاده می کردند؛ البته بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که این سازه، پیش از ورود مسلمانان به گرانادا ساخته شده بود.پیشینه تاریخی آلکازابا به قرن 9 میلادی بازمی گردد، زمانی که درگیری هایی میان مسلمانان و مولادی ها (Muladies: مردمی از نژاد ترکیبی اعراب و اروپاییان) وجود داشت. در اسناد تاریخی ثبت شده است که در این زمان، مردی به نام سوار ابن حمدون (Sawār Ben Hamdūn) در قلعه آلکازابا پناه گرفته بود و حتی در نوشته های اعراب آمده است که احتمالا بخش هایی از قلعه آلکازابا به دست سوار ابن حمدون و یارانش ساخته شده باشد. در سال 1238 میلادی، محمد ابن الحمر، بنیانگذار دودمان نصیریان در آلکازبا ساکن شد؛ وی با ساختن سه برج جدید به نام های برج شکسته، نگهداری و برج نگهبانی، قلعه آلکازابا را تقویت کرد. او همچنین کانال های آبی از رودخانه دارو انشعاب کرد که اجازه برپایی اقامتگاهی سلطنتی در آلکازابا را فراهم می آورد.
• ساخت کاخ الحمرا: محمد ابن الحمر توجه ویژه ای هم به خرابه های سبیکا داشت و آغاز ساخت کاخ ها و باروهای الحمرا را به روی این خرابه ها کلید زد. وی در قرن سیزدهم اقامتگاه سلطنتی خود را در الحمرا بنا کرد و این رویداد مصادف است با آغاز شکوه و درخشش الحمرا. با این حال باید به این نکته توجه داشت که الحمرا، تنها توسط یک پادشاه ساخته نشده است و هرکدام از حاکمان دودمان نصیریان بخش هایی را به آن اضافه کرده اند.محمد دوم و محمد سوم، کار خود را درباره ساخت کاخ و باروها ادامه دادند و مسجد جامع الحمرا و حمام های عمومی را نیز بنا کردند. البته باید اشاره کنیم که شناخته شده ترین بخش ها از الحمرا در عصر حاضر، به دستور یوسف اول و فرزندش، محمد پنجم ساخته شده اند؛ بیشتر تزیینات داخلی کاخ در زمان یوسف اول انجام شد و ساخت و سازهایی نظیر پاسیو و حیاط شیران، دروازه عدالت، حمام ها، اتاق های کماره و سالن قایق هم در زمان این پدر و پسر انجام شد.
• پایان حکومت نصیریان: در طلوع دوم ژانویه 1492، آخرین سلطان سلسله نزرا، بو عبدیل تسلیم شد و این، پایان هفت نسل حکومت اسلامی در اسپانیا بود و همینطور، پایانی بر الحمرا که 250 سال قبل تر ساخته شد. پادشاه فردینانِ آراگون و ملکه ایزابل از کاسیل، بعد از 6 ماه محاصره گرانادا را تسخیر کردند و اسپانیا را تحت سلطنت مسیحیت متحد کردند؛ و این گونه، قرن ها حکومت مسلمانان در این شهر به پایان رسید. به این ترتیب الحمرا، خیلی زود دستخوش تغییرات قابل توجهی شد. چارلز پنجم که به عنوان چارلز اول (1516–1556) در اسپانیا حکومت می کرد، دستور تخریب قسمت هایی از الحمرا را صادر کرد تا سازه خود به سبک رنسانس را برپا کند؛ این کاخ که با عنوان کاخ چارلز پنجم شناخته می شد توسط پدرو ماچوکا (Pedro Machuca) در سال 1526 طراحی شد. وی سازه های دیگری را نیز به مجموعه اضافه کرد که از جمله شان باید به اتاق های امپراتوری، اتاق تعویض لباس ملکه و کلیسایی را نام برد که به جای مسجد الحمرا ساخته شد.
• متروک شدن الحمرا و بازسازی : الحمرا در آغاز قرن 18 میلادی متروکه شد. در سال 1812 میلادی، در حین جنگ جزیره، نیروهای فرانسه تعدادی از برج های مجموعه را منفجر کردند. در سال 1821 هم زلزله موجب آسیب هایی به مجموعه کاخ الحمرا شد. البته در قرن نوزدهم و آغاز سال 1828 میلادی، بخش هایی از الحمرا به دست معماری به نام جوزه کونترراس بازسازی شد و این کار توسط پسر و نوه او نیز ادامه پیدا کرد.

قسمت های مختلف کاخ الحمرا

الحمرا شامل ۳ بخش است: قصر سلطنتی، که مشهورترین بخش آن است و خودش به سه قسمت: بارگاه (Mexua) ، شبستان (Serallo) و حرم سرا تقسیم شده است، بخش های دیگر کاخ شامل باغ های پلکانی Generalife و قلعه Alcazba هستند.

بارگاه

بارگاه بخشی از قصر سلطنتی بود، جایی که سلطان به امور روزانه مملکتی و تجاری رسیدگی می کرد. این قسمت از نظر تزیین و تجل به پای بخش های دیگر کاخ نمی رسد و در واقع از فضایی فروتنانه برخوردار است. ورود به چند اتاق برای مراجعان آزاد بود، از جمله تالار پذیرش و اتاق طلایی که مخصوص کارکنان قصر بود. جذابترین قسمت بارگاه، حیاط خلوت اتاق طلایی بود.

شبستان

قسمت اعظم بخش شبستان در زمان سلطنت یوسف اول در قرن ۱۴ انجام شده است و دارای تزینات بسیار زیاد بود تا برای شرفیابی سفرا و مهمانان خاص مناسب باشد. این بنا شامل مجموعه ای از اتاق ها و حیاط های بسیار زیبا بود و یکی از مناظر دیدنی آن حیاط پرگلش Patio de los با استخری که از دو طرف با صفی از بوته های پروانش احاطه شده بود، به شمار می رفت.

در انتهای شمالی شبستان برج کمارس (Torre de Comares) قرار داشت که تالار کشتی (Sala de la Barca) در درون آن واقع شده بود. کمی جلوتر در برج به تالار سفیران می رسیم که بزرگ ترین و شاید بهترین اتاق در تمام قصر سلطنتی باشد. این تالار یک مربع کامل است و یک گنبد بسیار زیبای چوبی دارد که به معنای هفت طبقه آسمان است.

یکی از ویژگی های بارز معماری الحمرا درون گرایی آن است. در الحمرا تزیینات درونی بسیار بیشتر از هیبت بیرونی است. این کاخ پرزینت و مجلل در داخل دیواری دژ مانند به رنگ قرمز بنا شده است. نقشه اصلی بنا نامنظم و گسترده، به طور عمده مشتمل است بر دو حیاط مستطیل شکل عمود بر هم که هر یک به ردیف هایی از ورودیه ها و سرسراها و اتاق ها راه می یابند.

این تالار شاهد امضای تسلیم نامه گرانادا به شاه و ملکه کاتولیک، توسط سلطان بوعبدل (Boabdil) بوده است و در همین تالار شاه فردیناند موضوع سفر کریستف کلمب را، برای یافتن راهی به هندوستان مورد بررسی قرار داد.

محوطه و آبنمای شیران

هنگامی که به این محوطه وارد می شوید، باید بنشینید و با آسودگی ذهن خود را در وضعیتی مطلوب قرار دهید. اینجا مکان شماره یک فرهنگی و گردشگری اسپانیا است و از هر زاویه، هر ریزه کاری و هر بخش آن به دفعات بی شماری عکس گرفته شده است.

اما این مکان تا قرن ها مورد بی توجهی قرار گرفته بود و مانند بسیاری از موارد مشابه در جهان، ارزش این بنا توسط یک خارجی به چشم آمد و مورد توجه همگان قرار گرفت. اما این شخص، واشنگتن اروینگ (Washington Irving) نویسنده آمریکایی، اولین خارجی که از این آبنمای بی نظیر دیدن کرده است، نبود.

در ۱۸۱۲، نیروهای فرانسوی ارتش ناپلئون در این کاخ اقامت کردند و تنها کار مفیدی که برای خودشان انجام دادند، دزدیدن اشیا سنگین قیمت و سبک وزن کاخ بود. اما زمانی که اروینگ در اواخر دهه ۱۸۲۰ به گرانادا رسید، ماجرا دچار تغییری فاحش شد و داستان های الحمرا (Tales of the Alhambra) او بیش از هر چیز در ستایش اسپانیای مسلمان نشین و گرانادا است و به واسطه این نوشته، کاخ الحمرا نیز جایگاه اصلی خود را بازیافت.

محوطه شیران در نیمه دوم قرن ۱۴ و دوران حکومت محمد پنجم ساخته شده است. از این حیاط به سه اتاق زیبا وارد می شویم، تالار دو خواهر، تالار Abencerrajes، تالار شاهان. این سه تالار همراه با محوطه شیران حرم سرای کاخ سلطنتی را تشکیل می دهند.

حیاط شیران که کوچک تر از آن دو و دارای تزیینات بیشتر است، در طاق نماهای چهار جانبی که متناوبا بر تک ستونی ها و دو ستونی های ظریف با سرستون ها مزین به نقوش توربافت سوارند، محصور شده و قوس ها از درون سو دالبری چند پره و سطح دیواره بالای آن ها با گچبری راست خط های درهم تنیده و کتیبه های قرآنی زینت یافته است. در مرکز حیاط حوضحه ای سنگی سوار بر پشت دروازه پیکره شیر از سنگ سیاه تعبیه شده است.

حرم سرا

حرم کاخ الحمرا از حیاط شیران منشعب می شود و شامل مجموعه ای از اتاق های زیبا و یک حمام است. در جنوب این سالن به تالار Abencerrajes می رسیم که دارای حیرت انگیزترین سقف ها در کل مجموعه است.سقف یک ۱۶ ضلعی است با تزیینات مقرنس است و توسط پنجره هایی که روی گنبد نصب شده اند و نوری که روی آب چشمه کف منعکس می شود، روشن می شود. سقف تالار دو خواهر نیز بسیار شگفت انگیز است و از بیش از ۵۰۰۰ خانه لانه زنبوری ساخته شده است.

در تالار شاهان، به یک اثر نامتعارف هنری برمی خوریم، که تمثال هایی زنده نمایانه از انسان است که در دین اسلام حرام دانسته می شد. سازنده این آثار به احتمال فراوان مسیحی بوده است اما دستور ساخت آن را سلاطین دودمان نصر صادر کرده بودند.حمام ها آخرین قسمت با اهمیت حرم هستند که نمی توان به آن داخل شد، اما می توان درون آن را از میان پنجره تماشا کرد.

همچنین بدون تردید در کنار معماری، هنرهای دیگری نیز در این سرزمین موثر افتادند. این تاثیر در رشته های مختلف هنری چون شهرسازی، معماری مساجد، کاخ ها، پارک ها و پل ها، ضرب سکه، خوشنویسی، زردوزی روی پارچه، نساجی و کاغذسازی، چشمگیر بود و در بطن خود دارای چنان روح زیباشناسانه و قدرتمندی بود که به همان صورت مورد تقلید اروپاییان قرار می گرفت. همچنین هنرهای تزیینی تحت تاثیر تفکر اعراب چون: بافندگی، کنده کاری روی فلز و عاج، سیم و زرکوبی روی مفرغ و فولاد با اسلوب معروف به «دمشقی» مانند ساختن، کلاه خودها و شمشیرهای گران بها و به ویژه انواع کاشی سازی و سفال گری با رنگ های درخشان درهم بافته نیز شکوفان و مکتب ساز شد. نوعی از هنر که در دوران اسلامی در اسپانیا شکل گرفت و توسعه پیدا کرد تاثیر شگرفی در معرفی هنرپس از اسلامی به اروپاییان و نفوذ آن در هنرهای مدرن سده های بعدی داشت.