کاخ اسماعیلیه (ترکی آذربایجانی: İsmailiyyə Sarayı) یک بنای تاریخی است که در حال حاضر به عنوان آکادمی ملی علوم آذربایجان مورد استفاده قرار میگیرد. این کاخ در خیابان استقلالیت باکو واقع شدهاست. کاخ اسماعیلیه برای انجمن خیریه مسلمان توسط جوزف پلاشکو با هزینه موسی نقیاف در سال 1913 میلادی بنیانگذاری شدهاست. پس از درگذشت پسرش اسماعیل، نام کاخ را اسماعیلیه گذاشتند.ساخت و ساز در سال 1908 آغاز و در سال 1913 به پایان رسید. این کاخ به سبک معماری گوتیک ونیزی ساخته شدهاست؛ که این ساختمان برای انجمن خیریه مسلمان در نظر گرفته شده بود. در گذشته سازمان و نهادهای مختلفی پس از انجمن خیریه مسلمانان در این کاخ مستقر شدهاست که میشود به «انجمن مطالعات آذربایجان»، «کمیسیون باستانشناسی»، «جامعه فرهنگ ترکی»، «علوم اتحاد جماهیر شوروی سابق» و در حال حاضر که آکادمی ملی علوم آذربایجان در این بنا واقع شدهاست. در کشتار جمعی آذربایجانیها در حوادث وقایع مارس به کاخ اسماعیلیه موجب آتشسوزی و خساراتی شد.
سنت پترزبورگ، جوزف پلاشکو 38 ساله را در اوایل قرن بیستم به عنوان رئیس معماران باکو انتخاب کرد. بناهای او موجب بهبود ظاهر منطقه شد و نمادی شد از جمعیت مسلمان و دولت روسیه!
پلاشکو در روسیه متولد شد و تا سال 1895 میلادی در انستیتو مهندسان سنت پترزبورگ به تحصیل پرداخت. پس از آن دو سال تحصیلات تخصصی را در کییف گذراند. در سال 1897 به باکو رفت و بلافاصه عضو انجمن نخبگان که حامی آن خانواده هایی بودند که از دریای خزر درآمد نفتی کسب می کردند شد. ثروتمندترین این افراد موسی نقی یف بود که به دسته اسماعیلیون پیوسته بود. او پلاشکو را در چند طرح عمرانی استخدام کرد.
این بنا مانند سایر کارهای پلاشکو برگرفته از سبک معماری گوتیک است. هر فردی با نگاه و دقت می تواند شباهت آن را با سایر بناهایی که به این سبک بنا شدند (قصر دوک ونیز) دریابند. این سبکی است که پلاشکو به شدت کوشید تا برای شخصیت بخشیدن به باکو از آن استفاده کند. نقی یف و سایر آذری ها نیز شجاعانه و زیر فشار سنگین روس های ارتودوکس به هویت اسلامی باکو اسرار می ورزیدند. از دیگر بناهایی که او معمار آن بود می توان به بیمارستان عظیم نقی یف، سیستم تامین آب باکو و تعبیه شیرهای آبی شیرین و ساخت 25 مدرسه پسرانه که برای خانواده های فرودست جامعه بودند پرداخت.
این بنا در خیابان نیکولایف ساخته شد. در سال 1890 تصمیم بر این شد که در خیابان نیکولایف فقط ساختمان های اداری و تجاری ساخته شوند. در این خیابان امروزه دانشگاه اقتصاد، شهرداری باکو، مسجد و ساختمان های تجاری قرار دارند. در سال 1893 مردم تصمیم داشتند در این خیابان مسجدی به وسعت مسجدهای استانبول، تبریز و … بنا کنند. ولی ساخت کلیسای جامع در آن خیابان موجب شد حکومت تزار روسیه ساخت مسجد را در خیابان ممنوع اعلام کند. سه سال بعد این زمین برای ساخت مدرسه دخترانه به تقی یف واگذار گردید. و پس از آن پلاشکو طرح خود را برای ساخت کاخ ارائه داد که با استقال گسترده مردم مواجه شد.
این کاخ با هزینه موسی نقیاف، میلیونر معروف آذربایجانی، در سال 1907 بنیانگذاری گردیدهاست. کاخ با هزینه موسی نقیاف به یاد پسر وی به نام «اسماعیل» که، بر اثر مرگ زودرس زندگی را بدرود گفته بود، ساخته شدهاست. اسماعیل با تحمل بیماری سل فوت کرده بود.
در سال 1905، حاجی زین العابدین تقی اف، رئیس بنیاد خیریه مسلمان با ارسال نامهای به «دومای شهر باکو»، خواهشمند شده بود که، بنیادش نیاز به مقری دارد. در این نامه نیاز بنیاد خیریه مسلمان به مقر با دلیل و مدرک اثبات شده بود. به همین دلیل وی خواهان اهدای زمین خالی موجود در بین دفتر تحریریه روزنامه «کسپی» و مدرسه دختران مسلمان شده بود. آن زمین برای استفاده رایگان بنیاد یادشده به آن اهدا شد، نه به عنوان ملک شخصی؛ ولی ساخت ساتمان در آن زمین تخصیص شده به تعویق افتاد. بعد میلیونرهای باکو در یکی از ضیافتهای تشکیل شده به مناسبت عید نوروز به موسی نقیاف پیشنهاد دادند، که برای ابدیسازی یاد پسرش هزینه ساخت ساختمان مقر را به بنیاد خیریه مسلمان اعطا نماید. تهیه طرح ساخت بنا به «جوزف پلاشکو»که مهندس عمران بود سپرده شد.ساخت کاخ «اسماعیلیه» در سال 1913 تکمیل گردید. این ساختمان به لحاظ ویژگیهای معماریش، عظیمالجثهترین بنا در آن روزگار بهشمار میرفت.
در سال 1918 ارامنه شهر باکو را تصرف کردند و به دنبال راهی برای خسارت زدن به شهر بودند. ابتدا کاخ اسماعیلیه را سرقت کردند و سپس آن را سوزاندند و تمام آن را در آتش سوزاندند و مدارک موجود در کاخ از بین رفت و خاکستر شد. پس از تشکیل جمهوری آذربایجان قرار شد کاخ را خراب کنند. اعتراضات گستره مردم و راهپیمایی های آنان موجب تغییر این تصمیم شد.
وارتان سرکیسف در سال 1923 مسئول مرمت این کاخ شد. با وجود این که نما و طرح آن حفظ شد اما در مدالیون هایی که در گذشته در آن آیات قرآن و حدیث بود ستاره های پنج پر نصب شد. این آتش سوزی موجب از بین رفتن جملات نوشته شده با طلا نیز شد و این نوشته ها برای همیشه از میان رفت. این جملات بر روی دیوار جانبی کاخ با طلا حک شده بودند: (انسان با کار کردن پیشرفت می کند و فقط به کمک آن می تواند به اهدافش دست یابد.) ، (انسان باید از لحظه تولد تا مرگ برای کسب دانش تلاش کند)، (مسلمانان، عصر شما با شما می میرد. فرزندانتان را برای آینده آماده کنید)، (اگرچه مسیر طولانی است، برای دانش بکوشید).
کاخ اسماعیلیه از بناهای تاریخی باکو به شمار میرود که امروزه محل استقرار آکادمی ملی علوم آذربایجان است. با هزینه موسی نقییف در سال 1913 میلادی، کاخ اسماعیلیه توسط جوزف پلاشکو برای جمعیت خیرین مسلمان ساخته شد. نقییف نام کاخ را در بزرگداشت پسر از دست رفتهاش، اسماعیلیه گذاشت. با معماری به سبک گوتیک ونیزی، کار ساخت بنا در سال 1908 آغاز شد و در سال 1913 به پایان رسید.
