آشنایی با جاذبه های غار کتله خور زنجان

کتله خور غاری است خشکی - آبی که در استان زنجان، شهرستان گرماب و در ۸۰ کیلومتری جنوب شهر قیدار و ۲۳۰ کیلومتری استان کردستان در ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان و ۴۱۱ کیلومتری تهران و ۵ کیلومتری شهر گرماب واقع است. در بعضی مناطق غربی ایران به کوه کم ارتفاع " کَتَله" می گویند و احتمالاً ریشه شناسی این غار نیز همین است. که در یکی از این کوه ها قرار گرفته است و خورشید از پشت آن طلوع می کند و به جای کتله خورشید به آن کتله خور می گویند. در حقیقت کتله یعنی غار کوچک و خور در انتها بدین معناست که این غار منتهی به غارهای کوچک میشده و کتله خور به معنای خوردن به کتله های دیگر است.

چرا بازدید از غار کتله خور پیشنهاد می شود؟

• غار کتله خور زیباترین غار دنیا و دومین غار وسیع جهان است.
• یکی از دیدنی ترین جاذبه های استان زنجان بشمار می رود.
• از بخش های مختلفی تشکیل شده که هرکدام از ساختار و شکل ظاهری متفاوتی برخوردارند.

معرفی غار کتله خور

غار کتله خور یکی از زیباترین غارهای آهکی جهان است و از نظر قدمت، وسعت، تعداد طبقات و تنوع در تشكیل قندیل ها، از غارهای منحصربه فرد دنیا محسوب می شود. این غار قبل از سال ۱۳۰۰ کشف و ۳۰ سال بعد توسط سید اسدالله جمالی به ثبت رسید. مهم ترین و گسترده ترین بازدید از کتله خور که باعث شد بیشتر شناخته شود، به سال ۱۳۶۵ برمی گردد که تیمی متشکل از غارنوردان زبده، غار را کنکاش و نادیده های بسیاری را کشف کردند. کتله خور به لحاظ وسعت و تنوع قندیل ها یکی از غارهای منحصربه فرد جهان است.

البته هنوز این غار مسیر های کشف نشده بسیاری دارد و انتهایی برای آن یافت نشده است. تا كنون حدود ۳۰ كیلومتر از غار كتله خور شناسایی و نقشه برداری ۲۲ كیلومتر از این محدوده انجام شده، ولی فقط یک مسیر ۱,۲۰۰ متری، آن هم در طبقه اول غار برای بازدید گردشگران مهیا شده است.

چرا این غار کتله خور نام دارد؟

در بعضی از مناطق غربی ایران، به کوه های کم ارتفاع «کتله» می گویند و احتمالا وجه تسمیه غار نیز همین باشد که در یکی از این کوه ها قرار گرفته است و خورشید از پشت آن طلوع می کند و به جای «کتله خورشید» به آن «کتله خور» می گویند. مردمان محلی به این غار «کتل کوتول» می گویند.در زبان ترکی «کتله» به معنی پستی و بلندی و ناهمواری های داخل غار و «خور» به معنی راحتی و آسانی است که به صورت کلی معنی پستی و بلندی های راحت و دنج را می دهد. «تپه خورشید» و «روستای بدون خورشید» نیز از دیگر معانی کتله خور هستند.

چگونگی شکل گیری غار کتله خور

زمان شکل گیری غار کتله خور به دوران سوم زمین شناسی و حدود ۳۰ میلیون سال پیش بر می گردد. آب های زیرزمینی در سنگ های آهکی کوه ساقیزلو نفوذ کرده اند و به آرامی، آهک های درون سنگ ها و صخره ها را شسته اند و حفره هایی ایجاد کرده اند و غار کتله خور با شکل امروزی آن پدید آمده است.

اگرچه غار در حال حاضر بیشتر شکلی خاکی دارد؛ اما در مراحل اولیه تشکیل خود غاری آبی بوده است. تشکیل طبقات متعدد این غار باعث شده است که آب به طبقات زیرین نفوذ کند و کتله خور به غاری خشک تبدیل شود. هنوز در بخش هایی از غار، رودی جریان دارد که حاصل جریان آب های فرورو و شکل دهنده غار است.

ویژگی های غار کتله خور

غار کتله خور در ارتفاع ۱,۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمه ای که آب های فروروی حاصل از ریزش جوی غار را خارج می کند و به رود شور می ریزد، ۵۰ متر است. ورودی غار کتله خور یک دهلیز چهار هزار متری با سقفی کوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهلیز فرعی است. پس از دهلیز فرعی یک دالان وسیع ۹۵۰ متری با سربالایی هایی به ارتفاع دو متر و گودال های خشک قرار دارد که با دوشاخه ۵۰ متری ادامه پیدا می کند و پس از عبور از یک سربالایی به تالار وسیعی پوشیده از چکنده و چکیده و ستون می رسد. ورودی اولیه این دهلیز به منظور جلوگیری از آسیب های احتمالی بسته شده است. این مکان را افراد محلی «یورت یری» می گفتند که به زبان ترکی به معنی محل زندگی افراد یا آبا و اجداد اطلاق می شود.از عجایب و زیبایی های غار کتله خور تعدد طبقات آن است که این گونه غارها در جهان بسیار کم نظیر هستند.

غار کتله خور غاری آهکی است که در برخی نقاط آن گل رس و خاک های حاوی اکسیدآهن مشاهده می شود. این غار که سه طبقه آن شناسایی شده دارای تونل های فرعی و بخش های مختلفی حاصل از تجمع های مختلف آهکی است که هرکدام بر اساس شباهتی که به یکی از اشیای اطراف ما داشته اند، نامگذاری شده اند؛ از این میان می توان میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل ستون، سه راهی کوهی، میدان پنج شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر باجهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دوجادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و... را نام برد.

در داخل قسمتی که تالار کوچک بلورین نام گرفته و به تالار ستون ها چسبیده، چاهی به عمق هشت متر قرار دارد که احتمالا محل خروج آب های فرورو و سازنده غار است. وجود چشمه های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره های متعدد طبیعی هم از ویژگی های منحصربه فرد این غار است. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی های این غار تعدد طبقات آن است که این گونه غارها در جهان بسیار کم نظیر هستند. گمان می رود که این غار دارای هفت طبقه باشد که البته تاکنون تنها سه طبقه آن کشف شده است.

جالب است بدانید که بر اساس شواهد و بررسی های انجام شده غار کتله خور به غار علیصدر در همدان متصل می شود و این دو غار به لحاظ قدمت تقریبا همسن هستند؛ البته از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاری است کاملا آبی؛ اما غار کتله خور زنجان غاری تقریبا خشک است. دوم اینکه آهک های غار کتله خور نسبت به آهک های غار علیصدر بسیار خالص تر است که عاملی برای زیباتر شدن غار است، چراکه خالص بودن آهک ها موجب شفافیت آن ها و در نتیجه عبور نور از قندیل ها می شود.

در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده است؛ بخش ورزشی آن که تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره نوردان قرار می گیرد، حدود چهار کیلومتر است و هنوز انتهای آن کشف نشده است.

بخش تفریحی غار نیز که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می گیرد، حدود دو کیلومتر مسیر مستقیم است که گفته می شود این مسیر تنها یک سوم کل غار است. بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد و قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی که جهت برگزاری مراسم مختلف مورد استفاده قرار می گیرد، البته این دالان هیچ گونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی کنده شده؛ اما خود دالان کاملا طبیعی است.

بخش های مختلف غار کتله خور

کتله خور غاری است بسیار وسیع که از بخش های فراوانی تشکیل شده است. بخش های مختلف این غار از نظر شکل ظاهری با یکدیگر متفاوت هستند و رسوبات آهکی هر کدام، شکل منحصربفرد و متفاوتی به هر یک داده است. شباهت ظاهری این اشکال و رسوبات آهکی به موجودات زنده سبب شده است که هر کدام از بخش های مجزای غار به نام موجودی که بیشترین شباهت را به این اشکال دارد، نامگذاری گردد. مریم مقدس، دست شیطان، نخل سوخته، شیر خوابیده، دو جادوگر، سفره عقد عروس و داماد و میدان بیستون، برخی از نام های عجیب و جالبی هستند که بر بخش های مختلف غار کتله خور نهاده شده است.
ناگفته نماند که این غار به سه بخش کلی فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم می گردد و بازدیدکنندگان با توجه به توانایی و وضعیت جسمانی خود می توانند از هر کدام از این بخش ها بازدید کرده و لحظات خوشی را در این مکان شگفت انگیز تجربه کنند.

غار کتله خور کجاست؟

غار کتله خور در نزدیکی شهرستان گرماب در شهر خدابنده، در جنوب استان زنجان، یکی از استان هایی که زیبایی های تاریخی و طبیعی زیادی را در خود جای داده است؛ واقع گردیده است. سن آن حدودا ۲۷ الی ۳۰ میلیون سال تخمین زده می شود!

اینکه چرا این غار کتله خور نام گرفته، ممکن است به دو دلیل باشد. اول آنکه در زبان ترکی به پستی و بلندی و ناهمواری “کتله” گفته می شود و “خور” هم به معنی سهل و آسان است؛ چون دسترسی به این پستی و بلندی ها به آسانی صورت می گیرد، کتله خور نام گرفته است. از طرف دیگر با توجه به اینکه این غار در یک کوه کم ارتفاع واقع شده و به کوه های کم ارتفاع “کتله”می گویند و خورشید نیز از از پشت این کوه نمایان است، با کلمه “خور” از آن یاد شده و به این دلیل نام غار را کتله خور نهاده اند.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید ۸۰ اسکلت مربوط به انسان های اولیه پیدا شده است که نشان می دهد ۱۰۰ متر اولیه این غار محل زندگی انسان های نخستین بوده است. غارکتله خور به خاطر کیفیت و زیبایی بلورها و قندیل ها، هم چنین تعدد طبقات غار آهکی مطرحی در سطح جهان است. هم چنین از آن به عنوان یکی از بزرگ ترین و برترین غار های خشک جهان یاد می شود. گفته می شود کتله خور، دومین غار بزرگ جهان است.

برای لذت بردن از دیدن این رخداد زیبا و دیدنی، کفش های پیاده روی و مناسب خود را به پا کنید. در فصل های گرم تر مانند بهار یا تابستان، به جاده بزنید و به طبیعت خنک کتله خور سفر کنید و در نهایت از خاطرات سفرتان برای ما و همراهان ساعد نیوز بنویسید.

در مورد کوه های آلاداغ لار چه می دانید؟