خانواده به عنوان اولین واحد اجتماعی یکی از ارکان مهم هر جامعه ای محسوب می شود. از این روی پدیده اجتماعی و فرهنگی ازدواج به عنوان اولین سنگ بنای تشکیل خانواده حائز اهمیت است. اهمیت این امر به دلیل پشتوانه های فرهنگی، مذهبی و قومیتی است که ریشه در فرهنگ اقوام دارد. از این منظر، ازدواج، نهاد اجتماعی بسیار فراگیری است و مانند سایر جنبه های زندگی اجتماعی تفاوت های زیادی در الگوهای خانواده و ازدواج در میان فرهنگ های گوناگون وجود دارد و اقوام مختلف دارای آداب و رسوم و سنن متعددی هستند. در جوامع سنتی و روستایی به دلیل دوری از زندگی مدرن و شهرنشینی اهمیت برگزاری این آداب و رسوم بیشتر از جوامع شهری است. همچنین با مطالعه سنن اقوام مختلف مشترکات و تفاوت هایی در برگزاری آنها مشاهده می شود. تونس به عنوان کشور عربی- آفریقایی از نژاد آمازیغ با مردمانی مسلمان همچون دیگر اقوام جهان آداب و رسوم مخصوص به خود و در عین حال مشابه با دیگر مردمان را دارد. هر شهر آداب و رسوم و سنت های خاص خود را دارا است و دایره وسیع این سنت ها موضوع قابل تامل و درعین حال جالب توجهی هستند.
تدارکات ازدواج
پس از اینکه خانواده پسر و دختر تصمیم به وصلت گرفتند و دو نفر باهم نامزد شدند، مراسم مربوط به ازدواج و تدارکات آن آغاز می شود. در دوران نامزدی داماد همواره به همراه والدیناش می تواند به دیدار عروس برود و اگر یکی از والدینش غایب بود، فرد دیگری از بزرگان فامیل جایگزین او می شود. همچنین خانواده عروس پس از نامزدی دخترشان مشغول تهیه جهیزیه میشوند و خانواده داماد نیز تدارکات اولیه را انجام می دهند. گاه خانواده هایی که دختر دارند از کودکی فرزندشان مشغول کامل کردن جهاز هستند. در تونس خانواده عروس باید تمام وسایل زندگی یک خانه را تهیه کند. خانواده داماد نیز عهده دار دارد تهیه منزل، برگزاری مراسم عروسی، خرید طلا، هدیه برای عروس، حلقه نامزدی است. در بعضی از شهرها داماد می بایست سرویس خواب منزل جدید را نیز خریداری کند.
لباس زشت
عروس های تونسی دو ماه قبل از عروسی خود، باید زشت ترین و بدترین لباس ها را پوشیده و عمدا در ظاهری بد ظاهر شوند و از پوشیدن هرگونه لباس مجلل یا ظریف خودداری کند، به این رسم در تونس لام ال سل گفته می شود تا در شب عروسی با ظاهر زیبایش همه را شگفت زده کند. در برخی از شهر های تونس، عروس علاوه بر اینکه باید بدترین لباس ها را بپوشد، خانه خود را نیز نباید ترک کند. همزمان با روز حنابندان در تونس، عروس باید به اتفاق دوستانش به کنار یک درخت زیتون که قبلا تزئین شده برود و دسته جمعی دور درخت بچرخند؛ این موضوع یکی از مهم ترین سنت های کشور تونس است.
هفته ازدواج
- روز اول: زنان فامیل عروس جهاز را به منزل عروس می برند. خانواده داماد نیز هدیه هایی را که برای عروس خود خریداری کرده اند را به منزل نو می فرستند. هدیه های عروس در بسته بندیهای زیبا و آذین شده در کیف های مخصوصی که "قُفه" نامیده می شود، برای عروس فرستاده می شود. در قفسه های وسایل بهداشتی، حنا، وسایل حمام عروس، لوازم آرایش، میوه و گل گذاشته می شود.
- روز دوم: جهیزیه عروس در منزل نو چیده می شود. گرچه کارهای اصلی در روزهای پیشین انجام شده است و فقط بهانه ای است برای دور هم جمع شدن و به رقص و پایکوبی می گذرد.
- روز سوم: این روز را روز "حمام" می نامند و بسیار روز شاد و مفرحی است. مادر، خواهر، اقوام نزدیک و دوستان عروس، به همراه موسیقی و پایکوبی عروس را به حمام سنتی تونسی می برند. حمام سنتی تونسی، معمولا حمام عمومی است که با کاشی های سنتی و زیبا تزیین شده است و از قبل برای این روز رزرو و آماده می شود. در بعضی از خانه های تونسی نیز حمام سنتی تونسی وجود دارد. زنان فامیل در این روز بسیار مواظب عروس هستند و سعی می کنند که روز شاد و لذتبخشی برای او باشد. در پایان روز سوم، عروس با چهرهای زیبا و موهایی درخشان آماده روز حنابندان است.
- روز چهارم: روز چهارم روز "حنا" است که برای تونسی ها روز بسیار مهمی است و حتی در شهرهای بزرگ که بعضی از مراسم حذف می گردد، روز حنا برگزار می شود. حنا در فرهنگ تونس به معنای بخت نیک است و خوش یمنی دارد. آنها معتقدند که حنا برای زندگی جدید آنها سعادت و خوشبختی را به ارمغان می آورد. در این روز یکی از زنان مقبول و مسن فامیل روی دست ها و پاهای عروس حنا می گذارد و سپس دست ها و پاهای عروس را در کیسه های زیبای ساتن یا مخملی قرار می دهند تا حنا خشک شود. طی زمانی که عروس منتظر خشک شدن حنا است، دیگر زنان و دختران فامیل عروس به رقص و خواندن آوازهای سنتی می پردازند. در بعضی شهرها داماد و خانوادهاش نیز در این مراسم شرکت می کنند. ولی در بیشتر شهرها این روز مخصوص فامیل عروس است.
- روز پنجم: پنجمین روز را "حَرقوس" می نامند. حرقوس مادهای مانند حنا است که رنگ تیره تر و ماندگارتری دارد و به وسیله آن روی دستان و پاهای عروس طرح ها و نقش هایی زیبا مانند خطوط اسلیمی، گل، پروانه و ...می کشند. امروزه روز حنا و حرقوس با هم ادغام و تبدیل به یک روز شده اند و در این روز هم حنا و هم حرقوس برای عروس می گذارند. دربعضی مناطق تونس در این روز خطبه عقد رسمی میان عروس و داماد خوانده می شود. شهرهای شمالی تونس این روز را "لوطیه" و شهرهای جنوبی "علاقه" می نامند.
در بعضی شهرها بعد از نماز عصر،خانواده داماد به همراه گوسفندی برای قربانی شدن خانه را ترک می کنند و هدایای عروس که شامل عطر، لباس، لوازم آرایش و میوه و ... می شوند را همراه با هلهله و پایکوبی به خانه پدری عروس می برند. در بیرون خانه، مردان گوسفند را قربانی و شام را حاضر می کنند که معمولا غذای سنتی تونسی یعنی "کسکسی" است. غذاهای دیگر این روز نوعی سالاد با سبزیجات پخته، تجین، چای نعنا و نوشیدنی ها و شیرینی های دیگر است. زنان نیز به داخل خانه رفته و به شادی و آواز خواندن می پردازند و برای عروس نقش حنا و حرقوس می گذارند. لباس عروس مخصوص این روز در قدیم، پیراهنی سفید با روبندهای توری بوده است تا زیبایی عروس را بپوشاند ولی امروزه هر کس بنا به سلیقه اش لباسی را انتخاب می کند.
- روز ششم: این روز را در بیشتر شهرها "لوطیه" می نامند که مخصوص خانواده عروس است و مانند روز حنا خانواده عروس و عروس لباس های سنتی و زیبایی به تن کرده و به پایکوبی و آوازخوانی می پردازند. در این روز عروس و خانواده اش تا پایان روز چندین دست لباس عوض می کنند (گاه تا ۴ دست لباس).
- روز هفتم: روز عروسی فرا رسیده است. در این روز عروس و داماد طی مراسمی با شکوه که تمام فامیل و بستگانشان شرکت دارند، با هم ازدواج می کنند. در صبح این روز داماد به همراه دوستانش به حمام سنتی می رود و عروس نیز به سالن زیبایی برده می شود. مراسم روز ازدواج در شمال و جنوب تونس متفاوت است. در شمال معمولا عروس لباسی سفید می پوشد در حالی که آرایشی تونسی به چهره دارد. در جنوب، معمولا لباس عروس قرمز به همراه طلا و سنگهای قیمتی با روبندهای سرخ رنگ است.
سخن آخر
در بررسی کوتاهی که بر روی مقوله ازدواج در فرهنگ تونس انجام شد، چشم انداز مختصری به وجود آمد که ازدواج تونسی مراسمی پرخرج و بسیار با اهمیت در فرهنگ سنتی و حتی در جامعه شهری و مدرن این کشور است. به عبارت دیگر خانواده های تونسی،در شرایط اقتصاد نابسامان تونس، برای برگزاری این هفت شب گاه دارایی یک عمر خود را خرج می کنند زیرا خانواده داماد می بایست هزینه طلاهای سنگین و مراسم عروسی و .... را تامین کند و خانواده عروس نیز یک زندگی کامل را برای دختر خود تدارک ببینند. تدارک مراسم و اجرای رسوم قبل از ازدواج به دلیل پروسه طولانی آن و نیز هزینه های بالایی که دارد گاه چند سال به درازا می کشد.
نگاهی به آداب و رسوم ازدواج در برخی کشورهای دنیا
