کاشان شهر تاریخی و خوش عطر و بوی ایران یکی از قطب های گردشگری اصلی کشور به شمار می رود و سالانه مسافران داخلی و خارجی بسیاری به منظور بازدید از مراسم گلاب گیری به این شهر سفر می کنند. این شهر پر از جاذبه های گردشگری است که در فاصله های بسیار کمی در کنار هم قرار گرفته اند از همین رو در طول یک روز می توانید بیشتر مناطق گردشگری آن را ببینید. در این مطلب از مجله ی گردشگری ساعد نیوز می خواهیم درباره بازار سنتی کاشان صحبت کنیم که به عنوان یکی از آثار ملی ایران در سال 1355 به ثبت رسیده است. در ادامه همراه با ما در سفر به کاشان باشید تا بیشتر درباره ی خصوصیات و تاریخچه ی بازار سنتی کاشان خدمتتان اطلاعاتی را بدهیم.
بازار سنتی کاشان یکی از بناهای ارزشمند این شهر است که جزء یکی از آثار ملی ایران هم نیز بشمار می رود. این بازار از اواسط خیابان بابا افضل تا دروازه دولت نیز ادامه دارد و بناهای تاریخی متعددی را در خود جای داده است. این بناهای تاریخی که حتما نام آن ها به گوشتان خورده است نیز عبارت از مسجد میدان میر عماد، کاروانسرای میر پنج، زغالی ها، غفار پور، رباط، بروجردی ها، نراقی ها، تیمچه معروف امین الدوله، در بازار میانچال، تیمچه بخشی، تیمچه سید آقا، تیمچه صباغ، آب انبار بالا بازار، آب انبار درب زنجیر، حسینیه سوراخ ریسمان، مسجد کفش دوزها، مسجد بالا بازار و مسجد طمقاچی ها نیز می شود.
در هر کدام از قسمت های بازار سنتی کاشان نیز فعالیت های صنفی خاصی انجام می گیرد به طور مثال در قسمت هایی از آن افرادی به مسگری و رنگرزی و بخش هایی دیگر از بازار سنتی کاشان افرادی دیگری را مشاهده می کنید که مشغول کفش دوزی، بزاری و خیاطی هستند. لازم به ذکر است که در بازار سنتی کاشان می توانید بهترین و مرغوب ترین سوغاتی های کاشان نظیر انواع شیرینی و عرقیجات را تهیه کنید.
بازار کاشان در دوره آل بویه و سلجوقی ساخته شد؛ با این حال در دوره صفوی، به اوج شکوه خود رسید؛ به‌خصوص در زمان شاه عباس اول که جهانگردان زیادی به این بازار سر می‌زدند و تجارت می‌کردند. این بازار در زمان قاجار نیز شکوه و عظمتش را حفظ کرد؛ اما پس از آن کم کم از رونق افتاد. بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم ساخته شده و در واقع هنر دست معماران دوره قاجار، به‌ویژه زمان فتحعلی شاه است که آن را به‌شکل امروزی ساخته‌اند.
از جمله آثار تاریخی پیش از عهد صفویه (دوره پادشاهان سلسله آق قوینلوها) که در بازار کاشان وجود دارد، یک جفت در چوبی بزرگ در سرای معروف به زغالی‌ها در وسط بازار مسگرها است که این بیت: «برای نفع خلایق چو کرد بنیادش، به سال هشتصدو هشتاد و هشت شد معمور» روی آن درج شده است.
در عهد شاه عباس اول در وسط بازار بزرگ، چهار بازار مفصل به نام قیصریه ساخته شد. در سفرهای متوالی شاه عباس و جانشینان وی به آن شهر، بازار بزرگ و میدان متصل به آن، نخستین مرکز جشن و چراغانی و محل تفریحات شبانه و محفل عیش و نوش و بزم شاهانه بود. سرآنتوان شرلی انگلیسی که در یکی از سفرهای شاه عباس اول همراه او به کاشان رفته بود، درباره این مهمانی‌ها چنین می‌گوید:
قریب ساعت 10، پادشاه آدم فرستاد که به حضور او برسیم و ما به بازاری در وسط شهر رفتیم که جای بسیار زیبایی است. دیدیم که پادشاه با خدم و حشم خود در آنجا حضور دارد و مشعل‌های زیاد روشن کرده و تمام دور میدان را چراغان کرده‌اند. جشن و چراغانی به‌قدری باشکوه بود که همگی ما متعجب ماندیم. پس از آنجا آتش‌بازی‌های مفصل و... بعد از آن با طبل و کرنا خوانچه‌های مهمانی را به میان آوردند.
زمان سلطنت طولانی فتحلعی شاه قاجار با ثبات اوضاع سیاسی و پیشرفت صنایع محلی همراه بود که باعث شد،ساختمان‌های بزرگ و جالب توجهی از کاروانسرا و تیمچه تا بازارچه‌های متعدد در امتداد بازار بزرگ کاشان ساخته شوند. اوژن فلاندن که در سال 1252 هجری قمری به کاشان سفر کرده بود، در سفرنامه‌اش می‌نویسد: در قرن اخیر این شهر به‌کلی منهدم و از ته عمارت‌هایش نابود شد. بناهایی که امروز مورد دقت هستند، بازارها، کاروانسراها و حمام‌ها هستند.
در تمام طول بازار یعنی از دروازه دولت تا میدان فیض و مقابل مسجد میدان در دو طرف، بیش از 120 دکان بزرگ با ایوان جلو و بالاخانه و بالکن فوقانی ساخته شده بود و در فواصل دکان‌ها نیز چندین کاروانسرای وسیع قرار داشت؛ به‌نحوی که انتهای هر دکان با در و پنجره و نورگیر به صحن کاروانسراها متصل می‌شد. بازار نو مسگرها بعد از وفات فرخ خان، در سال 1288 رو به ویرانی نهاد تا آنکه در دوره سلطنت پهلوی و احداث خیابان‌های شهری، سراسر بازار نو و خرابه‌های آن در مسیر خیابان افضل قرار گرفت و آخرین آثار آن نیز از بین رفت. همچنین چهار سوی بزرگ و تاریخی آن که در مدخل دروازه دولت سالم و محفوظ مانده بود، جهت احداث میدان شهرداری تخریب شد.
به‌دلیل این سیر تاریخی گفته می‌شود که بازار کاشان هفت قرن معماری ایران، از قرن هفتم تا اواخر دوره قاجار را در خود جای داده است. برخی از بخش‌های بازار کاشان در زلزله سال 1192 آسیب‌های جدی دید و در دوره فتحعلی شاه قاجار مورد مرمت قرار گرفت. این اثر در تاریخ هشت شهریور 1355 با شماره 1284 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بازار کاشان مانند هر بازار تاریخی، قسمت‌های مختلفی دارد؛ با این حال، عناصر اصلی ساختاری آن عبارت‌اند از:
راسته یا گذرگاه اصلی و فرعی بازار که مسیری طولانی است و در دو طرف آن دکان‌ها قرار گرفته‌اند.
سرا که یک حیاط میانی با حجره‌های به‌هم‌پیوسته در دورتادور آن است.
تیمچه به فضای سرپوشیده و کوچکی برای عرضه یک نوع کالای خاص گفته می‌شود که تزیینات چشمگیری نسبت به سایر بخش‌های بازار دارد.
چارسوق یا چهارسو که به محل تقاطع دو راسته اصلی گفته می‌شود و معماری متفاوت و تزیینات داخلی مفصلی دارد.
اگر گذارتان به بازار کاشان بیفتد، به‌جز راسته اصلی که در آن مسگرها، زرگرها، کفاش‌ها و بزازها مستقر هستند، بازارچه‌های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروانسراها، تیمچه‌ها، حمام‌ها و آب انبارهای متعددی را خواهید دید که هر یک از آن‌ها در دوره‌ای خاص ساخته شده‌اند. در این بازار، «میانچال» کانون اصلی بازار است که برخلاف الگوهای دیگر، شکل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب‌انبار و مسجد مدرسه است.
تیمچه امین الدوله: تیمچه امین الدوله زیباترین بخش بازار کاشان است که تزئینات چشمگیری دارد. این تیمچه یادگاری از معمار معروف، استاد علی مریم کاشانی است. تیمچه امین الدوله که از آن با نام هایی مثل کاروانسرا و سرای امین الدوله هم یاد می‌شود به همت فرخ خان غفاری کاشی ملقب به امین الدوله ساخته شده و به همین دلیل امین الدوله نام گرفته است. یکی از جذابیت های تیمچه امین الدوله فرش فروشی های معتبر آن است.
تیمچه صباغ: تیمچه صباغ که به بازار حاج سید حسن شهرت دارد از دیگر تیمچه های معروف بازار کاشان است. این تیمچه در دوران قاجار و به همت حاج سید حسن صباغ ساخته شده است. تزئینات چشمگیری در فضای هشتی این تیمچه به چشم می‌خورد.
مسجد و مدرسه امام: مسجد و مدرسه امام که با نام سلطانی هم شناخته می‌شوند در زمان فتحعلی شاه ساخته شده‌اند. این بنا از زیباترین بناهای شهر کاشان است، یک حوض در مرکز مدرسه قرار دارد و دورتادور آن ساختمان ها ساخته شده‌اند. مدرسه سلطانی بزرگترین حوزه علمیه شهر کاشان است. 52 حجره، یک شبستان و یک کتابخانه در این مدرسه قرار دارند.
مسجد میرعماد: مسجد میرعماد مربوط به دوران سلجوقیان است. این مسجد از زیباترین مساجد کاشان به شمار می‌رود و در نزدیکی میدان بازار قرار دارد. سردر مسجد و کتیبه هایی که بر روی دیوارها قرار دارند از بخش های جذاب این مسجد هستند. جالب است بدانید محراب این مسجد هم اکنون در موزه اسلامی برلین نگهداری می‌شود و در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.
حمام خان: حمام خان مربوط به دوران زندیه است، این حمام به دلیل سردر زیبا و کاشی کاری فوق العاده‌اش معروف است. در حال حاضر این حمام به رستوران و چایخانه تغییر کاربری داده است.
بازار سنتی کاشان یکی از مهم‌ترین و زیباترین جاهای دیدنی کاشان به حساب می‌آید که بیش از 40 اثر تاریخی از جمله چند تیمچه (بازارچه)، بازار میانچال، آب‌انبار، مسجد و مدرسه، امامزاده، کاروانسرا و حمام را در خود جای داده است. بازار کاشان از جاذبه‌های بسیار مهم کشور محسوب می‌شود و از همین رو، در تاریخ هشت شهریور 1355 با شماره 1284 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بازار نه‌تنها از نظر معماری و تزیینات، محلی عالی برای بازدید است؛ بلکه می‌توانید صنایع دستی و سوغاتی‌های درجه یکی را از آن خریداری کنید.
