بررسی الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها

ارز دیجیتال و رمزارزها قدمت چندانی ندارند. تا همین چند سال پیش اگر کسی از سرمایه گذاری در بازار ارز دیجیتال صحبت می کرد، حرفش خیلی جدی گرفته نمی شد. اما با پیشرفت فناوری های مالی، به ارز دیجیتال بیشتر از قبل توجه شد و در کشور ما هم همین طور بود. در سال های اول ورود رمزارزها به ایران، بعضی از مردم با استفاده از رایانه های شخصی ارز دیجیتال استخراج می کردند، اما با پیشرفت فناوری ارز دیجیتال رایانه های شخصی دیگر جوابگو نبودند. بنابراین بسیاری از فعالان این حوزه با استفاده از دستگاه های مخصوصِ این کار استخراج رمزارزها را شروع کردند. مشکل دقیقا از همین جا شروع شد، چون بسترهای مناسب قانونی برای این پدیده نوظهور در کشور وجود نداشت.

تحولات قانون خرید و فروش ارز دیجیتال در ایران

قوانین مربوط به خرید و فروش ارز دیجیتال هنوز هم نتوانسته مشکلات این حوزه را حل کند. شاید دلیلش سرعت زیاد پیشرفت این فناوری باشد. با وجود این، مسئولان هم مانند مردم به این حوزه علاقه نشان داده اند و به نظر می رسد در آینده بیشتر از قبل به قانون گذاری در زمینه ارز دیجیتال توجه شود. در حال حاضر درباره خرید و فروش ارز دیجیتال دو سند قانونی مهم وجود دارد و برای اینکه پاسخ بدهیم آیا خرید و فروش ارز دیجیتال قانونی است یا نه، باید به این دو سند مراجعه کنیم. این دو سند مهم عبارت اند از:

• سند الزامات و ضوابط حوزه رمز ارزها مصوب بهمن ماه سال ۱۳۹۷؛
• آیین نامه شرایط استفاده از رمز ارزها مصوب مردادماه سال ۱۳۹۸.

البته مصوبات دیگری هم در این رابطه وجود دارند که در ادامه بهشان اشاره خواهیم کرد.

سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها

معاونت فناوری های نوین بانک مرکزی در بهمن ماه سال ۱۳۹۷ سندی درباره رمزارزها منتشر کرد. سند الزامات و ضوابط فعالیت در حوزه رمزارزها، از ۳ بخش تشکیل شده است:

• مقدمه؛
• تعاریف؛
• الزامات.

۱. هدف سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها چیست؟

برای تفسیر بهتر هر قانونی باید ابتدا هدف تصویب آن را دانست. سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها هم از این قاعده مستثنی نیست. با آگاهی از هدف این سند، بهتر می توانیم به سؤالات درباره قانون خرید و فروش ارز دیجیتال پاسخ بدهیم. هدف تصویب این سند در مقدمه اش نوشته شده است:

• ممانعت از بروز صدمات؛
• حمایت از حقوق مصرف کنندگان؛
• تسهیل کسب وکار در این حوزه.

۲. تعاریف سند

دومین نکته مهم برای آنکه بخواهیم قانون خرید و فروش ارز دیجیتال در کشور را بررسی کنیم، این است که از تعاریف مرتبط با آن آگاه شویم. در سندی که بانک مرکزی در بهمن ماه سال ۱۳۹۷ منتشر کرده است، رمزارزها و انواع آن تعریف شده اند. بانک مرکزی در سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها، ارز دیجیتال را این طور تعریف کرده است: «یک نوع دارایی مالی که بر بستری دیجیتال، غیرمتمرکز و شفاف به نام زنجیره بلوک موجودیت می یابد. این دارایی ها می توانند در شرایطی، کارکرد پولی به خود بگیرند.»

انواع رمزارزها

طبق آنچه در سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها آمده، ارز دیجیتال ۴ نوع است و برای هر یک از آنها الزاماتی وجود دارد. انواع رمزارزها بر اساس این سند عبارت اند از رمزارزهای:

• جهان روا: طبق تعریف بانک مرکزی به رمزارزهایی گفته می شود که هر کسی در سراسر جهان می تواند آنها را استخراج کند. نمونه این رمزارز که بیشتر ما اسم آن را شنیده ایم بیت کوین است.
• بانک مرکزی (ملی): به شکل الکترونیکی پولی گفته می شود که بانک مرکزی صادر می کند.
• منطقه ای: همان ارز دیجیتالی است که میان چند کشور و با هدف تسهیل و تسریع مبادلات تجاری صادر و استفاده می شود.
• رمزارز حاصل از عرضه اولیه سکه/توکن (ICO): به ارز دیجیتالی گفته می شود که اشخاص حقیقی (مردم عادی) یا حقوقی (شرکت ها) صادر می کنند.

۳. مقررات سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها

تعریف رمزارز و انواع آن را در سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها با هم مرور کردیم. حالا نوبت به مقررات و الزامات این سند می رسد. در این سند برای حوزه های مختلف ارز دیجیتال الزاماتی وجود دارد. این حوزه ها عبارت اند از:

• انواع رمزارزها؛
• صرافی ها؛
• کیف پول رمزارزی.

البته مقررات ارز دیجیتال فقط به این موارد محدود نیست. موضوع ماینینگ یا استخراج رمزارزها نیز از موضوعات مهم در این حوزه است. البته هرجا در این سند بحث استخراج ارزهای دیجیتال به میان آمده، گفته شده که این موضوع مربوط به صنعتی جداگانه است. بنابراین قانون گذاری در این حوزه جزو وظایف و اختیارات بانک مرکزی نیست.

آیین نامه شرایط استفاده از رمز ارزها

دومین سند مهم درباره قانون رمز ارز در ایران، آیین نامه شرایط استفاده از رمزارزهاست. این آیین نامه را هیئت وزیران در مردادماه سال ۱۳۹۸ تصویب کرد و ۶ بند دارد. مهم ترین موضوعاتی که در این آیین نامه به آنها اشاره شده استفاده از رمزارزها و استخراج آنهاست.

آیا ارز دیجیتال قانونی است؟

سندهای مهم درباره قانون خرید و فروش ارز دیجیتال در کشور را با هم مرور کردیم، اما این سندها گفته اند که آیا خرید و فروش ارز دیجیتال قانونی است یا نه؟ آیا در سایر قوانین و مقررات به این موضوع اشاره ای شده است؟ برای پاسخ به این سؤالات باید این قوانین و مقررات را بررسی کرد.

۱. سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها

ضوابط و مقررات رمزارزها در این سند ۴ بخش دارد و در هر بخش از آن، ضوابط یکی از انواع ارز دیجیتال و بخش های فعال در این حوزه بیان شده است.

ضوابط مربوط به رمزارزهای جهان روا

طبق آنچه در بخش تعاریف این سند آمده، منظور از رمزارزهای جهان روا ارزهای دیجیتال مثل بیت کوین است. بر اساس این سند، صدور و انتشار رمزارزهای جهان روا در اختیار کسانی است که آن را ایجاد کرده اند، اما استفاده از این ارزهای دیجیتال برای پرداخت در داخل کشور ممنوع است.

ضوابط مربوط به سایر رمزارزها

انتشار توکن با پشتوانه ریال، رمزارز بانک مرکزی (ملی) و رمزارز منطقه ای هم در انحصار بانک مرکزی است. مبادله این ارزهای دیجیتال تنها در بانک ها و صرافی های مجاز و بانک مرکزی امکان پذیر است. این نوع رمزارزها در کشور به عنوان ابزار پرداخت قابل استفاده اند.

ضوابط مربوط به صرافی ها

بخش بعدی سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها، راجع به مقررات مربوط به صرافی هاست. صرافی ها یکی از مهم ترین مراکز خرید و فروش رمزارزها هستند. بنابراین پاسخ به این سؤال که آیا خرید و فروش ارز دیجیتال قانونی است یا نه را می توان در این بخش پیدا کرد.

در بخش ضوابط مربوط به صرافی ها، تمام مسئولیت های مربوط به ارز دیجیتال به عهده صرافی ها گذاشته شده است. تمام خطرات مربوط به سرمایه گذاری در این حوزه نیز به عهده سرمایه گذاران گذاشته شده است.

الزامات کیف پول رمزارزی

موضوع بعدی که در سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها می خوانیم، الزامات مربوط به کیف پول رمزارزی است. کیف پول رمزارزی طبق آنچه در سند بانک مرکزی آمده یعنی نرم افزار، سخت افزار یا اپلیکیشنی که رمزارز در آن ذخیره و نگهداری می شود. این کیف پول بر مبنای اصول رمزنگاری کار می کند. کیف پول رمزارزی ممکن است آنلاین یا آفلاین باشد.در سند بانک مرکزی چند نکته درباره کیف پول رمزارزی نوشته شده است که عبارت اند از:

• مسئولیت انتخاب ابزارهای نگهداری از رمزارزها و تأمین امنیت آن بر عهده اشخاصی است که در این بخش سرمایه گذاری می کنند.
• بانک مرکزی هیچ ابزار یا کیف پول رمزارزی را توصیه یا تضمین نکرده است.
• از کیف پول رمزارزی فقط برای ذخیره و انتقال رمزارز استفاده شود.
• خرید کالا یا خدمات و ارائه خدمات ارزش افزوده در داخل کشور با استفاده از رمزارزها در کیف پول های رمزارزی ممنوع است.

۲. آیین نامه شرایط استفاده از رمز ارزها

دومین سند مربوط به قانون خرید و فروش ارز دیجیتال، آیین نامه شرایط استفاده از رمزارزهاست. نکاتی که از این آیین نامه می توانیم درباره قانون رمز ارز در ایران بفهمیم عبارت اند از:

• دولت و نظام بانکی کشور از معاملاتی که در آنها ارز دیجیتال مبادله می شود حمایت نمی کنند.
• استفاده از رمزارزها در مبادلات داخلی مجاز نیست.
• استخراج رمزارزها با مجوز وزارت صنعت، معدن و تجارت مجاز است.

۳. سایر قوانین و مقررات مربوط به ارز دیجیتال

در سایر قوانین و مقررات کشور نیز به موضوع رمزارزها توجه شده است. مهم ترین این مقررات عبارت اند از:

• مصوبه شورای عالی مبارزه با پول شویی در دی ماه سال ۱۳۹۶: در این مصوبه مقرر شد که «به کارگیری ابزار بیت کوین و سایر ارزهای مجازی در تمام مراکز پولی و مالی کشور ممنوع است.»
• دستورالعمل صدور جواز تأسیس و پروانه بهره برداری برای فعالیت استخراج رمز ارز در مردادماه سال ۱۳۹۸و اصلاحیه های آن: هدف از این دستورالعمل، سامان دهی و شفاف سازی استخراج رمزارزهاست.
• مصوبه وزارت نیرو در خصوص مقررات تأمین برق مراکز استخراج رمزارزها در آبان ماه سال ۱۳۹۸: بر اساس این مصوبه، «سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق (ساتبا)، انرژی مازاد بر مصرف مراکزی را که برق موردنیاز آنها از طریق احداث نیروگاه های تجدیدپذیر و پاک تأمین می شود طبق تعرفه های خرید تضمینی برق این نوع نیروگاه ها خریداری می نماید.»
• اطلاعیه بانک مرکزی در خصوص رمز ارزها در تیرماه سال ۱۳۹۸: در این اطلاعیه هم بر همان مواردی تأکید شد که در سند بانک مرکزی درباره انتشار رمزارزها و مسئولیت سرمایه گذاری در این بخش گفته شده بود. همچنین اعلام شد که ایجاد و اداره شبکه پولی و پرداخت مبتنی بر فناوری زنجیره بلوک غیرمجاز است و پیگرد قانونی دارد.

آیا خرید و فروش ارز دیجیتال قانونی است؟

تا اینجا سندهای مهم درباره ارز دیجیتال را با هم مرور کردیم و نتیجه ای که از این قوانین می توان گرفت آن است که استخراج رمزارزها منع قانونی ندارد، اما خرید و فروش آنها در داخل کشور قانونی نیست. البته با توجه به آنچه در سند الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها نوشته شده، به نظر می رسد که مقصود مسئولان و نهادهای قانون گذاری از ارز دیجیتال غیرقانونی، رمز ارزهای جهان روا مثل بیت کوین است، چون در این سند فقط مبادله همین نوع از ارزهای دیجیتال ممنوع اعلام شده است. به رغم آنچه گفتیم، هنوز هم قوانین و مقررات مربوط به رمزارزها ابهامات فراوانی دارد. هنوز هم قوانین جامع و شفافی در این رابطه تصویب نشده است. آخرین خبر درباره قانون رمز ارز در ایران، سخنان رئیس قوه قضائیه در نشست شورای عالی قوه قضائیه است. در این نشست که در بهمن ماه سال ۱۴۰۰ تشکیل شد، دادستان کل کشور و سازمان بازرسی مکلف شدند که از بانک مرکزی بخواهند درباره رمزارزها شفاف سازی کند.

ارز دیجیتال و رمزارزها قدمت چندانی ندارند. در ایران هم مانند بقیه کشورهای جهان هنوز قوانین شفافی در این رابطه تصویب نشده است. البته با توجه به آنچه تاکنون در کشور به تصویب رسیده است، می توانیم این طور نتیجه بگیریم که استخراج ارز دیجیتال در کشور منع قانونی ندارد، اما خرید و فروش رمزارزهایی مثل بیت کوین ممنوع است. البته قانون خرید و فروش ارز دیجیتال هنوز هم ابهام دارد و هنوز هم مسئولان حوزه رمزارز نتوانسته اند پاسخی روشن به این پرسش بدهند که آیا خرید و فروش ارز دیجیتال قانونی است یا نه.

صدای مشتری چیست؛ اهمیت و روش پیاده سازی