می خواهیم در دل یکی از میدان های قدیمی و پر حکایت، یکی از معروفترین جاهای دیدنی تبریز، حوالی میدان ساعت، سری به اولین سفره خانه تبریز بزنیم که روزگاری مردم از آن ترتمیز، سرخ و سفیداب زده و حمام رفته، بیرون می آمدند. به سفره خانه سنتی تبریز خوش آمدید. اینجا حمام قدیمی نوبر است.
چرا بازدید از حمام نوبر پیشنهاد می شود؟
حمام نوبر که به سفره خانه شهریار نیز معروف است، در تقاطع خیابان امام و پیاده گذر بازار تربیت واقع شده است. این بنای تاریخی به دوره قاجاریه مربوط بوده و یکم آذر ماه سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۵۱۲ به ثبت آثار ملی ایران درآمد. حمام نوبر، اولین و بزرگ ترین سفره خانه سنتی تبریز است که جزو آثار ملی کشورمان می باشد و به عنوان یکی از زیباترین جاذبه های شهر مورد بازدید قرار می گیرد. بازدید از این جاذبه زیبا علاوه بر داشتن جنبه آشنایی با معماری خیره کننده دوره قاجاریه، توام با حس دلنشین و پر از آرامش است.
تاریخچه حمام نوبر
حمام نوبر جزو باشکوه ترین آثار معماری مربوط به اوایل دوره قاجاریه است و امروزه نیز همچنان میان بناهای تاریخی شهر می درخشد. حمام های زیادی از دوره ایلخانان در ایران و تبریز ساخته شده بودند، اما اکثرا با گذشت زمان بر اثر گرما و رطوبت استحکام نداشته و از بین رفته بودند. حمام ها در دوره ایلخانی معمولا کنار دروازه اصلی شهر یا نزدیک کاروانسراها ساخته می شدند. تبریز با تجربه یک زلزله شدیدا ویرانگر، بیشتر بناهای ارزشمند خود را از دست داد. به دنبال آن، در اطراف شهر تبریز دیوار جدیدی بنا گردید و دارای ۸ تا ۱۲ دروازه بود. پس از آن بار دیگر حمام ها نزدیک این دروازه ها و کاروانسراها ساخته شدند و به همین دلیل است که قدمت اکثر بناهای تاریخی به جا مانده به دوره قاجاری برمی گردد. مسجد نوبر با ۱۵۰ سال قدمت در کناره دروازه نوبر قرار داشت، اما پس از وسعت یافتن شهر تبریز و از بین رفتن دروازه ها، حمام نوبر با مساحت ۷۰۰ مترمربع در مرکز شهر قرار گرفت.
کاربری حمام نوبر
این بنای زیبا و قدیمی اگرچه پیش تر با کاربری حمام مورد استفاده قرار می گرفت؛ ولی در سال های گذشته به دلیل موقعیت مکانی و رطوبت موجود دچار آسیب های فراوانی شده و چندین بار از سوی میراث فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. در سال ۱۳۷۸ و پس از ثبت در فهرست آثار ملی، این اثر تاریخی برجسته در قالب طرح پردیسان ضمن حفظ قالب و بدون هیچ دخل و تصرفی تغییر کاربری داد و به سفره خانه سنتی تبدیل شد. در واقع، حمام نوبر، اولین و بزرگ ترین سفره خانه سنتی شهر تبریز بود که در رده آثار ملی ایران نیز ثبت شده بود. علاوه بر این، به منظور استفاده بهینه از تمام فضای این بنا، فضای پشت بام نیز به چایخانه و اجرای مراسم پرده خوانی و نقالی اختصاص یافته بود. امروزه این این سفره خانه که با نام شهریار شهرت داشت، فعالیت ندارد و حمام نوبر بدون استفاده رها شده است.
معماری حمام نوبر
ستون های سنگی، از زیباترین جلوه های معماری حمام نوبر هستند که به دانشجویان معماری و افراد علاقه مند به هنر و تاریخ برای دیدن آن ها به حمام نوبر می آیند. سازمان میراث فرهنگی زمان به زمان مرمت هایی برای بنای حمام نوبر انجام می داد و نهایتا در سال ۱۳۷۸ پس از ثبت شدن در آثار ملی ایران، این حمام تاریخی به عنوان سفره خانه سنتی و با نام سفره خانه سنتی شهریار فعالیتش را آغاز کرد. اکثرا گردشگران برای بازدید از هنر معماری حمام نوبر، امتحان غذاهای بسیار خوشمزه آن و همچنین گرفتن عکس های یادگاری به سفره خانه سنتی شهریار می آیند.
برای استفاده بهینه از تمام فضاهای حمام، فضای سربینه و گرمخانه برای سفره خانه در نظر گرفته شده است و از فضای پشت بام برای چایخانه و اجرای مراسم نقالی و پرده خوانی استفاده می کنند. حمام نوبر را معمار "بالاکاظم" از محله قره آغاج تبریز، با استفاده از آجر، گچ و ملات در سقف و جرزها، از سنگ تراش ها در کف ها، ستون ها و آزاره ها ساخته است. امروزه حمام نوبر یکی از زیباترین نمونه های باقی مانده از دوره قاجار است. ترکیبی از اشکال هندسی در معماری حمام به کار گرفته شده است.
در حمام نوبر از چه چیزهایی می توان بازدید کرد؟
حمام نوبر از دو بخش سربینه و گرمخانه تشکیل شده است. قاعده سربینه یا همان رختکن ۸ ضلعی است و طاق بندی قسمت میانی اش روی ۸ ستون سنگی گنبدی زیبا و بزرگ قرار دارد. یک حوض ۸ ضلعی در بخش میانی قرار دارد و پیرامون آن را دور تا دور سکوها احاطه کرده اند. ستون ها و سرستون های مقرنس کاری شده جذبیت خاصی به این محیط بخشیده اند. گرمخانه دارای یک طاق و گنبد بزرگ است و ترکیب آجر و کاشی و همینطور کادربندی ها و کتیبه های مصور در بخش ورودی بسیار زیبا و چشمگیر هستند.
۴ پایه در مرکز سالن اصلی حمام وجود دارند و بخش مرکزی را یک ستون بزرگ پوشش داده است. قاعده مستطیلی شکل در مبان در حمام نوبر وجود دارد که با تغییر زاویه حرکت از سربینه، به گرمخانه مرتبط می شود. در قسمت مرکزی گرمخانه نیز قاعده ای با چهارستون چهار وجهی وجود دارد. با وجود مرمت ها و تغییرات اندکی که در فضای گرمخانه، می توان حدس زد که قسمت شمالی گرمخانه محل خزین ها بوده است.
دو ورودی از خیابان های اطراف به حمام نوبر وجود دارند. این دو ورودی در دو سمت سربینه قرار دارند و ورودی اصلی حمام به دالانی طولانی راه دارد که در انتهای آن یک مغازه و یک سربینه حمام وجود دارد. ورودی دوم از پلکان ها تشکیل شده و مانند ورودی اصلی تنها مختص حمام نیست. بلکه به مغازه و قهوه خانه نیز راه دارد. نحوه قرار گرفتن این ورودی بسیار منظم است.
حمام نوبر کجاست؟
حمام نوبر از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است و در تبریز، تقاطع خیابان های امام خمینی و تربیت، رو به روی کاخ شهرداری، واقع شده است. برای دسترسی به این نقطه می توانید از وسایل حمل و نقل عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. اگر خط شماره یک اتوبوس تندرو را سوار شوید، با پیاده شدن در ایستگاه تربیت و کمی پیاده روی به حمام نوبر خواهید رسید. ایستگاه متروی میدان ساعت نیز در نزدیکی این مکان قرار دارد. برای استفاده از خودروی شخصی، شلوغی مرکز شهر و کمبود فضای پارک را در نظر داشته باشید.
جاهای دیدنی اطراف حمام نوبر تبریز
بعد از اینکه دلی از عزا درآورده و خودتان را به یک غذای خوشمزه در این سفره خانه سنتی دعوت کردید، طی پیاده روی بعد از ناهار، می توانید به سه راه طالقانی رفته و از ارگ تبریز دیدن کنید. اگر قصد خرید داشتید، مرکز اصلی خرید در میدان ساعت تبریز را از دست ندهید. برای بازدید عصر هم پیشنهاد ویژه بازدید از منزل استاد شهریار، خانه حیدرزاده و بناهای تاریخی را از دست ندهید که در نزدیکی عمارت شهرداری قرار گرفته است.
تبریز سرشار از بناهای تاریخی و نزدیک به هم است که به سفرتان روح و جان تازه ای می بخشد. با بازدید از این حمام هم خاطره یک ناهار خوشمزه را در سفره خانه سنتی تبریز، خاطراتتان را تکمیل می کند و هم از یکی از بناهای تاریخی تبریز دیدن می کنید.
در مورد حمام وکیل کرمان چه می دانید؟
