پای سفر به اصفهان که به میان می آید، لیست بلند بالایی از جاهای دیدنی به ذهن خطور می کند. در واقع این کلان شهر معروف، گستره وسیعی از جاذبه های متنوعی را در خود جای داده است که در هر کدام آنها ردپایی از فرهنگ و هنر ایرانی نمایان است. به همین دلیل هم هست که این شهر نه تنها از دیدگاه گردشگران داخلی بلکه از نظر جهانگردانی که کشور ایران را به عنوان مقصد سفر خود انتخاب کرده اند، یک مقصد گردشگری ایده آل و تمام عیار محسوب می شود.
از بناهای تاریخی ارزشمند نظیر میدان نقش جهان، عمارت چهلستون و کلیسای وانک در محله ارامنه اصفهان به نام جلفا گرفته، پل های با صفای سی و سه پل و خواجو که بر روی زاینده رود احداث شده اند گرفته تا جاذبه های طبیعی و تفریحی نظیر منطقه طبیعت گردی کوه صفه، مجموعه پارک ناژوان و باغ پرندگان اصفهان همه و همه از اصفهان یک مقصد گردشگری غنی و دوست داشتنی ساخته است که لقب شهر نصف جهان را برازنده آن کرده است. در این بین منارجنبان اصفهان نیز به عنوان یکی از نقاط جذاب گردشگری شهر همواره مورد توجه گردشگران زیادی بوده است.این جاذبه در عین سادگی ظاهری خود و برخلاف مابقی جاهای دیدنی شهر از ویژگی های متمایزی برخوردار است که با مشاهده آن منجر به حیرت گردشگران می شود. از همین رو در میان جاهای گردشگری اصفهان، از آن به عنوان یک جاذبه شگفت انگیز و تعجب آور یاد می شود.
تاریخچه منارجنبان اصفهان
بر اساس مدارک موجود، منار جنبان اصفهان در دوران فرمانروایی فردی بنام محمد خدابنده اولجایتو، در شهر اصفهان ساخته شد و میزبان مدفن عمو عبدالله بن محمود صقلابی، یکی از عارفان خداپرست است. از همین رو منارجنبان را با نام آرامگاه شیخ امیرعبدالله نیز می شناسند. روی سنگ قبر وی عدد ۷۱۶ حک شده است، عددی که نشان دهنده سال ساخت آرامگاه او است.
عمارت تک ایوانی منارجنبان را در دوره ایلخانی ساخته اند. طبق مدارک موجود، این بنا به روش مغول ساخته شده؛ اما ساختمان مناره ها حاکی از آن است که آن ها را در سال های آخر حکومت صفویان، به ایوان متصل کرده اند.
معماری منارجنبان اصفهان
در میان اماکن تاریخی شهر اصفهان، بناها و ساختمان های بسیاری وجود دارند که هر یک از منظر معماری در نوع خود بی نظیر هستند، با این حال به جرات می توان گفت معماری منارجنبان به گونه ای متمایز است که نمونه دیگر آن را در میان مابقی بناهای تاریخی این شهر فرهنگی نمی توان پیدا کرد. همانطور که قبلا هم اشاره شد حتی نمونه های این بنا در شهرهای دیگر کشورمان و در دنیا انگشت شمار هستند؛ از این رو وجه تمایز این بنا سبک خاص معماری آن است. روشن است که بارزترین و مهم ترین ویژگی معماری این بنا مربوط به مناره های آن و حرکت همزمان آنها و حتی کل بنا به هنگام به حرکت در آوردن یکی از این مناره ها است.گذشته از شگفت انگیز بودن این بخش از این سازه مشهور، تزئیناتی که در ظاهر بنا بکار رفته است نیز چشم نواز و هنرمندانه است. بر روی بدنه بیرونی مناره ها کاشی کاری هایی با رنگ های فیروزه ای، سفید و سیاه انجام شده است که زیبایی خاصی به ظاهر ساده منارهای خشتی داده است. طرح های سنتی چند ضلعی و نقش ستاره چهار پر به زیبایی بر روی مناره های سازه طراحی شده اند. در قسمت ایوان که از مصالح آجر ساخته شده است و مکانی به عنوان مقبره عارف نامی در زمان ایلخانان تعبیه شده است. در این قسمت نیز یک سنگ قبر سفید مرمری بنا شده است که آیات قرآنی دور تا دور آن نقش بسته است.
دلیل ساخت منارجنبان اصفهان
هرچند منارجنبان اصفهان به عنوان یک بنای تاریخی ارزشمند و همچنین یک جاذبه گردشگری محبوب به شمار می رود؛ اما با در نظر گرفتن کاربری بناهای تاریخی که در منابع تاریخی ذکر می شود، شاید این سوال در ذهن شما هم به وجود آمده باشد که هدف از ساخت چنین بنایی با این ویژگی ها چه می تواند باشد. در جواب به این سوال باید گفت که علت ساخت مناره های لرزان برای این بنا هنوز هم نامعلوم است. با این حال با توجه به زمان ساخت بخش های مختلف این بنای عجیب می توان نظریاتی درباره انگیزه ساخت آن مطرح کرد.
از آنجا که کارشناسان می گویند در ساخت این بنا ابتدا ایوان احداث شده است و در دوره های پس از آن مناره ها ساخته شده اند؛ می توان چنین نتیجه گرفت در هدف اولیه از ساخت منارجنبان احتمالا ساخت یک عمارت از نوع عمارت های تک ایوانی بوده است. با در نظر گرفتن مناره هایی که بعد از آن به بخش اصلی بنا افزوده شدند، می توان هدف سازندگان را بیشتر به جنبه های ظاهری و بکارگیری خلاقیت و نوآوری در حوزه معماری بناها مرتبط دانست.
علت لرزش منارجنبان اصفهان
بی شک هر کسی که فقط کمی با منارجنبان اصفهان آشنا باشد، می داند که تمامی شگفتی این بنا به لرزش مناره های آن مربوط می شود اما دانستن این که علت ایجاد این لرزش آن هم در یک سازه ساختمانی چه می تواند باشد از آن هم شگفت انگیزتر است. جالب است که بدانید علیرغم تلاش های بسیار برای کشف راز حرکت این بنا، علت لرزش مناره ها تا به امروز همچنان یک موضوع چالش برانگیز است که هنوز هم بطور دقیق و واضح جوابی برای آن پیدا نشده است و همین امر هم به جذابیت این بنا افزوده است و به طریقی جنبه سحرآمیز به آن داده است. با این حال لازم به ذکر است که کارشناسان بسیاری سعی کرده اند تا با بررسی نحوه عملکرد لرزش این بنا و مرتبط کردن آن با قوانین علوم مختلف دلایل متعددی در توجیه لرزش منارجنبان اصفهان مطرح کنند.
یکی از قوی ترین دلایلی که در این زمینه مطرح شده است مربوط به نظریه ای است که چگونگی ایجاد لرزش در بخش های مختلف این بنا از مناره ها تا ساختمان و مقبره را به قانون رزونانس مرتبط می داند. منظور از رزونانس همان قانون تشدید است به این معنا که بر اساس این نظریه فیزیک اگر دو رشته نخ متصل که در دو طرف خود وزن و ارتفاع یکسانی دارند را در نظر بگیریم، با تکان خوردن یکی از آنها بطور حتم دیگری نیز دچار لرزش خواهد شد، با در نظر گرفتن این مثال چنین گفته می شود که دو مناره بنا نیز درست همانند این دو رشته طناب عمل می کنند.
علت خراب نشدن منارجنبان اصفهان
یکی از تعجب برانگیزترین و شگفت آورترین نکاتی که درباره منارجنبان اصفهان وجود دارد این است که علیرغم لرزش مناره ها و کل بنا آن هم در طول چندین قرن، بنا همواره استوار و پا برجا باقی مانده است و در هیچ دوره ای با تکان مناره ها بنا فرو نریخته است. در توضیح این امر باید به یکی از ویژگی های معماری بنا اشاره کرد و آن هم ایجاد فضاها و در حقیقت شیارهای خالی در میان دیواره های بنا است که این امکان را فراهم کرده است تا در هنگام لرزش بنا فضا برای جا به جایی فراهم باشد و در نتیجه از ریزش آن جلوگیری شود. هرچند استحکام بالای بنای منارجنبان اصفهان همواره مورد تحسین است اما در اوایل دهه ۱۳۹۰ و در تعطیلات نوروز با توجه به سیل عظیمی از بازدیدکنندگان که برای تماشای حرکت مناره ها به این بنا مراجعه کرده بودند و در نتیجه بر اثر لرزش مداوم بنا، بخش هایی از آن دچار آسیب شد.
از این رو به تصمیم مسئولان سازمان میراث و فرهنگی و جهت پیشگیری از تخریب بیشتر این بنای تاریخی، برنامه تکان دادن مناره ها بطور مقطعی متوقف شد. پس از آنکه فرایند مرمت و بازسازی بنا به اتمام رسید و با توجه به اعتراض شدید گردشگران مبنی بر از حرکت ایستادن مناره ها، سرانجام مسئولان تصمیم گرفتند تا با حرکت دادن مناره ها بصورت کنترل شده هم به گردشگران این امکان را بدهند تا از تماشای این پدیده معماری لذت ببرند و هم از تخریب احتمالی آن پیشگیری کنند. بنابراین امروزه منارجنبان اصفهان در طول روز صرفا در بازه زمانی مشخصی به حرکت در می آید و وظیفه حرکت دادن مناره ها نیز برخلاف گذشته صرفا بر عهده افراد مسئول و آگاه است.
امکانات خدماتی و رفاهی منارجنبان اصفهان
برای رفاه هرچه بیشتر گردشگران داخلی و خارجی و لذت بردن بازدیدکنندگان از این بنای زیبای تاریخی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اصفهان، امکاناتی را به این مجموعه اضافه کرده است که از جمله ی آن ها می توان به فروشگاه هایی که سوغاتی و کتابچه های راهنمای اماکن تاریخی اصفهان را به فروش می رسانند؛ غرفه ای که بستنی و خوراکی های دیگر عرضه می کند؛ چایخانه؛ وضو خانه؛ نمازخانه و سرویس بهداشتی اشاره کرد. ایجاد فضای سبز در محوطه ی اطراف بنا نیز، زیبایی آن را دو چندان کرده و باعث می شود که بتوانید هرچه بیش تر از حضور در فضای دل انگیز آن لذت ببرید.
در مورد مدرسه ی چهارباغ اصفهان چه می دانید؟
