قله دماوند در قسمت مرکزی رشته کوه البرز در جنوب دریای خزر و بخش لاریجان شهرستان آمل واقع شده است. قله دماوند به عنوان بلندترین قله آتشفشانی قاره آسیا است، همچنین به عنوان بلندترین قله در کوهستان های ایران و خاورمیانه محسوب می شود. دارای ارتفاعی برابر با ۵ هزار متر است که همین مورد باعث رسیدن دمای قله دماوند در تابستان ها به صفر درجه و در زمستان ها به ۶۰ درجه زیر صفر است. این کوه در سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ثبت گردیده و از سال ۱۳۸۱ نیز به عنوان اثر طبیعی ملی جزو مناطق چهارگانه با ارزش در حفاظت از محیط زیست قرار گرفته است. کوه دماوند از زمان های گذاشته نماد عظمت و شکوه بوده و در ادبیات و تاریخ کشورمان نقش پررنگی داشته است. حدودا می توان گفت سکونت انسان در دامنه های دماوند ۳۸ قرن قدمت دارد. در این مقاله نیز هدفمان معرفی کوه زیبای دماوند همراه با قله بی نظیر این کوه است. در ادامه با ما همراه باشید تا با کوه دماوند از هر لحاظ آشنا شوید.
مشخصات قله دماوند
قله دماوند، بلندترین قله آتشفشانی در ایران است که در روزهای آفتابی و صاف می توانید از شهرهای تهران، ورامین، قم و دریای مازندران این قله زیبا را تماشا کنید. کوه دماوند جزو دوازدهمین قله مرتفع در دنیا است که ارتفاعی حدودا ۵۶۷۰ متر از طریق رصدخانه زمین ناسا گزارش شده است. در مورد فشار هوا نیز بهتر است بدانید در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است، به همین دلیل درجه حرارت در این منطقه همواره سرد و خنک است. میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند نیز معمولا به صورت برف است. دماوند به عنوان یکی از نمادهای ملی ایران از زمان های گذشته جایگاه مقدسی بین مردم ایران زمین داشته است، به طوری که نام این کوه باصلابت را در داستان های اساطیری زیادی شنیده اید، مانند داستان ضحاک که در این کوه شکنجه شده است. حتی در سال های اخیر، عکس این کوه زیبا بر رو یا پشت اسکناس های رسمی به چاپ رسیده است. با این وجود نام دماوند همواره نماد مقاومت و پایداری بوده و خواهد بود، همچنین شاعران زیادی مانند فردوسی، ملک الشعرای بهار، اخوان ثالث و... در این زمینه سروده هایی دارند.
تاریخچه کوه دماوند
کوه با صلابت دماوند در دوران چهارم زمین شناسی یعنی دوران هولوسین تشکیل شده است و در دوره آشوریان از کوه دماوند به عنوان کان سنگ لاجورد یاد می شده است، به طوری که در زمان جنگ آشوری ها این کوه بخشی از سرزمین مادها به حساب می آمد که در دامنه دماوند مشغول زندگی بودند. همین امر سبب گشته تا در دامنه دماوند تعداد زیادی گور پیش از تاریخ وجود داشته باشد. در دوران های گوناگون فرمانروایی های گوناگونی در این منطقه ساکن شدند.
این دیو سپید پای در بند در قسمت مرکزی رشته کوه البرز، نوید استواری، ابهت و شکوهی می دهد که ملت ایران به آن می نازد. فرقی نمی کند اهل کوهنوردی باشید و سودای رسیدن به قله دماوند را در سرتان می پرورانید یا نه، کوه دماوند با عظمتی که دارد، هر زنده دل عاشق طبیعتی را شیفته و مجذوب خود کرده است. در این مطلب با رهی نو همراه باشید تا با هم ببینیم دقیقاً کوه دماوند کجاست. پاسخ تمام سؤالات شما را در رابطه با کوه دماوند و ابهت باشکوه قله همیشه پوشیده از برف آن در این مطلب داده ایم.
آتشفشان دماوند
دماوند یک کوه آتشفشانی مطبق و نیمه فعال است که در دوران چهارم زمین شناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده و عمر آن با استفاده از روش کربن ۱۴ حداقل ۳۸,۵۰۰ سال تخمین زده شده است. وجود چندین چشمه گوگردی و چشمه های آب گرم از شواهد نیمه فعال بودن این آتشفشان است. بیشترین و عمده ترین فعالیت آتشفشانی این کوه که باعث شکل گیری آن شده، در حدود ۱۰,۰۰۰ سال قبل روی داده است. قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است که دریاچه ای از یخ آن را پوشانده است.
برخی اعتقاد دارند که دماوند آتشفشانی نیست. اما برخی دیگر معتقد هستند که آتشفشان دماوند فعال است و خروج گاز و چشمه های آب گرم، علامت فعال بودن آن است. دکتر مهدی زارع از متخصصانی است که اعتقاد دارد دماوند یک کوه آتشفشانی فعال است.
وضعیت جغرافیایی کوه دماوند
وضعیت جغرافیایی در کوه دماوند از فروردین تا اواخر اردیبهشت، دارای آب وهوای بسیار عالی است که البته برای کوهنوردی بایستی همراه با یک تیم کوهنوردی باشید. بهترین زمان صعود به قله از اواسط خرداد آغاز می شود و تا اواخر تیر ادامه دارد. پایداری نسبی هوا در این مدت باعث می شود تا بتوانید از سرسبزی دامنه و زیبایی کوه در دل ابر و مه و آسمان لذت ببرید.
- ارتفاع دماوند : این کوه پر ابهت، جزو دوازدهمین قله مرتفع در دنیا است. کارشناسان علوم زمین ارتفاع این کوه را حدود 5670 متر تخمین زدند.
- آب وهوای دماوند: از کوه دماوند که بالا می روید می توانید تغییرات هوا را به وضوح در ارتفاعات احساس کنید تا جایی که اکسیژن کمتر شده و فشار هوا تغییر می کند. در قله دماوند فشار هوا نصف فشار هوا در سطح دریا است. کمترین دما در ارتفاعات دماوند تا زیر 60 درجه هم می رسد. البته در فصل زمستان شاهد چنین آب و هوایی هستید. در تابستان نیز تا دو درجه زیر صفر پایین می آید. میزان بارندگی در ارتفاعات قله باشکوه دماوند، 1400 میلی متر در سال است.
پوشش گیاهی و جانوری کوه دماوند
به سراغ پوشش گیاهی قله دماوند می رویم. در کتاب های معتبر گیاه شناسی، بسیاری از گیاهان دارویی را در دامنه کوه دماوند خواهید یافت؛ به خصوص در ارتفاعات که گیاهانی خاص این منطقه می روید، به طوری که در هیچ جای دیگر مشابه آن را نمی توانید پیدا کنید. گیاهانی با اسم های جالب همچون:
- کلاه میرحسن دماوندی
- کزل دماوندی
- فراموشم مکن دماوندی
- بومادران دماوندی
- پیرگیاه دماوندی
- ریش قوش دماوندی
- زنگوله ای دماوندی
- کتانی دماوندی
- ماشک دماوندی
باوجود این گیاهان خاص و بته های خاردار، به دلیل چرای بیش از حد دام ها، کندن معدن، جاده کشی و ریختن زباله، دشت زیبای شقایق در دامنه دماوند که روزگاری جلوه خیره کننده ای داشت، امروز با خطر جدی روبرو شده است.
گونه های گیاهی دیگری که در اینجا می توان مشاهده کرد شامل انواع گون، اسپرس کوهی، یاسمن صخره ای، ازمکی کوهسری، پیربهار دنایی، ترشک کوهسری، پلاخور بوته ای، گالش انگور، تیره گل، نسترن وحشی، علف بره، علف قرمز، جو چمنزار، خشخاش طناز، شکرتیغال، علف صورتی هستند. در جاهای مرطوب تری از کوه دماوند شاهد رشد گیاهانی همچون موارد زیر خواهیم بود:
- زبان طلا
- قدومه پرشاخه
- بادرنجبویه دنایی
- خاکشیر تلخ کوتوله
- آزاد بری
- پنجه برگ همدانی
- مینای پرکپه برگ نقره ای
- گل بی مرگ طلایی
- سنبله ارغوانی
به ارتفاع 2 هزار تا 3 هزار 500 متری از کوه که برسید، با دشتی پر از شقایق روبرو می شوید که در کل دنیا منحصربه فرد است. اینجا یک منطقه چراگاه غنی است، بااین وجود با چرای بیش ازحد دام ها در این منطقه، شاهد آسیب جدی به پوشش گیاهی شقایق لار و رینه هستیم؛ به خصوص که در بازدید گردشگران نیز منبع زباله های بسیاری شده است.
ازلحاظ پوشش جانوری در دماوند می توان گفت ازآنجایی که از شمال به جنگل و از جنوب به کوه های کویری مشرف است، گونه های جذابی از جانوران را در این منطقه می بینید؛ ازجمله روباه، شغال و سگ و گرگ در اطراف کوه دماوند وجود دارند. حتی تا ارتفاع 4 هزار متری از کوه دماوند نیز می توانید شاهد زندگی کردن این گونه ها باشید. در قسمت شمال و غرب کوه نیز شاهد گونه هایی از خرس خواهید بود. البته جانوران گیاه خوار همچون آهو، خرگوش، میش و گراز هم در اینجا زندگی می کنند.
همچنین شاهد زندگی پرندگان شکاری همچون عقاب طلایی، جغد و خفاش هم هستید. کبک و طوطی و دارکوب نیز از دیگر گونه های پرنده در کوه دماوند است. سراغ گزنده ها که برویم می توان اینجا را محل زندگی چندین نوع مار، عقرب، موش و گورکن دانست که البته سم خطرناکی ندارند و تنها تا ارتفاعات 4 هزار متر آن ها را می بینید. در ارتفاعات بالاتر از 4 هزار متر دیده نمی شوند.
روز ملی دماوند
قله دماوند در روز سی ام تیر سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، پس از آن سال نیز روز ۱۳ تیرماه به عنوان روز ملی دماوند در نظر گرفته است. بدین منظور سالانه دوستداران محیط زیست در این روز دور هم جمع می شوند و مراسم جشن تیرگان را برگزار می کنند. این جشن در دامنه های قله دماوند در شهر رینه لاریجان شهرستان آمل برگزار می شود، به طوری که این جشن به ثبت ملی رسیده است. جشن تیرگان در واقع به پاس از فرشته باران آور به نام تیشتر برگزار می شود که با خشکسالی جنگیده است. همچنین بر اساس داستان استوره ای جشن تیرگان، آرش کمانگیر از بالای کوه دماوند تیر معروف خود را پرتاب کرده است و این تیر بعد از طی فاصله زیادی و گذشتن از چندین کوه و دشت در کنار رودخانه جیحون به تنه یک درخت گردو اصابت کرده است.
نحوه دسترسی به قله دماوند
قله دماوند از شهر های تهران، قم و ورامین قابل مشاهده است، اما برای صعود باید به تهران یا شهر دماوند سفر کنید. مسیرهای اصلی صعود به قله در چهار جبهه مشخص شده اند، فقط در نظر داشته باشید که هنگام سفر به این منطقه بهتر است گروهی سفر کنید و حتما از راهنمای راه بلد کمک بخواهید. از سه مسیر جبهه جنوبی، جبهه شمالی و جبهه شمال شرقی می توانید به قله دماوند صعود کنید. توجه داشته باشید که جبهه جنوبی یکی از قدیمی ترین و آسان ترین مسیر برای صعود قله است که از طریق پلور و رینه می توانید به این مسیر دسترسی داشته باشی. فقط در نظر داشته باشید به دلیل استفاده بیش از حد از مسیر جبهه جنوبی در سال های اخیر و رفت و آمد های زیاد حجم زباله افزایش یافته است که این خبر خوبی برای محیط زیست نیست.
پناه گاه های موجود در مسیر صعود به قله دماوند
در مسیر رسیدن به قله دماوند از مسیرهای جنوبی، غربی، شمال شرقی و شمالی، پناه گاه های دماوند را می بینید که میزبان کوهنوردان خوش نفس برای صعود به قله است. بهترین پناهگاه در یال جنوبی قرار گرفته است. اینجا دارای خوابگاه، سرویس بهداشتی و اتاق های خصوصی است که نسبت به پناهگاه های دیگر مجهزتر است. این پناهگاه در ارتفاع 4250 متری قرار گرفته است. پناهگاه سیمرغ نیز در جبهه غربی قرار گرفته است که در دوطبقه با ارتفاع 4225 متر قرار دارد. ظرفیت این پناهگاه محدود است و نهایتاً 20 تا 25 نفر را پذیرا است. پناهگاه شمال شرقی نیز در ارتفاع 4350 متری با یک و نیم طبقه میزبان 20 کوهنورد است. در جبهه شمالی، دو جان پناه می بینید که اولی در ارتفاع 3900 متری با ظرفیت 10 تا 12 نفر و دومی در ارتفاع 4650 متری با ظرفیت 6 تا 8 نفر قرار گرفته است. نکاتی که در مسیر صعود به قله دماوند باید در نظر داشته باشید:
- در ابتدا برای صعود به دماوند، قبل از آن سعی کنید برنامه کوهنوردی و صعود به ارتفاعات مختلف را به طور منظم داشته باشید.
- برای فتح قله دماوند بایستی ابتدا چندین بار به قله های چهارهزار متری صعود کرده باشید.
- در گرم ترین روزهای سال، دمای قله دماوند همچنان زیر صفر است؛ بنابراین داشتن لباس مناسب را به خاطر داشته باشید؛ به طوری که حتی در مردادماه هم می توانید تجربه برف باریدن در ارتفاعات کوه را از نزدیک ببینید.
- حتماً برای صعود به قله با افراد باتجربه و کارآزموده، همراه شوید. این طوری هم صعود بهتری خواهید داشت و هم خاطره ای ماندگارتر را برای صعودتان خلق می کنید.
- در حین صعود بایستی به طور منظم آب بنوشید تا خونتان رقیق بماند.
برای صعود به قله دماوند، وسایل ضروری ازجمله کیسه خواب، کوله، لباس مناسب فصل، دستکش، کلاه، شلوار مناسب، جوراب پشمی، هدلامپ، عینک مناسب کوهنوردی، کلاه و کرم ضدآفتاب و ... را فراموش نکنید. درصورتی که ارتفاع زدگی دارید می توانید با نوشیدن آب از این مشکل جلوگیری کنید. فراموش نکنید در ارتفاعات گازهای گوگردی و بادهای شدیدی روی قله می وزد که حتماً باید اسکارف یا کلاه و عینک مخصوص داشته باشید.
برای صعود به قله بهتر است ابتدای روز را انتخاب کنید تا شب به کمپ ها و استراحتگاه ها برسید. درصورتی که حرفه ای باشید مدت زمان صعود برای شما 2 روز کامل است. درصورتی که مبتدی هستید بازه صعود را 4 الی 5 روزه در نظر بگیرید.
با هم به قله زیبای دماوند صعود کردیم، از پناهگاه ها و مسیرهای مختلف رسیدن به قله باخبر شدیم. پوشش گیاهی متنوع و جانوری آن را شناختیم. از کنار جاذبه های دیدنی اش همچون آبشار یخ و چشمه های دیدنی و دشت شقایق ها گذشتیم و با خاطره ای پربار و دوربین پر عکس به مقصد رسیدیم. درصورتی که قصد صعود به قله دماوند را دارید حتماً با گروه های کوهنوردی حرفه ای همراه شوید تا در این مسیر به مشکل نخورید. امیدواریم از این مطلب لذت برده باشید. حالا نوبت شماست، برایمان از تجربه سفر به کوه دماوند یا کوهنوردی تان بگویید. آیا تابه حال موفق به صعود به قله دماوند یا بازدید از جاذبه های دیدنی در دامنه این کوه شدید؟ برایمان بنویسید.
در مورد باغ عباس آباد مازندران چه می دانید؟
