در مورد موزه ماتناداران چه می دانید؟

مجموعه ماتناداران

متون خطی شامل تمامی اسناد، نسخه‌ها و کتاب‌های دستنویس می‌شود. این متون علاوه بر نوشتارها دارای تزیینات، ترسیمات، طراحی‌ها و نقاشی‌هایی نیز هستند. بر اساس اسناد موجود تعداد 24٬000 نسخهٔ خطی به زبان ارمنی در کل دنیا موجود است. این آثار، که بیشتر آن‌ها مربوط به هنر کتابت ارمنی در قرون وسطی است، علاوه بر ماتناداران ایروان در سایر مراکز فرهنگی ارمنیان مانند موزه کلیسای وانک نگهداری می‌شوند. در ماتناداران، آثار رونویسی شدهٔ بیش از نود مورخ ارمنی از سده‌های پنجم تا هجدهم میلادی و هزاران نسخهٔ خطی دیگر با محتوای تاریخی موجود است. علاوه بر آثار مورخان ارمنی حدود ششصد نسخه از آثار مورخان ایرانی، عرب، تُرک و کُرد نیز نگهداری می‌شود و صدها نسخهٔ لاتین و ترجمه‌هایی از نسخه‌های اصلی به زبان ارمنی نیز موجود است که محتوای آن‌ها بخش اعظمی از تاریخ ایران، امپراتوری روم شرقی، تاریخ اروپا، امپراتوری عثمانی، خاور دور و خاورمیانه را طی سده‌های سیزدهم تا نوزدهم میلادی در برمیگیرد.

تاریخچه موزه ماتناداران

موزه ماتناداران تاریخچه ای به بلندای نیم قرن دارد. جالب است بدانید که ماتناداران در زبان ارمنی به معنای مخزن کتاب است و جمع آوری مخزن کتاب در ارمنستان، به زمانی بسیار دور باز می گردد. ایده جمع آوری و نگهداری دست نوشته های تاریخی و ساخت مکانی با نام ماتناداران (مخزن کتاب) برای نخستین بار در قرن پنجم میلادی، زمانی که گنجینه ارزشمندی از دست نوشته های تاریخی در شهر اچمیادزین یافت شد، شکل گرفت. در آن زمان که هنوز فن چاپ کتاب به شکل امروزی اختراع نشده بود، ارمنی ها کتاب های خود را مانند سایر مردم دنیا، به شکلی دست نویس مکتوب می کردند و آن را دست نوشته می نامیدند. از زمان ابداع الفبای ارمنی (سال 405 میلادی)، هزاران کتاب با محتوای مختلف در ارمنستان نوشته و تکثیر شدند و به کتابخانه ها منتقل گردیدند. اما متاسفانه اکثر آن ها بدلیل حملات پی در پی سرزمین های دیگر به این کشور، نابود شدند.
ماتناداران (مخزن کتاب) برای آخرین بار در سال 1804 و در پی تصرف ایروان نابود گشت و گنجینه ارزشمند آن از دست رفت. دو دهه بعد، زمانی که ارمنستان توسط روسیه تصرف شد، سنت جمع آوری و مطالعه کتب دست نویس مجدد احیا شد و از آن پس، تعداد کتب دست نویس در ارمنستان رفته رفته تا 4700 نسخه افزایش یافت. پس از تاسیس حکومت جماهیر شوروی، حفظ و پاسداری از ارزش های معنوی فرهنگ ارامنه به مسئله ای حیاتی مبدل گشت و در سال 1945 طرح احداث مکانی برای نگهداری کتب دست نویس ارمنستان مطرح شد و حدود دوازده سال بعد، سازه مدرن و شگفت انگیز ماتناداران احداث گردید.

معماری موزه ماتناداران

طراحی ساختمان باشکوه و مدرن موزه ماتناداران در بین سال های 1945 تا 1955 توسط معمار برجسته ای به نام گریگوریان صورت گرفت. این موزه هم از نمای بیرونی بسیار زیبایی برخوردار است و هم نمای درونی چشم نواز و مدرنی دارد. در نمای بیرونی موزه، تندیس های مختلفی از برجسته ترین و تاثیرگذارترین فیلسوفان و شخصیت های علمی و فرهنگی ارامنه قرار داده شده است: تندیس بزرگ و پرابهت مسروب ماشتوتس، پدر زبان ارمنی و ابداع کننده الفبای این زبان در ابتدای درب ورودی موزه و در میان دیگر تندیس ها به چشم می خورد و پشت سر او نیز دیگر شخصیت هایی نظیر خورناتسی، شیراکاتسی، روزلین، گریگور تاتواتسی و فریک شاعر قرار گرفته اند. معماری درونی موزه نیز مانند نمای بیرونی آن، مسحورکننده و دیدنی است.
داخل موزه با ستون هایی بسیار باشکوه و خوش نقش و نگار و نقاشی هایی بسیار زیبا از وقایع تاریخی ارمنستان آراسته شده است. درون موزه از طراحی و نورپردازی بسیار مناسبی برخوردار است و به سیستم تهویه مطبوع بسیار پیشرفته ای برای ثبات دما و جلوگیری از تخریب آثار ارزشمند آن مجهز شده است. گفتنی است که دسته بندی منظم آثار گرانبهای موجود در این موزه سبب شده است که دسترسی به هزاران نسخه دست نویس بسیار آسان گردد.

بخش های مختلف و آثار دیدنی موزه ماتناداران

بنای موزه در سال های ابتدایی ساخت کمی به تعلیق افتاد و بعد ها به مرور زمان کامل شد، در معماری این بنا از سبک های قرون وسطی الهام گرفته شده اما با این حال طراحی هایی باستانی از معابد مصری نیز در آن دیده می شود و بخش بزرگی از سالن ورودی آن شبیه به صومعه ساناهین از کلیساهای معروف ارمنستان طراحی شده است. پس از ورود نقاشی قدیمی وانیک خاچاتریان مربوط به سال 1960 دیده می شود و کمی جلوتر سه نقاشی معروف همین نقاش وجود دارد که سه دوره تاریخی ارمنستان را به تصویر کشیده است؛ موزه در طی زمان بازسازی شده و بخش هایی به آن اضافه گردیده است که نه تنها از ابهت تاریخی آن نمی کاهد بلکه شکوه موزه را بیشتر کرده است؛ در 20 دسامبر 2011 مراسم با شکوهی به مناسبت 20 امین سال استقلال ارمنستان اجرا شد و در همین زمان موزه به طور رسمی با حضور سران کشور ارمنستان و همین طور رهبران مذهبی آن افتتاح شد. امروزه در این موزه بیش از 23000 نسخه دستنویس خطی نگه داری می شود که تنها بخشی از آن ها برای بازدید عموم در 15 سالن در بخش های مختلف به نمایش گذاشته شده است، بخشی از این نسخه ها نیز به تاریخ ارامنه مربوط نمی شود و در آن دستنوشته هایی به زبان های دیگر مانند عربی، سریانی، یونانی، هندی، گرجی، عبری و … نیز وجود دارد؛ همچنین این موزه مجله ای اختصاصی به خود دارد که در آن اطلاعاتی را در مورد نسخ قدیمی در اختیار عموم قرار می دهد. آنچه که در این موزه هر گردشگری را به خود جذب می کند تنها دستنوشته، مجسمه و یا نقاشی های قدیمی نیست بلکه فرهنگ و تاریخیست که در پشت تمام آن ها نهفته است؛ این موزه در طول سال بیش از هزاران بازدیده کنند دارد و به عنوان نمادی از شکوه و ارزش های فرهنگی این کشور شناخته شده است، اغلب دولت مردان و مقامات خارجی در سفر به ارمنستان از این گنجینه تاریخی بازدید کرده اند، لازم است یادآوری کنم مجموعه ماتناداران در سال 1997 به عنوان میراثی ارزشمند به ثبت جهانی رسیده است.

دسترسی و ساعات بازدید از موزه ماتناداران

موزه در منطقه شمال غربی ایروان بر روی تپه ای قرار گرفته، خیابانی که موزه در آن قرار دارد نیز به نام مخترع الفبای ارمنی ثبت شده است، دسترسی به موزه راحت است و در تمام سطح شهر تاکسی و وسایل نقلیه عمومی برای رفتن به موزه وجود دارد، موزه از 10صبح تا ساعت 5 بعد از ظهر آماده حضور گردشگران و بازدیدکنندگان است البته موزه در روزهای یکشنبه و دوشنبه تعطیل است، قبل از ورود به موزه باید بلیط تهیه کنید که قیمت بلیط ها برای کودکان نیم بها در نظر گرفته شده است؛ اگر به این موزه رفتید بازدید از دیگر جاذبه های دیدنی و تفریحی ارمنستان در نزدیکی موزه را از دست ندهید.

در این مجموعه تنها تاریخ ارمنستان دیده نمی شود بلکه روایت های معتبری از تاریخ و فرهنگ مردم سرزمین های دیگر را نیز در خود جا داده است؛ خاورمیانه، قفقاز، ایران، روسیه و … همه از سرزمین هایی هستندکه در این موزه از تاریخ آن ها صحبت شده است پس در سفر به ارمنستان بازدید از این مجموعه ارزشمند را از دست ندهید؛ البته موزه به قدری ارزشمند است که قرار است نمایشگاهی مجازی از ماتناداران برگزار شود تا افرادی که فرصت و امکان رفتن و به ارمنستان را ندارند نیز بتوانند از موزه و آثار آن بازدید کنند.