این روزها علاوه بر برخی مطالعات ضروری برای تک درسی که در دانشگاه دارم و همین طور مطالعه مداوم اخبار و گزارش ها و تحلیل های مختلف درباره تحولات فلسطین و جنگ غزه که رزق مدام و همه زندگی ام در این سه ماهه اخیر شده است، مطابق معمول دو کتاب در دست دارم که به موازات هم می خوانم. اولی، داستان "درباره ی مادرم" اثر خواندنی اما غم انگیز طاهر بن جلون نویسنده نامدار مغربی/ فرانسوی (ترجمه محمد مهدی شجاعی، نشر برج: 1399) و دومی سفرنامه "خبرنگار دودلاری؛ روایت چهل روز سفر به اوکراین در اولین جنگ اروپایی قرن جدید" اثر خوشخوان و دل انگیز خبرنگار و مستندساز ماجراجو (بخوانید: جسور) و دوست داشتنی ایرانی، حامد هادیان (سوره مهر: 1402).
دومی را نیمه شب گذشته تمام کردم و با رویاهای خواب و بیداریِ اوکراین نشانِ نویسنده به خواب رفتم. هادیان در پی سفرهای پیشین خود به کانون های بحران زده غرب آسیا یعنی افغانستان، عراق و سوریه این بار، پنجاه روز دیرتر از شروع جنگ، به اوکراین رفته و روایت خود را از متن و حاشیه های این جنگ، در قالب این سفرنامه و گزارش دیدار چهل روزه خود از مناطقی از چهار سوی این کشور (شرق، غرب، شمال و جنوب) ارائه کرده است. او اینجا و آنجا به زندگی خود نیز گریز زده، از زادگاه آبا و اجدادی تا آداب برنج کاری (ص.ص 49 و 50) تا خانواده و بهار، نازنین دخترش اشاره وار می گوید. گاه به گاه هم با بهره گیری از تکنیک سینمایی فلاش بک، به سراغ سفرهای قبلی خود در افغانستان و عراق و سوریه رفته و خواننده را از اوکراین همراه با خود به این کشورها می بَرد و دوباره بازمی گرداند. حرکتی زیبا از حال به گذشته و از گذشته به حال. نام جذاب کتاب، خبرنگار "دو دلاری" که لابد در درون خود کنایه "دو زاری" خودمان را نهفته دارد، هم برگرفته از تجربه ورود غیر قانونی حامد هادیان به سوریه در روزهای اوج بحران این کشور، در قالب یک کاروان زیارتی شیعیان لبنانی و از مرز زمینی لبنان، با پرداخت رشوه ای تنها دو دلاری به مامور مرزی سوریه است که زیرکانه با یادآوری این نکته همراه شده است: "اینجا [بلاد شام] همه چیز رشوه است" (ص 223).
جای جای کتاب، نکته های دلچسبی دارد که باید خواند و طعم آن را چشید. اما چون من در سلک دیپلماتیک، روزگار گذرانده ام، نمی توانم از اشاره های نویسنده به هم لباسان خود بگذرم. نویسنده نخستین بار از سفیر و سفارت ایران در سفرنامه خود این گونه یاد می کند: "از مرکز مستندسازی زنگ زدند و گفتند که با سفیر ایران در اوکراین می توانی هماهنگ شوی و مصاحبه کنی. استقبال کردم، ولی معمولا دوست ندارم در سفرهای بحران با شخصیت های سیاسی مصاحبه کنم... قهرمانان من در مستندهایم معمولا مردم عادی کوچه و بازار هستند، نه کسانی که سال ها برای مصاحبه و سخنرانی نقشه کشیده اند." (ص.ص 80 و 81) بار دوم که از سفارت ایران یاد می کند در کیف پایتخت اوکراین است: "در جستجوی صرافی، از کنار سفارت ایران هم رد شدم. به تجربه فهمیده ام، باید از سفارت های کارمندی ایران فرار کنم" (ص 101) سفارت های کارمندی، فیه تأمل!
به رغم این آغاز نه چندان خالی از اشارات و کنایات، حامد هادیان در طول سفر، چهار بار در سفارت با سفیر تلاشگر ایران می نشیند و درباره مشاهدات میدانی خود با او گفت و شنود می کند. دیدارهایی که به روشنی نشان می دهد دیپلماسی آدم داریم، تا دیپلماسی آدم (به سیاقِ مجلسی آدمِ نقی و سریال پایتخت). روایت دیدار چهارم با این جمله پایان می پذیرد: "سفیر آرزو کرد در آینده و در شرایط غیر جنگی همدیگر را ببینیم." (ص 310) این پایان بندی هم خالی از اشاره نیست. البته، این بار به خوبی و خوشی.
خبرنگار دو دلاری، که هوشمندانه به شیرین ابوعاقله خبرنگار شهید فلسطینی - آمریکایی تقدیم شده و یک یادداشت آن هم با عنوان "من شیرین ابوعاقله ام" (ص.ص 270 تا 275) به این خبرنگار توانمند و شهید الجزیره اختصاص یافته، حاصل تلاش بل تقلای یک خبرنگار/ مستندساز ایرانی است که با هر جان کندنی هست خود را با تأخیر به جنگ اوکراین می رساند و از نام کتاب تا برگ برگ آن، حدیث تنهایی و بی پناهی او در مقایسه با خبرنگاران رسانه های جهانی است که هر یک به پشتوانه موسسات پر مایه ای، خود را به کانون بحران رسانده اند.
کتابی خوشخوان و خوش نویس، و از دل برآمده که لاجرم بر دل می نشیند. کتابی که همچون آبِ گوارا نیوشیدنی است، و به روشنی نشان می دهد که خبرنگار ایرانیِ نویسنده آن، این کاره، و با همه مشکلات و تنهایی ها، یک تنه، همتایان پُرمایه خود را حریف است. دیشب که آن را تمام کردم به عادت مألوف در صفحه پایانی کتاب، یکی دو جمله ای به یادگار نوشتم: "یا حق؛ بسیار زیبا و دلنشین. حالا بعد از خواندن این سفرنامه دلچسب، بیشتر مشتاق دیدن حامد هادیان عزیز هستم. همین روزها باید قراری بگذاریم."
