در روایتى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «اَلنّاسُ بِأُمَرائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ»؛ (شباهت مردم به امیران و حکمفرمایانشان بیشتر است از شباهت به پدرانشان!).
این شباهت که مطمئنا شباهت به معنی شباهت ژنتیکی نیست پس ممکن است شباهت از این طریق باشد که گروهى چشم و گوش بسته به دنبال امرا حرکت مى کنند و دین و دل در گرو فرمان آنها دارند تا آن جا که این ضرب المثل مشهور شده است: که «الناس على دین ملوکهم»؛ (مردم بر دین پادشاهان و زمامدارانشان هستند).
حاکمان و سیاسیّون در نظر گروهى از مردم قهرمان و الگو و اسوه اند و حتى بعضى از کم خردان آنها را برتر از آن مى دانند که اعمالشان مورد نقد و بررسى قرار گیرد و گاه زمامداران خود کامه با قرار دادن خویش در هاله اى از قداست این معنا را در مغز عوام بى خبر تقویت مى کنند و حجابى بر فکر و عقل آنها مى افکنند.
اصولا گروهى قدرت را دلیل بر حقانیت مى دانند و هر فرد یا گروه پیروز را مُحق مى شمرند؛ و همین طرز تفکّر سبب مى شود که در محاسبات اجتماعى خود گرفتار انحراف و اشتباه فراوان گردند.
پادشاهان و زمامداران جبّار با استفاده از این ضعف و ناتوانى فکرى که در گروهى وجود دارد هرجا گام مى نهند آنجا را به فساد مى کشانند. چنانچه در قرآن مجید از زبان ملکه سبأ این سخن نقل شده است «قَالَتْ إِنَّ الْمُلُوکَ إِذَا دَخَلُوا قَرْیَهً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّهَ أَهْلِهَا أَذِلَّهً وَکَذَلِکَ یَفْعَلُونَ»؛ (گفت: پادشاهان هنگامى که وارد منطقه آبادى شوند آن را به فساد و تباهى مى کشند، و عزیزان آن جا را ذلیل مى کنند؛ [آرى] روش آنان همواره این گونه است).
گرچه این سخن خود از زبان پادشاه ظالمى است، ولى ذکر آن در قرآن مجید بدون انتقاد از یک سو، و شناختى که آن پادشاه ظالم از امثال خودش داشته است از سوى دیگر، دلیل بر واقعیّت این تعبیر اعتراف گونه است.
لذا ملکه سبأ گفت: من سلیمان را امتحان مى کنم ببینم واقعاً پیامبر است یا پادشاه؟ هدایایى براى او مى فرستم تا عکس العمل او را ببینم. زیرا مى دانم شاهان فکر و قلبشان در گرو مقام و هدایا و زر و زیور است؛ در حالى که پیامبران جز به صلاح امّت ها نمى اندیشند!
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلّم در حدیث شریف میفرمایند: کَما تَکُونُوا یوَّلی عَلَیکُم یعنی؛ (هر طور باشید همانگونه بر شما حکومت می شود).
این حدیث اشاره به نحوه و ریشه روی کارآمدن زمامدارانی دارد که در طول تاریخ حکومت هایی را یکی پس از دیگری تشکیل داده اند و یکی از احادیث مبنایی اسلام در رابطه با حکومت داری است.
اگر چنانچه بعد از وفات رسول اکرم مردم حکومت امام علی علیه السلام را می خواستند و به آنچه که پیامبر به آن وصیّت و توصیه کرده بود پایبند می ماندند حکومت عدل علوی روی کار می آمد و بسیاری از بدعت ها و انحراف های حال حاضر جهان اسلام نیز وجود نداشت، لکن مردم که تاب و تحمل عدالت علی علیه السلام را نداشتند با خلیفه اول بیعت کردند و حکومتی به روی کار آمد که مردم از آن راضی بودند.
بعد از بررسی دو روایت بالا به اهمیّت و قدرت مردم در تشکیل و نابودی حکومت ها پی بردیم؛
یکی از این جهت که هر حکومتی که مطابق با خواسته های مردم باشد روی کار خواهد آمد، چه حکومت علوی باشد و یا حکومت اموی.
و دیگر اینکه همین حکّام و سیاسیّون یک جامعه فرهنگ و سبک زندگی و تفکّر جامعه را تعیین میکنند و لذا نباید از کنار این مسئله نیز به سادگی گذر کرد.
در زیر به برخی از نکات مهم راجع به فرهنگ سیاسی انتخابات خواهیم پرداخت.
مهمترین اقدامی که اندیشمندان یک جامعه باید تبیین بکنند و دلسوزان جامعه آن را اجراء بکنند اصلاح فرهنگ سیاسی جامعه است.
میتوان گفت که یکی از مهمترین مواقف اصلاح فرهنگ سیاسی یک جامعه توجه به مسئله انتخابات و نحوه روی کار آمدن آن حکومت است.
یعنی چنانچه فرهنگ سیاسی یک جامعه اصلاح شود هم سیاست مداران و هم فرهنگ آن جامعه نیز اصلاح میشوند و اثر این اصلاح گسترده نیز در جامعه پدیدار میگردد.
چند نمونه از مهم ترین مواردی که برای اصلاح فرهنگ سیاسی انتخابات باید رعایت شود:
ما برای شروع اصلاح و ایجاد روحیه فرهنگ سیاسی در جامعه باید رسانه را مدیریت بکنیم که رکن چهارم دموکراسی نیز محسوب میشود و عامل اول دیکتاتوری نوین نیز می باشد که یک تیغ دو طرفه است که هم استفاده مفید در راستای هدایت جامعه دارد و هم استفاده های مضرّ که مانع از قرار گیری جامعه در مسیر اصلاح می شود.
به عنوان مثال بایستی بی انصافی رسانه ها در انتخابات و بد زبانی ها باید در انتخابات بزرگترین گناه در جامعه شمرده شود و طرز تفکّر جامعه ما به نوعی باشد که اگر اینها رعایت نشوند این جامعه دیگر روی سعادت را نخواهد دید.
فضای رقابت انتخابات باید با همدلی و رفاقت همراه باشد، چرا که خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید؛ یا ایها الناس اتقوا الله و قولوا قولا سدیدا؛ «قول سدید» سخنى است که در آن سستى و لغو و دروغ و نفاق و افتراء نباشد. سخنى که همچون سدّى محکم، جلو شکّ و شبهه و فساد را بگیرد. نه اینکه سخن ما در انتخابات سخن از سوی شیطان باشد و موجب تقویت دشمنان جامعه اسلامی شود.
فضای انتخابات نباید جولانگاه شیطان برای دوقطبی سازی و تفرقه اندازی میان جامعه اسلامی شود. عبدالله بن عبید که یکی از منافقین در زمان رسول خدا بود با یک سخنرانی در میان مردم تفرقه ایجاد کرده بود که بعدا در جواب به او آیاتی از سوره منافقین نازل شد.
جامعه ما بایستی به طرز تفکّر و بلوغی برسد که وقتی مسئولی تخلفی بکند باید جامعه همه او را به چشم یک جانی و متخلّف ببینند.
اما اگر یک سیاسی دزدی بکند برای او سوره منافقین نازل نمیشود اما برای فرد سیاسی ای سوره منافقین نازل میشود که دو دستگی را در جامعه اسلامی ایجاد بکند، پس این مسئله مهم تر است.
اگر فرهنگ سیاسی یک جامعه اصلاح شود عملکرد سیاسیّون جامعه را نیز اصلاح و کنترل میکند و بخاطر همین است که رفتار مسئولین عمدتا از طریق قوه قضائیه و مجاری قانونی قابل کنترل نیست. اما با فرهنگ سیاسی میشه این تخلّف ها را کنترل کرد چون فرهنگ سیاسی جامعه ما میگوید که اگر اشرافی باشی نمیتوانی برای این مملکت و نظام و اسلام کار بکنی و در واقع این نوع نگاه مردم است که بازدارندگی بیشتری دارد.
حال که به بررسی مسئله فرهنگ سیاسی پرداختیم دانستیم که خیلی جا دارد که ما روی فرهنگ سیاسی کار کنیم و علی رغم اینهمه کم کاری هایی که داشته ایم فرهنگ سیاسی ما خیلی جلوتر از اکثریت کشورهای جهان مثل آمریکا هست. لکن این دلیل بر این نمیشود که حوزه های علمیّه و علماء و دانشگاه ها و فرهیختگان به مسئله فرهنگ سیاسی که مهم ترین مسائل است کمتر بپردازند و کوتاهی کنند.
