نفقه چیست و چه چیزهایی شامل آن می شود؟
یکی از مهم ترین تکالیف قانونی در روابط خانوادگی میان زوجین ، الزام شوهر به پرداخت نفقه به زوجه خود می باشد که این حکم در ضمن ماده 1106 قانون مدنی به این صورت پیش بینی شده است : در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است . همانطور که از این ماده مشخص است ، بر خلاف عقد موقت یا صیغه ، تکلیف پرداخت نفقه زن در عقد دائمی نکاح ، بر عهده شوهر است بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن می شود مثل مسکن، پوشاک، غذا، اثاثیه منزل و هزینه های درمان و حتی خادم البته در صورتی که زن عادت به داشتن خادم داشته باشد و یا به واسطه مریضی نیاز به آن داشته باشد. موارد ذکر شده در این ماده حصری نیست و به عنوان مثال ذکر شده است. قاعده کلی این است که حقوق زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با شآن زن است. از ملاکهای مهم کارشناس برای تعیین حقوق زوجه نیازهای زوجه و شان او می باشد.
انواع نفقه:
- نفقه زوجه
- نفقه خویشان یا اقارب
نحوه دریافت نفقه زن:
زن (زوجه) از 2 طریق حقوقی و کیفری می تواند نفقه خود را مطالبه نماید:
1. از طریق اقامه دعوی حقوقی در مراجع قضایی :زوجه می تواند با تنظیم دادخواست با موضوعیت مطالبه نفقه با ذکر تاریخ (از چه تاریخی زوج نفقه پرداخت نکرده) و با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا شورای حل اختلاف (شورای حل اختلاف در صورتیکه مقدار نفقه زیر بیست میلیون تومان باشد) و اقدام به ثبت دادخواست نفقه نماید و پس از ثبت دادخواست و شکایت نفقه، جلسه ای با حضور طرفین تشکیل شده و موضوع به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می شود. بعد از ارائه نظر کارشناس مرجع قضایی طبق نظر کارشناس رأی به محکومیت زوج مبنی بر پرداخت نفقه میدهد.
2. طرح دعوی کیفری نفقه : ترک انفاق (ندادن نفقه) به افراد واجب النفقه ( زوجه، فرزندان و…) به موجب قانون مجازات جرم است و برای آن جرم انگاری شده است و دارای مجازات حبس می باشد و زوجه می تواند با مراجعه به دادسرای محل زندگی مشترک مراجعه نماید و ابتدا شکواییهای مبنی بر ترک انفاق تنظیم و پس از ابطال تمبر (هزینه تمبر 10 الی 30 هزار تومان است با منضمات) به دایره ارجاع دادسرا و پس از انجام تحقیقات در کلانتری حکم به مجازات زوج داده می شود.
امکان مطالبه نفقه ايام گذشته توسط زن:
زن مي تواند نفقه ايام گذشته خود را نيز مطالبه کند؛ اين در حالي است که در مورد فرزندان مشترک، الزام مرد به پرداخت نفقه از تاريخ تقديم دادخواست امکان پذير است؛ همچنين قانون، حقوقي را براي زناني که همسرانشان فوت مي کنند، در نظر گرفته است. تا سال 1381 هرگاه عقد ازدواج به دليل فوت شوهر منحل مي شد، در عين حال که زن مکلف بود (4 ماه و 10 روز) عدّه نگاه دارد و نمي توانست نفقه مطالبه کند اما با اصلاح ماده 1110 قانون مدني، زن مي تواند در ايام عدّه، نفقه خود را مطالبه کند.
در چه مواردی نفقه به زن تعلق نمی گیرد؟
اگر چه قانون نفقه را حق زن می داند اما در مواردی این حق قانونی از زن سلب می شود.ماده 1108 قانون مدنی می گوید هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.طبق این ماده عدم تمکین زن مجوز همسر برای ندادن نفقه است که البته تمکین تابع عرف اقوام و نزدیکان است.در اصطلاح حقوقی تمکین به معنای برآوردن نیازهای شوهر و اجابت کردن خواسته های مشروع وی است.به عنوان مثال یکی از موارد داشتن تمکین اقامت زن در محل زندگی دائم شوهر است و زن برای دریافت نفقه باید در خانه ی شوهر زندگی کند.همچنین ماده 1112 قانون مدنی می گوید در عقد موقت نفقه به زن تعلق نمی گیرد مگر این که در زمان عقد شرط و شوهر متعهد به پرداخت نفقه شده باشد.
مزایای نفقه زوجه:
در قانون برای نفقه زوجه امتیازاتی در نظر گرفته شده است . مزایای نفقه زوجه به قرار زیر است :
1 - زوجه می تواند نفقه زمان گذشته خود را نیز مطالبه کند . یعنی زوجه می تواند برای مدت زمانی که در گذشته سپری شده و نفقه ای در این مدت دریافت نکرده باشد ، دادخواست حقوقی مطالبه نفقه به دادگاه ارائه کند .
2- پرداخت نفقه به زوجه مشروط به فقر زن نیست ، مثلا اگر زنی شاغل بوده و قادر به تامین نیازهای مالی خود باشد ، باز هم مرد ملزم به پرداخت نفقه به او می باشد .
3- پرداخت نفقه توسط مرد ارتباطی به تمکن مالی وی ندارد . به عبارت دیگر توانایی مالی شوهر شرط پرداخت نفقه نیست ؛ چرا که بر اساس قانون در تعیین مقدار نفقه زن وضعیت اقتصادی شوهر در نظر گرفته نمی شود و ملاک نیازهای متعارف و متناسب زن است . اما همانطور که گفتیم این موضوع در دادگاه ها در نظر گرفته می شود .
4- پرداخت نفقه به زوجه در ایران تنها وظیفه ای برای مرد است و در حقوق ایران تکلیفی در خصوص الزام به پرداخت نفقه از جانب زن وجود ندارد .
5- طلب زن بابت نفقه طلب ممتاز است به این معنا که در صورت ورشکستگی یا فوت شوهر ، نفقه زن مقدم بر سایر بدهی های مرد می باشد و ابتدا نفقه زن پرداخت شده و سپس نوبت به سایر بدهی ها خواهد رسید .
6- مطالبه نفقه زوجه از دو روش امکان پذیر است . زوجه هم می تواند دادخواست حقوقی مطالبه نفقه را ارائه کند و هم می تواند به جرم ترک انفاق از مرد شکایت کند .
نحوه تعیین نفقه زن در سال 99:
طبق آنچه ذکر شد ، نفقه زن در سال 99 نرخ و مبلغ مشخص و ثابتی ندارد ؛ بلکه با توجه به نیازهای زن تعیین می شود . اما مطلب مهمی که در این رابطه وجود دارد و ذکر آن ضروری است ، نحوه تعیین مبلغ و میزان نفقه زن برای سال 99 می باشد .
به طور کلی در صورتی که میان زن و شوهر در رابطه با تعیین مبلغ نفقه زن در سال 99 توافقی وجود داشته باشد و مبلغی به عنوان نفقه زن تعیین شده باشد ، همان مبلغ مناط اعتبار بوده و طبق توافق مذکور ، عمل خواهد شد . در غیر این صورت، از آن جهت که تعیین مبلغ نفقه زن امری تخصصی و کارشناسانه میباشد، دادگاه و یا شورای حل اختلاف ، تعیین این مبلغ را به کارشناس نفقه ارجاع می دهد.کارشناس نفقه نیز با توجه به عواملی همچون سن و سال ، جایگاه خانوادگی ، وضعیت اجتماعی و شغلی زوجه به علاوه سایر عوامل تاثیر گذار در این رابطه ، مبلغ نفقه زن در سال ۹۹ را تعیین کرده و شوهر را مکلف به پرداخت آن می نماید .
هزینه های درمان زوجه که جزء نفقه است تا چه میزان بر عهده مرد است؟
به نظر می رسد هزینه های درمان زوجه که در قانون از موارد نفقه شمرده شده است شامل هزینه های درمان متعارف می باشد و اگر زوجه دچار بیماری صعب العلاج یا خاصی شده باشد که هزینه های گزاف داشته باشد وجوبی برای پرداخت آن ها برای شوهر نیست. در این موارد قاضی رسیدگی کننده پرونده نفقه با توجه با قانون، شرع و اوضاع و احوال زوجین و وضعیت مالی آن ها تصمیم متقضی را اتخاذ خواهد کرد.
تکلیف زوج نسبت به زوجه ای که بدون اجازه او خانه را ترک کرده است:
زوج موظف است که برای زوجه خانه ای مستقل و آزاد را فراهم کند. حال اگر منزل مطابق شئونات زن نباشد یا به واسطه آن شرافت و حیثیت او لکه دار شود می تواند منزل را ترک کند و تا زمان برگشت به خانه باید نفقه را دریافت کند.
- براساس قانون ۱۱۱۴ قانون مدنی زوجه باید در منزلی که شوهر برای او تعیین می کند اقامت کند، مگر این که براساس قانون مدنی حق اختیار منزل را داشته باشد.
- براساس قانون ۱۱۱۵ قانون مدنی زوجه باید در منزلی که شوهر برای او تعیین می کند زندگی کند، مگر این که ترس از آبروریزی یا صدمه جانی را داشته باشد و بنابراین می تواند منزل را ترک کند و در این حالت شوهر هم باید نفقه او و فرزندان را پرداخت کند.
نفقه زن حامله در ایام عده طلاق بائن و فسخ نکاح:
مستندات قانونی نفقه ایام عده در ذیل بیان می شود :
براساس ماده 1109 قانون مدنی اگر عده به جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد .در صورتی که طلاق بائن باشد یعنی مرد نتواند در مدت عده به زن رجوع کند یا نکاح در اثر وجود عیبی در مرد یا زن فسخ گردد شوهر الزامی به پرداخت نفقه زمان عده ندارد. ولی اگر زن حامله باشد تا مدتی که وضع حمل نکرده است حق گرفتن نفقه دارد.
مدارک لازم برای طرح دعوی نفقه زن:
- اصل کارت ملی
- اصل شناسنامه
- اصل عقدنامه
- در طرح دعوی کیفری دو شاهد نیاز است.
