بازار سرمایه ایران، از چهار بازار بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی تشکیل شده است. این بازارها از دریافت کد بورسی تا نحوه خرید و فروش دارایی ها تفاوت های اساسی باهم دارند. در این مقاله با هر یکی از این بازارها و تفاوت های آن ها آشنا می شوید.
بورس اوراق بهادار و فرابورس
بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران، دو بخش اصلی بازار سرمایه ایران هستند. به صورت کلی بورس و فرابورس بازارهایی هستند که امکان خرید و فروش انواع اوراق بهادار را برای سرمایه گذاران فراهم می کنند.
در این دو بازار، انواع اوراق بهادار از قبیل سهام، حق تقدم، اوراق درآمد ثابت و… مورد داد و ستد قرار می گیرد. علاوه بر اوراق ذکر شده، در این بازار امکان خرید و فروش انواع صندوق های سرمایه گذاری از قبیل صندوق سهامی، صندوق درآمد ثابت، صندوق مختلط و… نیز وجود دارد. در ضمن با توجه به ساز و کار موجود در بورس و فرابورس، امکان خرید و فروش گواهی های سپرده کالایی نیز در این دو بازار وجود دارد. این گواهی ها به پشتوانه قبض انبار استاندار بورس کالا صادر می شوند و به وسیله آن ها می تواند اقدام به خرید سیمان از بورس یا سایر محصولات مانند برنج یا حتی سکه طلا کنید.
برای خرید و فروش در این بازارها، سرمایه گذار باید کد بورسی داشته باشد. دریافت کد بورسی نیز از طریق ثبت نام در سایت کارگزاری ها مجاز و فعال این بازار مانند کارگزاری فارابی و انجام احراز هویت در سامانه سجام و کارگزاری انجام می شود.
البته توجه داشته باشید بورس و فرابورس با وجود شباهت هایی که با هم دارند، تفاوت هایی از قبیل دسته بندی بازارها، معافیت های معاملاتی، نحوه پذیرش شرکت ها و… نیز دارند.
بورس کالا
یکی دیگر از بازارهای موجود در بازار سرمایه ایران، بورس کالا بوده که به منظور عرضه کالا و محصولات کشاورزی، صنعتی و… راه اندازی شده است. فروشندگان اصلی این بازار، شرکت ها و کارخانه هایی هستند که محصولات خود را به صورت خام عرضه می کنند. در طرف مقابل نیز خریداران این بازار شرکت ها و افرادی هستند که از تولیدات خام شرکت های عرضه کننده به منظور تولید محصولات خود استفاده می کنند.
در این بازار، کالای مربوطه پس از بررسی های کارشناسی و قیمت گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به خریداران عرضه می شود.
همان طور که بیان شد در بورس کالا، کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پنبه، گندم، برنج و… دادوستد می شوند. علاوه بر این در یک سال گذشته مقدمات خرید محصولاتی نظیر سیمان از این بازار هم فراهم شده است.
توجه داشته باشید خرید سیمان از بورس اوراق بهادار در قالب گواهی های سپرده کالایی و در مقادیر زیر 100 تن انجام می شود، ولی خرید سیمان در بورس کالا برای تناژ بالا و برای انبوه سازان امکان پذیر است.
یکی از مزایای مهم بورس کالا، حضور نهادهای نظارتی و تنظیم کننده بازار است که تمامی تولیدکنندگان، مصرف کنندگان، با حضور این نهادها، از مزایای قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می شوند. توجه داشته باشید که فروش از طریق بورس کالا، برای عرضه کنندگان شامل معافیت های مالیاتی می شود.
برای انجام معامله در بورس کالا، باید کد بورس کالا داشته باشید. کد بورس کالا مانند کد بورسی اوراق بهادار است، با این تفاوت که تنها برای انجام معامله در بورس کالا مورد استفاده قرار می گیرد.
بورس انرژی
بورس انرژی همانند فرایندهای جاری بورس کالا، در آن امکان انجام معاملات حامل های انرژی مانند نفت، گاز، برق و سایر حامل های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر این کالاها را فراهم شده است. در این بازار نیز مانند سایر بورس ها، خریداران و فروشندگان در فضایی رقابتی به دادوستد می پردازند تا قیمت حامل های انرژی به تعادل برسد.
بورس انرژی، بازار معاملات حامل های انرژی را سامان دهی می کند و با نظارت دقیق، انجام معاملات را تسهیل می بخشد. این بازار نیز مانند بورس اوراق بهادار، فرابورس و بورس کالا مشمول معافیت های مالیاتی می شود و کالاهایی که در این بازار به فروش می رسند، از ۱۰ درصد از بخشودگی مالیات بر درآمد برخوردارند. علاوه بر معافیت مالیاتی، یکی دیگر از مزایای پذیرش در این بازار، معافیت از تشریفات برگزاری مزایده و مناقصه است؛ بنابراین خرید و فروش کالاهای پذیرفته شده در بورس های کالایی با وجود مقررات حاکم بر بورس، از برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات آن ها معاف هستند.
نتیجه گیری
بازار سرمایه ایران همان طور که بیان شد، از چهار بازار بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی تشکیل شده است. بورس اوراق بهادار و فرابورس جهت خرید و فروش انواع اوراق بهادار، مانند سهام، اوراق درآمد ثابت، صندوق های سهامی و صندوق درآمد ثابت، گواهی های سپرده کالایی و… مورد استفاده قرار می گیرد، ولی بورس کالا و بورس انرژی بازارهایی هستند که در آن محصولات تولیدی، صنعتی، کشاورزی و البته فرآورده های نفتی و انرژی مورد داد و ستد قرار می گیرد.
