اداره کلاس درس از مهم ترین مباحثی است که آموزش و پرورش در سال های اخیر توجه خود را به آن معطوف کرده است. منظور از اداره کلاس درس توسط معلم یعنی داشتن برنامه ریزی برای شروع و اتمام کلاس در مدت زمان مشخص. در واقع معلم از همان ابتدا که وارد کلاس می شود باید تمامی فعالیت های خود را بر اساس مدت زمان هر جلسه در یک برگه نوشته و آن را به مدیر مدرسه نیز تحویل دهد. این برگه که تمام جزئیات فعالیت کلاسی هر جلسه در آن نوشته می شود، طرح درس نام دارد.
نگارش طرح درس دارای قوانین خاصی بوده که بر اساس نوع طرح درس مشخص شده و در انواع قالب های روزانه، ماهانه و سالانه نوشته می شود. نکته مشترک تمامی آن ها، رسیدن به سطح بالای یادگیری توسط دانش آموزان است.
از آنجایی که معلمان زیادی در خصوص نحوه نگارش طرح درس سوال داشته و به دنبال دانلود نمونه طرح درس معتبر و درست هستند، در این مقاله ضمن ارائه تعریفی بر انواع طرح درس، لینک دانلود چند نمونه طرح درس نیز ارائه می شود تا معلمان از طریق آن ها بتوانند برای نگارش یک طرح درس صحیح اقدام نمایند.
طرح درس نوعی سازماندهی زمان جهت اجرای فعالیت های آموزشی در کلاس درس است. در واقع طرح درس شامل تمام رفتارها و فعالیت هایی است که معلم در یک جلسه کلاس درس و یا یک ماه و یک سال تحصیلی قصد انجام آن ها را دارد. بنابراین بر خلاف تصور عامه، می بایست کوچک ترین فعالیت های معلم از جمله حضور و غیاب را نیز در نظر گرفت و زمان مشخصی را جهت انجام آن کار ارائه داد.
فرم طرح درس را می توان از مدیر مدرسه و یا برخی از سایت های مربوط با سامانه آموزش و پرورش و مسائل مرتبط با آن دریافت کرد. همچنین امکان طراحی فرم طرح درس توسط خود معلم نیز وجود دارد. بنابراین می توان این گونه برداشت کرد که نگارش طرح درس امری آسان بوده که با تسلط بر روی مهارت های کلاسداری می توان آن را انجام داد.
خیلی از معلمان به دلیل عدم آگاهی از جزئیات مندرج در فرم طرح درس نمی توانند برای نگارش آن اقدام کنند. اما در طرح درس چه اطلاعاتی درج می شود که نحوه نگارش آن مهم است؟ در بخش زیر تمامی بخش های یک طرح درس توضیح داده شده است.
اولین بخش از طرح درس مربوط به مشخصات کلی هر درس، تعداد دانش آموزان، تعداد جلسات، مدت زمان آموزش، حضور و غیاب و ... می شود.
معلم برای شروع و پایان کلاس خود اهداف گوناگونی دارد که بر حسب اهمیت در یکی از دسته های اهداف کلی، جزئی و یا رفتاری آن ها را قرار می دهد. منظور از اهداف کلی یک عبارت واحدی است که وضعیت فراگیر را پس از آموزش توصیف می کند. اهداف جزئی و رفتاری نیز به همین ترتیب جزئیات یادگیری دانش آموز را مشخص می نمایند.
شامل تمامی ابزارهای آموزشی موجود در کلاس درس و یا رسانه های آموزشی و الکترونیکی جهت تسهیل یادگیری دانش آموزان می باشد. معلم می تواند نحوه استفاده از ابزارهای یاددهی - یادگیری را از دوره های ضمن خدمت فرهنگیان و یا کلاس های مهارتی آموزش ببیند.
شامل تمامی فعالیت های معلم جهت ارائه یک درس می باشد. روش تدریس معلم باید جدید، خلاق و متناسب با نیاز دانش آموزان باشد.
معلم قبل از ارائه درس جدید می بایست آموخته های قبلی دانش آموزان را ارزیابی کرده و در صورت نبود هیچ گونه مشکلی اقدام به تدریس درس جدید نماید. از ارزشیابی تشخصی با نام دوره درس های گذشته نیز یاد می شود.
در این مرحله معلم با استفاده از تمامی امکانات محیطی، ابزارهای آموزشی و روش تدریس خویش، اقدام به ارائه درس جدید می کند. در این بخش می توان انواع تکالیف تکمیلی نیز به دانش آموزان ارائه کرد.
در این مرحله معلم نه تنها از درس جدید از دانش آموزان سوال می پرسد، بلکه روش تدریس خود و فرآیندی را که جهت ارائه درس طی کرده را نیز مورد ارزیابی قرار می دهد. معلمان از طریق شرکت در دوره های مهارت آموزی فرهنگیان می توانند در انواع کلاس های آموزشی جهت نگارش طرح درس شرکت کرده و مهارت های لازم در این خصوص را کسب نمایند.
همانطور که توضیح داده شد، مهم ترین بخش از ارایه یک طرح درس خوب، رعایت نکاتی در خصوص نحوه نگارش آن است. معلمانی که به تازگی به وارد آموزش پرورش شده و قصد تمرین نوشتن طرح درس را دارند می توانند برای دسترسی راحت تر به کتاب های آموزشی هر پایه تحصیلی به سایت دانلود کتاب های درسی مراجعه کرده و به طور رایگان کتاب مورد نظر خود را دریافت کنند.
برای نگارش طرح درس باید به نوع آن توجه کرد. در واقع انواع طرح درس بر اساس مدت زمان آموزش وجود دارد. به طور مثال طرح درس روزانه مربوط به یک روز از حضور دانش آموزان در مدرسه و یا یک جلسه آموزشی بوده و طرح درس ماهانه مربوط به فرایند آموزشی در یک ماه تحصیلی می باشد. همچنین طرح درس سالانه که به صورت خیلی کلی نگارش می شود مربوط به اهدافی است که معلم و مدیر پس از یکسال تحصیلی قصد انجام آن را دارند.
اطلاعاتی که در هر یک از طرح درس های ذکر شده گفته شد، تقریبا مشابه هم بوده و شامل انواع اهداف کلی، جزئی، رفتاری، ارزشیابی تشخیصی، تکوینی و ... می باشد. با این حال در ادامه با ذکر یک مثال قصد آموزش نحوه نگارش طرح درس را داریم.
در اینجا جهت آموزش طرح درس، درس علوم دوم ابتدایی (ماده چیست) انتخاب شده و نوع طرح درس روزانه آن ارائه شده است. در قدم اول معلم باید مشخصات کلی کلاس خود را مشخص کند. این مشخصات شامل نام خود و مدرسه، پایه تحصیلی، تعداد دانش آموزان و مدت زمان جلسه و تاریخ می باشد.
عنوان کتاب | موضوع درس | تعداد دانش آموزان | پایه | مدت جلسه |
علوم | ماده چیست | 15 | دوم ابتدایی | 45 دقیقه |
در مرحله بعد باید اهداف کلی، جزئی و رفتاری را مشخص کرد. هدف کلی قصد اصلی معلم برای آموزش یک مبحث بوده و هدف جزئی شامل قابلیت ها و توانمندی هایی است که دانش آموز در دل هدف کلی آن ها را می آموزد. اهداف رفتاری نیز یک سری فعل های عملکردی می باشد که از طریق حرکات دانش آموز مثل شنیدن، انجام دادن، لمس کردن و ... قابل توصیف هستند.
انواع اهداف در طرح درس | |
هدف کلی | آشنایی با مفهوم ماده و حالت های مختلف جامد، مایع و گاز |
اهداف جزئی | دانش آموز بتواند مواد با حالت های مختلف آن را بر اساس ویژگی هایش طبقه بندی کند |
دانش آموز با مفهوم جامد/مایع/گاز آشنا شده و مثال هایی بیان کند. | |
دانش آموز تعریف ماده را بداند و با مثال توضیح دهد. | |
اهداف رفتاری | دانش آموز می تواند چند نمونه از مواد اطراف خود را نام ببرد. |
دانش آموز می تواند تصویر یک حبه قند و شیر را در لیوان بکشد. | |
دانش آموز می تواند مواد مختلف را در سه گروه جامد/مایع/گاز جای دهد. | |
در بخش بعدی معلم می بایست روش تدریس خود را توصیف کرده و جزئیات آن را مشخص کند. امکان استفاده از چند نوع روش تدریس نیز وجود دارد.
روش تدریس |
پرسش و پاسخ / نمایش / بحث گروهی |
در این مرحله باید اسامی وسایل آموزشی و تمامی ابزارهای فیزیکی یا الکترونیکی که برای آموزش به دانش آموزان قرار است از آن ها استفاده شود، نوشته شود. معلم باید پیش از شروع تدریس این ابزارها را تهیه کرده و با خود به کلاس درس بیاورد.
وسایل آموزشی |
کتاب درسی / گچ / تخته / حبه قند / یک لیوان و کاسه / شیر یا یک مایع رنگی / بادکنک یا کیسه فریزر / مداد و کاغذ |
حالا نوبت به طراحی سوالات ارزشیابی تشخیصی می رسد. پیش از این نیز گفته شد که منظور از ارزشیابی تشخیصی، پرسیدن انواع نمونه سوالات امتحانی مدارس جهت ارزیابی اطلاعات دانش آموزان از آموخته های قبلی است.
ارزشیابی تشخیصی |
معلم سوالاتی را از درس قبل می پرسد. در مورد تفاوت میان سنگ و آب از دانش آموزان می خواهد هر مطلبی به ذهنشان می رسد بیان کنند. |
مرحله ارائه درس که اصلی ترین بخش از طرح درس می باشد را باید جز به جز توضیح داد. به طور مثال اگر معلم قصد گروه بندی دانش آموزان و ارائه سنگ، لوبیا، آب و ... به آن ها را دارد توضیح دهد. در واقع روش تدریس باید در این بخش به صورت عملی توضیح داده شود.
ارائه درس | |
فعالیت های معلم | فعالیت های دانش آموزان |
ابتدا دانش آموزان را گروه بندی کرده و ار آن ها می خواهیم که فکر کنند در یک فروشگاه هستند. در این فروشگاه انواع خوراکی های خوشمزه موجود است که دانش آموز باید هر کدام را در سبد مشخص شده جامد/ مایع/گاز بگذاردو .... | دانش آموزان هر چیزی را که به ذهنشان می رسد، یاد داشت می کنند. پس از بحث گروهی یک نفر به عنوان نماینده پای تابلو آمده و گزارش گروه خود را ارائه می دهد و ... |
در انتها، معلم باید سوالاتی را از درس جدید از دانش آموزان بپرسد که نشان دهنده فهم آن ها از درس باشد. همچنین می توان برای تثبیت آموزش از انواع تکالیف تکمیلی نیز استفاده کرد.
ارزشیابی تکوینی (پایانی) |
دانش آموز بتواند مواد اطراف خود را در سه گروه جامد/مایع/گاز دسته بندی کند |
ویژگی هر حالت ماده را با ذکر مثال توضیح دهد. |
دانش آموز موادی که در خانه می بیند دسته بندی کرده و تصاویر آن ها را بکشد. |
معلمانی که قصد شرکت در آزمون ضمن خدمت فرهنگیان جهت کسب مدرک مهارت های معلمی را دارند می توانند از طریق سایت رایا درس اقدام نمایند.
طرح درس انواع مختلفی داشته که بر اساس هدف معلم از برگزاری هر جلسه تحصیلی تدوین می شود. به طور کلی طرح درس به سه دسته تقسیم می شود که نتیجه موفقیت آمیز آن را می توان پس از برگزاری امتحانات مدارس مشاهده کرد. اگر اکثر دانش آموزان نمرات خوبی را در ارزشیابی نهایی دریافت کنند به این معناست که طرح درس معلم خوب بوده و موثر واقع شده است. در ادامه به بیان انواع طرح های درسی یک سال تحصیلی می پردازیم.
در این روش از طرح درس، معلم پیش از آغاز سال تحصیلی، دیدگاه کلی خود از آغاز و اتمام سال تحصیلی را در ذهن خود ترسیم می کند و نکات مهم و سوالات اساسی را درج می کند. مثلا حجم کتاب چقدر است؟ در هفته چند صفحه باید تدریس شود؟ ایام تعطیل در سال چقدر است؟ از چه ابزارهای آموزشی باید استفاده کرد؟ امکانات مدرسه چقدر است؟ و ....
طرح درس ماهانه جزئی تر از طرح درس سالانه بوده و در آن انواع روش های تدریس، فعالیت دانش آموزان، استفاده از ابزارهای کمی و یا سایت های آموزشی مانند سایت روشکا و ... مشخص می شود. معلم در این نوع از طرح درس می تواند بودجه زمانی جهت امتحان گرفتن از دانش آموزان را تعیین کرده و یا برای آن ها تاریخ کنفرانس و ... مشخص نماید.
طرح درس روزانه یا جلسه ای بسیار جزئی نوشته می شود و تمامی رفتارهای دانش آموز و معلم را شامل می شود. به طور مثال در آن قید می شود که معلم 10 دقیقه زمان برای احوال پرسی و حضور و غیاب دارد. 20 دقیقه برای ارزشیابی تشخیصی، نوع سوالات ارزشیابی چه باشد و ... داشتن طرح درس کمک زیادی به بهتر شدن روش تدریس و تسلط یک معلم بر کلاس خود می شود. از سویی دیگر کم کم رتبه معلم نیز در اثر افزایش این کیفیت بیشتر می شود. برای آشنایی با نحوه رتبه بندی و سامانه رتبه بندی معلمان به مطالعه مقاله زیر بپردازید.
خیلی از معلمان در نوشتن طرح درس وسواس داشته و یه به علت اینکه مراحل استخدام آموزش و پرورش را به تازگی گذرانده اند، دارای تجربه کافی برای نگارش طرح درس نیستند. به این دسته از معلمان توصیه می شود حتما از همکاران با تجربه خود کمک گرفته و کم کم اقدام به نگارش یک طرح درس خوب نمایند.
برخی از معلمان نیز هستند که تنها در زمانی می توانند اقدام به نگارش طرح درس کنند که نمونه ای از آن را روی به روی خود قرار داده و با توجه به اطلاعات مندرج در آن اقدام به نگارش طرح درس کنند. به همین دلیل در بخش زیر سعی شده نمونه هایی از طرح درس روزانه، ماهانه و سالانه دروس مختلف ارائه شود تا معلمان فرمی مناسب جهت آشنایی با طرح درس را داشته باشند.
نوع طرح درس | لینک دانلود |
طرح درس روزانه | |
طرح درس ماهانه | |
طرح درس سالانه |
لازم به ذکر است که طرح درس تنها مختص به مدارس نبوده و اساتید دانشگاه نیز ملزم به نگارش آن هستند. بنابراین به مخاطبانی که قصد ورود به شغل استادی را دارند توصیه می شود مقاله زیر را مطالعه کرده و با جزئیات این شغل آشنا شوند.
نوشتن طرح درس دارای مزایای زیادی بوده که مهم ترین آن استفاده بهینه از زمان است. در واقع وقتی معلم برای تمامی فعالیت های خود و دانش آموز زمان تعیین می کند، جلوی هرج و مرج و بی نظمی را گرفته و با اعتماد به نفس بیشتری اقدام به اداره کلاس می کند.
از طرح درس می توان برای کلاس های فوق برنامه نیز استفاده کرد و مزایای کلاس های جبرانی را دو برابر کرد. چرا که اکثر اوقات تایمی که مربوط به کلاس های جبرانی و آموزش های اضافه هست به علت عدم آماده بودن ابزارهای آموزشی از بین می رود. در صورتی که اگر معلم تمامی موارد لازم را از پیش نوشته باشد، می توان از فرصت های بیشتری برای یادگیری دانش آموزان استفاده کرد.
در طول تدریس ممکن است مطالب و یا سوالات و مسائل تکراری زیادی مطرح شود که از طریق داشتن یک طرح درس خوب می توان جلوی این امر را گرفت و بازدهی کلاس های درس را بیشتر کرد. همچنین پیش بینی رفتار دانش آموزان و یا سوالاتی که ممکن است برایشان پیش بیاید نیز از مزیت دیگر نگارش طرح درس می باشد.
بنابراین طرح درس نوعی برنامه یا چهارچوب نوشته شده توسط معلم برای اجرای فعالیت های آموزشی در کلاس درس است. در نگارش طرح درس می بایست به ساعت شروع و پایان تدریس، مدت زمان انجام فعالیت های کلاسی، حضور و غیاب دانش آموزان و مهم تر از همه اهداف یادگیری هر جلسه اشاره کرد. همچنین برای مشاهده ی مطالب مرتبط دیگر به بخش آموزش عمومی ساعدنیوز مراجعه نمایید.
