کاخ موزه‌ی سبز تهران و ویژگی های آن

کاخ موزه ی سبز (کاخ شهوند) در نقطه ای مرتفع در شمال غربی مجموعه كاخ های سعدآباد قرار گرفته که این کاخ بی گمان یکی از زیباترین و قدیمی ترین کاخ های موجود در کشور است. ساختمان کاخ موزه ی سبز، که قبلا متعلق به شخصی به نام عليخان (از زمين داران سرشناس آن زمان) بود بر روی تپه ای به همین نام احداث شد. این تپه را در سال 1307 رضاشاه خریداری و کاخ کنونی را به عنوان محل زندگی خود بنا نهاد. ساختمان کاخ با تلاش هنرمندان و معماران ایرانی در مساحت 1203 مترمربع و دو طبقه زیرزمین و همکف ساخته شد. در کاخ موزه ی سبز سعدآباد بسیاری از هنرهای ایرانی شامل آیینه کاری، گچ بری، حجاری، تذهیب، خاتم کاری را می توان دید. همچنین در نمای بیرونی کاخ از سنگ های سبز منحصر به فرد معادن خمسه زنجان استفاده شده و به همین دلیل به آن کاخ موزه سبز هم گفته می شود. طبقه ی همکف کاخ موزه ی سبز محل زندگی و دفتر کار پادشاه پهلوی شامل بخش های مختلفی می شود

معرفی کاخ موزه سبز در مجموعه سعد آباد

کاخ موزه سبز یکی از کاخ های مجموعه سعد آباد، واقع در شمال شهر تهران است. سعد آباد در اصل باغ بسیار بزرگی حدود 110 هکتار است با مجموعه ای از بناها که کاخ سبز در ضلع شمال غربی، یکی از آن ها است. این منطقه بسیار زیبا و خوش آب و هوا بوده و میانگین دمای سالانه آن به حدود 13 درجه سانتیگراد می رسد. سعدآباد دارای هجده کاخ متعلق به دوره های قاجار و پهلوی است و جزو مهمترین موزه های کشور به شمار می رود؛ لذا امکان بازدید از کل این مجموعه در یک روز امکان پذیر نیست.

کاخ های موجود در مجموعه سعدآباد عبارتند از: کاخ شهوند (کاخ موزه سبز فعلی)، کاخ سفید (کاخ موزه ملت)، کاخ اختصاصی ( موزه تاریخ طبیعی پیشین که اکنون در اختیار نهاد ریاست جمهوری است)، دفتر وزیر دربار شاهنشاهی یا کاخ سیاه (موزه هنرهای زیبا، کاخ شمس پهلوی ( موزه مردم شناسی)، کاخ اشرف پهلوی (موزه ظروف پیشین)، کاخ ملکه مادر (ساختمان جمهور)، کاخ احمدرضا (در اختیار نهاد ریاست جمهوری)، کاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا پهلوی (مرکز آموزش)، کاخ شهرام پسر اشرف پهلوی (موزه نظامی)، کاخ فریده دیبا (در اختیار نهاد ریاست جمهوری)، ساختمان محل سکونت عصمت دولتشاهی همسر رضا شاه پهلوی (موزه فرشچیان)، کاخ های قدیم و جدید رضا پهلوی (موزه بهزاد و دفینه)، کاخ فرحناز و علیرضا فرزندان محمدرضا شاه پهلوی (موزه خط و کتابت میرعماد)، کاخ لیلا دختر محمدرضا شاه (موزه آبکار) و دفتر رییس تشریفات کاخ (موزه آب).

در اصلی کاخ موزه سبز ( از سمت شمال غربی) به سمت رشته کوه البرز باز می شود. در واقع این عمارت از شمال با کوه های البرز، از شرق با گلاب دره، از غرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد. همچنین رودخانه جعفرآباد از وسط محوطه کاخ می گذرد. این منطقه جزوه شهرستان شمیرانات تهران به حساب می آید. مجموعه سعدآباد در سال 1370 مرمت شده است و شماره ثبت آن 1957 می باشد و در تاریخ 4 دی ماه 1376 ثبت ملی شده است. در ابتدا در این زمین بنایی نیمه تمام متعلق به علیخان والی از زمین داران معروف دوره قاجار، وجود داشت که حکومت پهلوی ابتدا آن را به قیمت هفت هزار تومان خریداری نمود. ساخت بنای کاخ سبز که مساحتی بالغ بر 1203 متر مربع دارد، حدود 7 سال از بعد از سال 1301 به طول انجامید. در زمان خریداری زمین، رضا شاه هنوز به سلطنت نرسیده بود و وزیر جنگ بود؛ اما کاخ سبز در اوایل سلطنت رضا شاه به بهره برداری رسید.

کاخ یاد شده بر بلندترین نقطه مجموعه سعدآباد ساخته شد و اولین کاخ مجموعه سعدآباد است که به بهره برداری رسید. در نمای خارجی آن از سنگ های سبز کمیاب معدن خمسه زنجان و سنگ مرمر خراسان استفاده شده و در مصالح آن از سرب بهره گرفته شده است تا در اثر گرما و سرمای هوا سنگ ها خرد نشوند؛ این مساله باعث شد که با وجود گذر سال ها کاخ سبز همچنان زیبایی خود را حفظ کند. سر در و ستون های ورودی کاخ که از جنس مرمر خراسان هستند، تلفیقی از هنر و نقوش ایرانی و اروپایی بوده و بطور کلی از سبک معماری ایرانی- اروپایی در ساخت آن ها استفاده شده است. این بنا در ابتدا به کاخ سنگی معروف بود اما در دوره پهلوی دوم کاخ سنگی مرمت شد و کاخ شهوند نام گرفت. پس از انقلاب اسلامی تاکنون بنای مذکور را کاخ سبز می خوانند.

معماری کاخ سبز

هنر داخلی این موزه شامل آیینه کاری، گچ بری، مقرنس و خاتم کاری است. نقشه این کاخ دو طبقه که شامل زیرزمین و طبقه همکف است را استاد جعفر کاشانی طراحی کرده است و معماری آن به عهده میرزا جعفر کاشی (معروف به معمار باشی)، فرزند استاد قاسم معمار بوده است که این کاخ آخرین کار او به شمار می رود. فرش های داخل اتاق ها را هنرمندان ایرانی بافته اند ولی اشیایی مانند مبل، ظروف چینی و لوسترهای متنوع آن از اروپا وارد شده اند؛ همچنین هدایایی از سایر کشورها در آن به چشم می خورد.

آیینه هایی با طرح گل هایی که از گچ ساخته شده اند در تالار آیینه خودنمایی می کنند. تالاری که نقش وسط فرش آن با طرح سقف همخوانی دارد و با قالی مشهدی هفتاد متری زیبایی که اثر عبدالمحمد عمواغلی است، پوشانده شده است. ساخت این تالار چهار سال به طول انجامید که دفتر کار رضاشاه نیز بوده است. تذهیب روی دیوارها هنر استاد حسین بهزاد است و خاتم کاری ها را جمعی از هنرمندان کارگاه استاد صنیع خاتم انجام داده اند؛ همچنین نرده های چوبی پلکان ها که طرح سربازان پارسی بر آن نقش بسته است، کاری از استاد مختاری می باشد. لازم به ذکر است دیوارکوب های تزیین شده در سرسرا اثر امانوئل بوردلی هنرمند فرانسوی هستند.

موارد استفاده از کاخ موزه سبز در تهران

گفته شده این کاخ محل زندگی رضا شاه بوده اما در دوره محمدرضا شاه از آن برای اقامت مهمانان خارجی استفاده می شده است؛ برای مثال افرادی چون "ملک حسین" و "کنستانتین" پادشاه سابق یونان، برای مدتی در این کاخ اقامت داشته اند. همچنین اشخاصی نظیر "جیمی کارتر" رییس جمهور آمریکا و "انور سادات" پادشاه مصر نیز مهمان این کاخ بوده اند و این ها نشان از اهمیت تاریخی این کاخ دارند. از دیگر شاخه های تاریخی این کاخ، امضای پیمان سعدآباد در سال 1316 میان ایران، ترکیه، عراق و افغانستان در آن است. همچنین گفته شده در این ساختمان مجلل، در اتاق خواب رضا شاه به دلیل مخالفتش، هیچ گونه تخت و مبلمانی وجود نداشته است و این رویه در زمان حکومت فرزندش تغییر کرده است؛ این کاخ دارای تالار آئینه، اتاق پذیرایی، اتاق غذاخوری، اتاق کار و اتاق خواب است. اگر به برنامه هایی که امروزه در کاخ سبز برگزار شده است سری بزنید، مواردی نظیر نمایشگاه خاتم، نمایشگاه ظروف نقره و نمایشگاهای نوروزی را خواهید دید.

آثار هنری و اشیای تاریخی موجود در کاخ موزه ی سبز

طراحی و تزیین ابن کاخ بی نظیر را جمعی از هنرمندان و معماران آن روزگار از جمله حسین لرزاده، میرزا جعفرخان معمارباشی، استاد علی مختاری و حسین طاهرزاده بهزاد انجام داده اند. سبک معماری این بنای چشم نواز در نوع خود منحصر به فرد می باشد. چشم انداز بنا از یک سوی ساختمان به طرف رشته کوه های بلند البرز و از سوی دیگر بر فراز پایتخت می باشد. در معماری کاخ سبز رضا شاه و ظریف کاری های منحصربه فرد آن از سنگ های معدنی خمسه زنجان استفاده شده است. این سنگ های کمیاب و باارزش جلوه بسیار زیبایی به نمای کاخ بخشیده اند و دلیل نام گذاری بنا به کاخ سبز نیز همین موضوع می باشد. همچنین انواع هنرهای ایرانی از جمله گچ بری، حجاری، تذهیب، خاتم کاری، آیینه کاری و … به کار رفته است.

فرش تالار آیینه کاخ موزه ی سبز

از نمونه های شاهکار فرش اثر استاد عبدالمحمد عمواغلی، فرشی ۷۰ متری ۱۲۰ رج در تالار آیینه است که طرح زیبای آن گلدانی است که دسته گل مجللی در آن قرار دارد که به دستور رضاخان بافته شده و در بالای آن کتیبه ای به این شرح قرار دارد:« حسب الامر مبارک بندکان اعلیحضرت همایونی رضاشاه پهلوی شاهنشاه ایران» و تاریخ آن ۱۱ آذرماه ۱۳۰۷ است.قسمت هایی از این فرش توسط یکی از استادان مجرب جناب آقای جلیل جداری در سال ۱۳۷۱-۱۳۷۳ مرمت شده است.

گلدان های تزئینی از سنگ مرمر

نمونه گلدان های تزئینی از سنگ مرمر با تزیینات برنزی که در کاخ موزه ی سبز، اقامتگاه پهلوی اول نگهداری می شود، نمونه ی بارزی از زیبایی هنر دوران لویی شانزدهم است. بیشتر مبلمان و تزیینات موجود در کاخ سبز متعلق به دوران پهلوی دوم توسط فرح دیبا از حراجی ها و گالری های فروش عتیقه خریداری شده است. این آثار نشان یا امضاء ندارند و نام هنرمند آن ها معلوم نیست.

ابزار مرصع کاری شده با سنگ یشم

در کاخ موزه ی سبز نمونه های زیبایی از مرصع کاری روی سنگ یشم موجود است که به غایت زیبا و در نهایت استادی، به دستور پهلوی اول (رضاشاه) برای استفاده روی میز کار ساخته شده اند که نگاه هر بیننده را مجذوب خود می سازد. این مجموعه که شامل جای کاغذ، جای دوات، مُهر، شمعدان، قلمدان، پاکت بازکن و... است از سنگ یشم زمردین ساخته شده و با جواهراتی نظیر یاقوت قرمز، الماس و... مرصع کاری شده است.

مرصع کاری یکی از شاخه های صنایع دستی سنگی است. مرصع به معنی هر آن چیزی است که با جواهر تزئین شده باشد. هنر مرصع کاری عبارت است از نشاندن جواهر (سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی) روی ظروف، زیورآلات و اشیاء تزئینی دیگر.

فرش نفیس راور

یکی از آثار ارزشمند موجود در کاخ موزه ی سبز فرش زیبای اتاق انتظار است که بافته ی دست هنرمندان راور کرمان است.مشخصات این فرش به این شرح است:

• محل بافت: راور
• طول: ۱۰.۸۵
• عرض: ۶.۱۳
• مساحت: ۶۶.۵۱
• رج شمار: ۵۰
• نقش: گل شاه عباسی
• رنگ متن: لاکی
• قالیچه ی دستباف استاد حکمت نژاد
• هنرمند: استاد حکمت نژاد
• ابعاد: ۴۷/۱ * ۲۰/۲ سانتی متر

قالیچه ی اصفهان با زمینه ی کرم رنگ از نوع برگ خرمایی گل ریز (دهن اژدری)، ترنج وسط هشت ضلعی به صورت سه ترنج متداخل که سرترنج ها حالت لوزی شکل دارد. این قالیچه دارای چهار حاشیه است که حاشیه ی بیرونی به صورت فرم های دندانه دار است. رنگ های اصلی به کار رفته در این قالیچه، کرم، آبی، خاکستری، قهوه ای، قرمز آجری و سرمه ای است. این قالیچه از پشم و ابریشم و در قسمت بالای آن نام «اصفهان حکمت نژاد» بافته شده است.

تابلو نقاشی گلدان گل

یکی از آثار نفیس موجود در کاخ موزه ی سبز، تابلو نقاشی رنگ روغن روی بوم با عنوان «گلدان گل» اثر هنرمند هلندی آرنولد بلومر است .

در این تابلو، گلدانی پر شده از گل های چهارفصل روی یک میز مرمر و یک زمینه ی خنثی به تصویر کشیده شده است که ترکیب غنی و جذابی از رنگ های گرم قرمز و صورتی و مهارت استاد را در کشیدن گل ها به رخ می کشد و نمادی از سبک نقاشی هلندی است. سبک اصلی نقاشی وی طراحی استادانه ی گل ها با جزئیات کامل، ترکیب بندی دقیق و تکنیکی منحصر به فرد با هوشمندی و دقت تمام است.

نشان و مدال ذوالفقار

یکی از آثار موجود در کاخ موزه ی سبز، نشان ذوالفقار، حمایل متعلق به پهلوی اول است که هم اکنون در یکی از ویترین های طبقه ی اول موزه به نمایش گذاشته شده است.نشان و مدال ذوالفقار، عالی ترین نشان و مدال جنگی ارتش شاهنشاهی ایران بوده است که فقط به جنگ های خارجی اختصاص داشته و برابر مقررات و آیین نامه به افسران و درجه داران اعطاء می شده است.

موزه نظامی تهران کجاست؟