روان سنجی یکی از گرایش‌های رشته روانشناسی در دوره کارشناسی ارشد و دکتری است که در آمریکا به رشته روانشناسی کمی (QUANTITATIVE PSYCHOLOGY) بیشتر معروف است. در روان شناسی مجموعه شیوه‌هایی که به روان شناس کمک می‌کند تا پدیده‌های روانی انسان را از حالت کیفی به حالت کمی (عددی) در آورد اصطلاحا روان سنجی (Psychometrics) می‌گویند. روان سنجی در معنای وسیع کلمه به معنی استفاده از روشهای آماری و آزمایش و در معنای محدود کلمه به معنی بهره گیری از آزمونهای روانی برای اندازه گیری پدیده‌های روانی است. داشتن پایه ی قوی در آمار و روانشناسی شرط موفقیت در این رشته می باشد. داشتن دانش خوب روانشناسی و آشنایی خوب با فلسفه علم نیز علاوه بر تسلط داشتن بر ریاضیات و آمار باعث شده‌است که برخی از دانشجویان این رشته کمتر علاقه‌مند به این رشته باشند.
اهمیت استفاده از روان سنجی
انسانها در همه دوران به این موضوع علاقه داشتند که یکدیگر را شناخته و طبقه بندی کنند. این طبقه بندی و شناخت هم شامل مسائل جسمی (نظیر قوی و ضعیف ، سالم و بیمار و …) و مسائل روانی و ذهنی (نظیر هوش ، استعداد ، شخصیت و …) بوده است. در عصر حاضر نیز این مسئله به موضوعی بسیار مهم و حیاتی تبدیل شده است و اهمیت روان سنجی در این است که وسایل علمی لازم را برای این شناخت و طبقه بندی در اختیار جامعه و متخصصان علوم انسانی قرار می‌دهد.
در واقع اهمیت روان سنجی در پاسخ به سوالاتی از قبیل موارد زیر است:
- چه کسی با هوش یا عقب مانده است؟
- یک فرد بخصوص چه نوع استعدادی دارد؟
- چگونه می‌توان به شناختی از شخصیت و خصوصیات فردی افراد دست یافت؟
دانشجویانی که در این رشته فارغ التحصیل می شوند، برای داشتن مجوز یا پروانه روان سنجی لازم است که در آزمون نظام روانشناسی شرکت نمایند. در این آزمون مهارت های فرد مورد سنجش قرار می گیرد که بایستی به آن ها تسلط کافی داشته باشد. از جمله این دانش و مهارت ها :
- اجرا، نمره گذاری و تفسیر انواع آزمون های هوش، استعداد، شخصیت و دیگر آزمون های روان شناختی از نوع آزمون های عینی (آزمون هایی که قبلا اعلام شده است).
- آشنایی و داشتن مهارت در اصول و فنون مرتبط با ساختن و مطالعه ویژگی های روان سنجی (روایی و اعتبار)، تنظیم جداول نرم یا هنجار با توجه به فرهنگ ایران.
- شناخت آزمون های روا و معتبر که در جامعه و فرهنگ ایرانی توسط موسسات مورد تایید سازمان نظام روان-شناسی و مشاوره هنجاریابی شده است.
- رعایت اصول اخلاقی مرتبط با فعالیت های روان شناسی و مشاوره و روان سنجی.
- رعایت تعرفه اجرا و تفسیر آزمون که توسط سازمان اعلام می شود.
- اجتناب از اجرای نابجا و غیرضروری آزمون در مورد مراجعان.
- آشنایی کلی با انواع آزمون های فرافکنی.
وظایف دارندگان پروانه اشتغال از کمیسیون روان سنجی
الف- ساخت، استانداردسازی و هنجاریابی انواع آزمون های عینی در حوزه های زیر:
- آزمون پیشرفت تحصیلی مرتبط با هدف های آموزشی دروس پایه های مختلف تحصیلی (ابتدایی، متوسطه)
- ساخت و انطباق آزمون ها هوش و توانایی های ذهنی برای کودکان سنین مختلف در سطح ملی و منطقه ای
- انواع آزمون های استعداد برای سنین مختلف
- انواع آزمون های شخصیتی
- انواع آزمون های سنجش رغبت و علایق تحصیلی و شغلی
- انواع پرسشنامه های روان شناختی مانند رضایت شغلی، فرسودگی شغلی، رضایت زناشویی و ....
- انواع آزمون های تشخیصی و بالینی مانند آزمون های تشخیص اضطراب، افسردگی، وسواس فکری عملی (OCD) و ..
- انواع آزمون های کنش های اجرایی مانند استروپ، بندرگشتالت، ویسکانسین و ...
ب- اجرا، نمره گذاری و تفسیر انواع آزمون های عینی در حوزه های مختلف:
- رعایت دستورالعمل اجرایی آزمون های مختلف ذکر شده در بند الف در فرایند اجرا
- توانایی تفسیر، تشخیص اولیه و گزارش نویسی نتایج آزمون های ذکر شده در بند الف با توجه به منبع ارجاع
پ- اجرا، نمره گذاری و تفسیر آزمون های فرافکنی :
مانند رورشاخ، TAT، CAT، ساکس و راتر، نقاشی های کودکان به شرطی که کارگاه هاو دوره های آموزشی مورد تایید کمیسیون مربوط و سازمان نظام روان شناسی و مشاوره را گذرانده باشد.
ت- انجام پژوهش در ارتباط با مسایل روان سنجی و کاربرد آزمون های روان شناختی در حوزه های مختلف روان شناسی
ث- رعایت اصول و موازین اخلاق حرفه ای در انجام کلیه فعالیت ها و وظایف مذکور در بالا
ج- اجتناب از هرگونه فعالیت ها و مداخله های درمانی و دیگر فعالیت های نامرتبط با رشته تخصصی و وظایف فوق الذکر
انواع تست ها و پرسشنامه های عینی روان شناختی:
| تست های شناختی | تست های شخصیت | تست های علایق شغلی و تحصیلی | سایر تست ها |
| WPPSI, WISC- WAIS | سنخ نمای Myers - Briggs | تست استرانگ ـ کیمبل | افسردگی بک |
| تست های جدید استنفورد ـ بینه | MMPI- A , MMPI | رغبت سنج شغلی کودر | اضطراب بک |
| تست حافظه وکسلر | CPI | رغبت های شغلی و تحصیلی جان هالند | ناامیدی بک |
| انواع مقیاس های هوشی کتل | 16PF | اندیشه پروازهای خودکشی بک | |
| مقیاس رفتار انطباقی واینلند | MCMI | هوش هیجانی بار ـ آن | |
| تست OTIS LENNON | پرسشنامه شخصیتی آیزنگ | هوش هیجانی شیفر | |
| تست بندر گشتالت | پرسشنامه شخصیتی آیزنگ نوجوانان | آزمون شادکامی آکسفورد | |
| تست روانی ـ زبانی ایلینویز ITPA | NEO | آزمون اضطراب کتل | |
| تست اسلوسن SLOSSON | |||
| Key - Math Diagnostic Test | |||
| تست DAT |
انواع آزمون های فرافکنی:
- آزمون اندریافت موضوع T.A.T
- آزمون اندریافت کودکان C.A.T
- آزمون رورشاخ
- آزمون بندرگشتالت (تفسیرآزمون بر اساس شاخص¬های عاطفی)
- آزمون ترسیم آدمک (DAP) Draw A Person – مک اور
- آزمون ترسیم خانواده
- آزمون های نیمه فرافکن (ساکس و لوی ـ راتر)
- آزمون خانه ـ درخت ـ شخص
- آزمون دست
دانش آموخته ارشد روان سنجی باید در زمینه روش های آماری، نظریه کلاسیک آزمون (CTT) و نظریه پاسخ سوال (IRT) دانش لازم را کسب کند و توانایی کاربرد آن را در ساخت و هنجاریابی آزمون دارا باشد.
| روش های آماری | نظریه کلاسیک آزمون | نظریه پاسخ سوال IRT |
| شاخص های گرایش به مرکز | مفروض های نظریه کلاسیک | مفروضه های IRT |
| شاخص های پراکندگی | پایایی | منحنی ویژگی سوال ICC |
| توزیع طبیعی | روش های برآورد پایایی | مدل های IRT |
| همبستگی | خطای معیار اندازه گیری | برآورد پارامترهای سوال |
| رگرسیون ساده و چندگانه | روایی | برآورد پارامتر توانایی |
| تحلیل عاملی | انواع روایی | تابع آگاهی |
| خطای معیار برآورد | کنش افتراقی سوال DIF | |
| ساخت آزمون | سنجش انطباقی رایانه ای CAT | |
| شاخص های دشواری و قدرت تشخیص سوال | ||
| انتخاب سوال با استفاده از پایایی و روایی سوال | ||
| تبدیل نمره های آزمون | ||
| نمره های معیار و معیار شده | ||
| هم ترازسازی | ||
| نظریه تعمیم پذیری |
