واکسیناسیون پرندگان برای جلوگیری از ابتلای آنها به انواع بیماری ها ضروری است. اگرچه برنامه واکسیناسیون پرندگان در نقاط مختلف دنیا متفاوت است اما اینکار یعنی واکسیناسون تنها راه پیشگیری از مبتلا شدن پرندگان به انواع بیماری های مختلف است. واکسن هایی که برای واکسیناسیون پرندگان به کار می روند در انواع کشته ، زنده ونوترکیب هستند که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.
روش های واکسیناسیون طیور
در ادامه شما با روش های واکسیناسیون طیور آشنا خواهید شد:
واکسیناسیون به کمک آب آشامیدنی
همانطور که قبلا نیز اشاره شد ، جهت پیشگیری از بروز انواع بیماری های طیور مانند تنفسی ، چشم ؛ اسهال و ... باید طیور را واکسینه کرد. در مرغداری های پرورش و نگهداری طیور دو نوع سیستم توزیع آبخوری زنگوله ای و نیپلی وجود دارد. صرف نظر از این موضوع مهمترین چیزی که شما قبل از واکسیناسیون انجام دهید این است که طیور را از آب با بازه زمانی حدود 1.3 الی 3 ساعت محرورم کنید. به این مورد توجه داشته باشید که آب واکسیناسیون باید عاری از کر یا سایر مواد ضدعفونی و یون فلزی باشد.
واکسیناسیون به روش اسپری
اسپری کردن بعد از واکسینیاسون به روش آب آشامیدنی از معمول ترین راه های واکسینه کردن طیور است. این نوع واکسیناسیون بیشتر برای درمان بیماری های نیوکاسل و برونشیت استفاده میشود.دستگاه های اسپری مجهزی برای واکسیناسیون طیور به این روش ساخته شده اند و قادرند سالن را با توان 2 بار اسپری کنند. میزان فشار نیز توسط فشارسنج قابل بررسی است.
واکسیناسیون داخل چشمی
واکسیناسیون چشمی ، از دیگر متدهای واکسیناسیون طیور است. به کمک این روش هر یک از طیور یک دوز کامل واکسن را دریافت میکنند اما استفاده از این روش به دلایل مختلف مانند وقت گیر بودن پیشنهاد نمیشود.
واکسیناسیون به روش تزریق
واکسیناسیون به روش تزریق عضلانی از دیگر روش های واکسیناسیون می باشد. جهت واکسیناسیون به روش تزریق باید حدود 2 ساعت قبل از استفاده واکسن ، آن را از یخچال بیرون بیاورید تا در دمای محیط گرم شود. تزریق عضلانی میتواند از گردن ، سینه و یا ران پرنده انجام شود.
انواع واکسن های ضروری و مصرفی طیور
یکی ازمسائلی که در امر پیشگیری از بیماریهای طیور علاوه بر رعایت مسائل بهداشتی از اهمیت بسیار بالایی بر خوردار است واکسیناسیون است. در ادامه انواع واکسن طیور را بررسی می کنیم.
واکسن بیماری آنفولانزای طیور
این واکسن از سویه های جدا شده در ایران از سروتیپ و به شکل غیر فعال و به منظور استفاده در گله های طیور صنعتی ساخته شده است.
واکسن بیماری کوکسیدیوز طیور
این واکسن برای چهار نوع بیماری چون ایمریا ، نکااتریکس – اسرولینا – ماکزیما استفاده می شود و به صورت آشامیدنی جهت مصرف در گله های مادر در نظر گرفته شده است.
واکسن پاستورلوز یا وبای مرغان
این واکسن جهت غلبه بر بیماری در مناطق آلوده بر اردک، بوقلمون، غاز و مرغ استفاده می شود.
واکسن بیماری سندروم کاهش تولید
این نوع واکسن غیر فعال و جهت پیشگیری از بیماری سندروم قبل از شروع تخمگذاری استفاده می شود.
واکسن بیماری آنسفالومیلیت طیور
این واکسن از نوع زنده و در جنین تخم مرغ تکثیر یافته حاوی 32 سویه باکتری (غیر فعال ) است. این نوع واکسن برای پیشگیری از بیماری قبل از شروع تخمگذاری در گله بکار برده می شود.
واکسن بیماری آبله طیور
- واکسن آبله از ویروس تحفیف حدت یافته و به صورت لیوفیلیزه تهیه می شود.
- برای ایمن سازی فعال علیه بیماری آبله طیور در مرغان بومی و گله های صنعتی طیور
دز و نحوه مصرف واکسن آبله طیور
- تجویز واکسن از سن 10 هفتگی انجام می شود.
- برای فرآوری هر 1000 دز، واکسن لیوفیلیزه را در 10 میلی لیتر سرم فیزیولوژی یا آب مقطر استریل، حاوی 20درصد گلیسیرین کاملاً حل کرده، سپس با استفاده از یک سوزن دو شاخ مخصوص، واکسن را در پرده بال تلقیح کنید.
توصیه ها و احتیاطات لازم هنگام زدن واکسن آبله به طیور
- واکسن از شبکه توزیع رسمی تهیه شود.
- طبق تجویز دامپزشک باید تزریق شود.
- هنگام مصرف واکسن شرایط استریل باید رعایت شود.
- اطمینان یافت از سلامت گله قبل از مایه کوبی
- بهتر است همزمان پرندگان یک گله باهم مایه کوبی شوند.
- با هیچ یک از واکسن های زنده مخلوط نشود.
- حداکثر واکسن باید ظرف 21 ساعت مصرف شود.
- در معرض نور مستقیم خورشید یا حرارت قرار نگیرد.
- چونکه واکسن محتوی ویروس زنده است، ویال های خالی و یا ویال هایی که باز شده ولی به طور کامل مصرف نشده اند را در یک محلول ضدعفونی کنندة قوی(وایتکس 10%) غوطه ور کرده، به طور صحیح معدوم کنید.
موارد منع مصرف واکسن آبله
- پرندگانی را که از نظر بالینی بیمار بوده ، بر اثر حمل و نقل یا سو تغذیه ضعیف شده اند، مایه کوبی نکنید.
- مصرف واکسن پس از انقضای تاریخ مصرف ممنوع است.
واکسن بیماری برنشیت عفونی
دو نوع از واکسن در ایران به مصرف می رسد.
واکسن گامبورو
واکسن به دو نوع کشته و زنده در ایران مصرف می شود.
- واکسن زنده : ویروس به کار رفته در ساخت واکسن از نوع Intermedate است.
- واکسن کشته : ویروس واکسن غیر فعال و مصرف واکسن برای گله های مادر قبل از زمان تخمگذاری اجباری است.
واکسن بیماری نیوکاسل
به دو شکل واکسن زنده و کشته در ایران مصرف می شود.
- واکسن زنده : از دو نوع B1 و لاسوتا می باشند که هر دو نوع ویروس واکسن بوده و به دلیل حساس بودن باید با دقت مصرف شود.
- واکسن کشته : ویروس بکار رفته در این نوع واکسن غالبا B1 ، لاسوتا و 74 بوده و غیر فعال می باشند.
واکسن بیماری مارک
در حال حاضر دو نوع واکسن مارک به نام H.V.T vaccine و Rispens vaccine در ایران مصرف می شود.
واکنش های طیور بعد از واکسیانسیون چگونه است؟
زمانیکه طیور واکسینه می شوند علائم موضعی یا به عبارتی عمومی در بدن آن ها ایجاد می شود. اگرچه واکسیناسیون موجب ایمنی پرنده در برابر ویروس ها و بیماری ها می شود اما تکثیر و دفع ویروس به راحتی امکان پذیر نیست و ممکن است ،همچنان ادامه داشته باشد.بعد از عمل واکسیناسیون بدن پرندگان شروع به نشان دادن واکنش های موضعی می کنند که این واکنش ها شامل:
- ایجاد درد و سرخ شدن موضع
- جراحت
- ایجاد دانه های کوچک و آبسه های خفیف
- علاوه بر این ماده ی حلالی که در واکسن ها وجود دارد باعث آسیب خوردن بافت ها می شود و می تواند واکنش های عمومی چون :
- توقف رشد پرنده
- تب شدید را باعث می گردد.
در مجموع، بسته به منطقه ای که سالن های پرورشی در آن راه اندازی شده اند، ممکن است از واکسن های زنده و کشته برای گله های گوشتی، تخم گذار و مادر استفاده کرد. نوع واکسن، زمان و نحوه تجویز تاثیر فوق العاده ای در کارایی واکسیناسیون دارد ولی یک حرکت اشتباه می تواند، تلفات جبران ناپذیری در پی داشته باشد که در قسمت بعدی مقاله به ان اشاره خواهم کرد.
واکنش های تنفسی طیور بعد از واکسیناسیون
زمانیکه واکسینه به اشتباه انجام می شود باعث بروز بیماری های تنفسی می گردد. پرورش دهندگان و صاحبین سالن های پرورشی باید تلاش زیادی کنند تا راه های موثر برای مقابله با این بیماری را پیدا کنند. علت بروز این بیماری ها انجام اقداماتی چون:
- واکنش ناشی از واکسن بسیار شدید
- ایجاد واکنش چرخشی در گله که واکسن در زمان و روش نامناسب به گله تزریق می شود و به عبارتی تمام گله واکسینه نمی گردد و ویروسی که ایجاد شده به این طیور منتقل شده و باعث افزایش ویروس در محیط می شود.
- عملکرد کارایی واکسن های زنده نیوکاسل و برونشیت عفونی متفاوت است، مثلا زمانی این واکسن ایجاد ایمنی می کند که باعث واکنش تنفسی شود و اگر میزان واکسن بالا شود پرنده را بیمار خواهد کرد حتی برعکس این ماجرا هم اتفاق می افتد یعنی ، با کم بودن مقدار واکسن تزریق شده، متابولیسم دفاعی پرنده، تضعیف شده و باعث افت شدید ایمنی بدن او می گردد.
- شدت واکنش های تنفسی پس از واکسیناسیون:
- سطح آنتی بادی مادری: هرچقدر میزان آن بالا باشد شدت واکسن نیز بالا می شود.
- سویه واکسن: اگر سویه های شدت بیشتری داشته باشند، واکنش های فیزیکی پرنده ها نسبت به آن شدیدتر خواهد بود.
- سن: اگرسن پرنده برای تزریق واکسن کم باشد ، واکنش شدیدتری نسبت به آن نشان خواهد داد.
- دز واکسن: هرچقدر مقدار دوز داروی تزریق شده ،بیشتر باشد، به همان اندازه، واکنش هم شدیدتر خواهد بود.
- روش واکسیناسیون: واکسینه هایی که به روش آب آشامیدنی وارد بدن طیور می شود به مراتب واکنش کمتری نسب به روش آنروسل دارد. هرچند باید انجام این عمل باید با دقت انجام پذیرد و کنترل های لازم در باره آن اعمال شود زیرا ویروس ممکن است در اثر حرارت زیاد محیط، ناخالصی های موجود در آب و حتی نوع لوله ها و مجاری توزیع آب غیرفعال گردد. همچنین آب مصرفی باید 24 ساعت قبل و بعد عاری از کلر، دارو و مواد شیمیایی باشد.
واکنش های عصبی طیور بعد از واکسیناسیون
این واکنش ها گاهی وقت ها باعث مرگ پرنده می شوند و علائمی چون: پیچش، لرزش و فلج شدن که نمونه ای از آنسفالیت هست را در پی خواهند داشت.
سرخوردگی سیستم عصبی طیور بعد از واکسیناسیون
زمانیکه پرنده دچار بیماری گامبورو می شود برای مقابله با آن واکسنی که تزریق می شود اثرات جبران ناپذیری را به سیستم ایمنی پرنده وارد می کند و باعث سرخوردگی طیور می شود. همچنین زمانی که سیستم دفاعی پرنده تضعیف شد، شروع به ایجاد واکنش می کند و باعث بروز بیماری هایی چون نیوکاسل و برونشیت عفونی می گردد.
آلوده کننده ها بعد از واکسیناسیون
زمانی که ویروس ها به واکسن ها منتقل شوند، باعث به وجود آمدن خطرات و ضررات جبران ناپذیری چون مشکلات فیزیکی پرندگان واکسن خورده می شوند. به طور مثال آدنو ویروس باعث سندرم کاهش تخم می شود، رئو ویروس و همچنین ویروس عامل ریتکولوآندو تلیوز در واکسن های بیماری مارک دیده شده اند.
حساسیت شدید طیور بعد از واکسیناسیون
این موضوع در پرندگان کمتر دیده شده و دلیل آن استفاده کردن از بیوتیک ها طی فرایند تولید واکسن است. البته این نکته را هم باید در نظر داشت که ممکن است بدن برخی از طیور نسبت به بیوتیک ها عکس العمل نشان دهند، مثلا برخی از واکسن های ویروسی که طی کشت سلول جانوری ایجاد شده اند، ممکن است سبب شوک آنافلاکسی در بدن پرنده گردند.برای داشتن یک واکسیناسیون موفق که متقابلا آثار جبران ناپذیر را به حداقل می رساند، باید نکات زیر را رعایت کنید:
- استریل کردن سرنگ ها و سوزن ها بعد از عمل واکسیناسیون
- توقف واکسینه زدن پرندگان بیمار، ناتوان و پرندگانی که دچار استرس های شدید چون ترس شده اند.
- حتما از واکسن های معتبر و با کیفیت تری که مورد تائید وزارت بهداشت است، استفاده کنید.
- واکسن ها را در یک مکان سرد نگهداری کنید.
- مراقب باشید، واکسن ها به هیچ نوع ویروس یا بیماری خاصی آلوده نشوند.
- هواستان به تاریخ تولید واکسن باشد. استفاده از واکسن های تاریخ گذشته، خطرات جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت.
- از سویه های مناسب و ملایم واکسن استفاده کنید.
در طراحی یک برنامه واکسیناسیون موثر، سویه های واکسن را باید مدنظر قرار داد. متناسب با افزایش بیماری زایی واکسن زنده، پاسخ ایمنی نیز افزایش می یابد. هرچند واکنش های بعد از واکسن نیز به همان نسبت افزایش می یابد. خسارات ناشی از واکنش های بعد از واکسیناسیون جدی بوده، لذا سازندگان واکسن بدنبال توسعه واکسن هایی بوده اند که همزمان حفاظت کننده و ایمن باشد.
از کدام میوه ها و سبزیجات می توانیم به پرنده خانگی خود بدهیم؟
