به گزارش سایت خبری ساعد نیوز و به نقل از دلگرم ، تابستان ۱۲ سال پیش، حوالی همین روزها بود که غلامرضا خوشروی کوران کردیه که رسانه ها به او «خفاش شب» می گفتند، در تهران به دار مجازات آویخته شد. پس از اعدام او، بارها در مطبوعات کشورمان، روان شناسان به موضوع تجاوز و ریشه های آن از منظر روان شناسی نگاه کردند اما کمتر کسی از منظر قربانیان به این موضوع نگاه کرد و کمتر کسی کوشید تا به بازماندگان آن فاجعه کمک کند دوباره با ذهن و روانی سالم به زندگی برگردند. در دوازدهمین سالگرد اعدام خفاش آن شب های تهران، از دکتر حسین ابراهیمی مقدم، روان شناس و مدرس دانشگاه، خواسته ایم تا به آن موضوع قدیمی از این زاویه جدید، نگاه مجددی بیندازد...
آقای دکتر! اگر موافق باشید، بحث را به صورت کلاسیک از «تعریف» شروع کنیم.
بله، تجاوز جنسی در تعریف، عبارت است از تجاوزی که منظورش صرفا آمیزش جنسی نیست و معمولا با قدرت جسمی یا به زور جسمی صورت می گیرد و بیشتر در اثر میل به سلطه جویی یا تحقیر فرد مورد تجاوز رخ می دهد و می شود گفت که بیشتر یک عمل خشونت آمیز است تا یک عمل جنسی.
با این اوصاف، فرد متجاوز باید شخصیتی پرخاشگر داشته باشد؛ درست است؟
به هر حال، یک رفتار جنسی طبیعی است ولی از طرفی، دارای حالت های ضد اجتماعی هم هست.در بیشتر موارد می بینیم که مرد تجاوزگر شخصی است که برای قربانی آشناست واکثر تجاوزهای جنسی از پیش طراحی می شوند و بیش از نیمی از آنها در منزل خود قربانی اتفاق می افتد.در برخی موارد (مخصوصا در مواردی که قربانی خردسال یا نابالغ است) شاید قربانی ابتدا گمراه شده و سپس مورد تجاوز قرار گیرد ولی اگر فرد قربانی تمایلی نشان ندهد، به احتمال زیاد این عمل با زور و تصرف انجام می شود.
آیا روی تجاوزگران مطالعه ای روان شناختی صورت گرفته که بدانیم از نظر روان شناسی، آنها چه ویژگی هایی دارند؟
بله؛ بیشتر متجاوزان از لحاظ اجتماعی اقتصادی در رده ای پایین هستند و معمولا آدم هایی کم هوش، کم سواد و کم درآمد هستند. همان طور که گفتم بیشتر تجاوزها دارای نقشه قبلی هستند و در بسیاری از موارد از لحاظ آماری می بینیم که این امر با همسایگان رخ می دهد و عمدتا در شهر های بزرگ و شبانه اتفاق می افتد. به هر صورت، این عمل ممکن است در خیابان ها، در شب، در یک اتومبیل، در پارکینگ یا مغازه بزرگ، در آسانسور، راهروی ساختمان و یا موقعیت های دیگر که قربانی شانس کمتری برای فرار دارد، انجام گیرد. گاهی تجاوزگر با تظاهر به اینکه حامل چیزی است ممکن است وارد خانه یا آپارتمان قربانی شود و ...
قربانیان تجاوز معمولا از چه گروه هایی هستند؟
هر کسی می تواند قربانی باشد؛ از کودکان و بالغان مذکر گرفته تا سالمندان؛ اما زن بودن، جوان بودن، بیوه بودن، بی قید بودن و داشتن رفتاری اغواگرانه و نمایشی، احتمال وقوع این امر را افزایش می دهد.
از لحاظ روانی آنچه خیلی مورد توجه روان شناسان است، این نکته است که بسیاری از قربانیان روی این قضیه سرپوش می گذارند؛ درست است؟
بله؛ واقعیت این است که در اکثر موارد، چنین اعمالی گزارش داده نمی شود زیرا در صورت بروز این مساله، انگ بدنامی روی آنها گذاشته می شود و در نتیجه مشکلات قربانی افزایش می یابد. به همین دلیل معمولا او ناراحتی خود را تحمل می کند. شاید هم نمی خواهد جنگ و نزاع و درگیری های خانوادگی و قومی اتفاق بیفتد و یا از اینکه فردی آشنا را به پلیس معرفی کند، بیم دارد. شاید می ترسد که آن فرد تحت تعقیب قرار گیرد، زندانی شود و یا آبروریزی کند و انتقام بگیرد و ... لذا این افراد با وجود احساس شرمساری یا ناراحتی یا بدنامی ترجیح می دهند خود را پس بکشند؛ نه اینکه وارد ماجرایی شوند که احتمالا موجب سرافکندگی علنی شود.
خب، این مساله چه تبعاتی برای سلامت جسم و روان قربانی در پی دارد؟
ببینید؛ حدود یک سوم تجاوزها با کتک زدن همراه است وهر چه روابط یا آشنایی طرفین ماجرا نزدیک تر باشد، این ضرب و جرح به صورت وحشیانه تری رخ می دهد. به نظر می رسد زمانی که قربانی سعی می کند خودش را از دست تجاوزگر نجات دهد، باز هم صدمه می بیند و حتی احتمال خطر مرگ در این نزاع ها وجود دارد. اگر هم قربانی تلاش نکند، تجاوزگر تقویت می شود و چون قربانی رفتار تجاوزکارانه او را نمی پسندد، علاوه بر آسیب جسمانی ممکن است از لحاظ روانی هم آسیب ببیند. از اثرات دیگر تجاوز امکان بارداری است. طبیعی است که این حوادث می تواند بر زندگی و روابط زناشویی قربانی تاثیر بگذارد. گاهی قربانی توسط اعضای یک گروه جوان مورد تجاوز قرار می گیرد که این می تواند آسیب زاتر باشد. در نواحی مورد تجاوز گاهی ممکن است آسیب های جسمی از قبیل بریدگی ها و کبودی هایی دیده شود. تهوع و درد شکمی نیز رایج است. زنانی که تجاوز جنسی را تجربه کرده اند، این احتمال برایشان وجود دارد که در آینده به درد مزمن لگن خاصره، درد شکم، نشانگان دفع تحریک پذیر و بدکاری جنسی دچار شوند. خاطره تجاوزی که با آسیب جسمی همراه است، می تواند به بروز انواع بیماری ها در زنان منجر شود. به علاوه، قربانیانی که مورد تجاوز جنسی قرار گرفته اند، با خطر ابتلا به بیماری های مقاربتی، از جمله ایدز مواجه می شوند. تقریبا همه زنان قربانی، تا حدی به اختلال هیجانی یا روانی دچار می شوند؛ حتی اگر ابتدا به آن واکنش نشان ندهندیااحساسات خود را انکار کنند و بکوشند به زندگی طبیعی خود ادامه دهند. در برخی موارد نیز آنها به خشم، ترس، احساس عدم امنیت، افسردگی، بی خوابی، کابوس، بیزاری از آمیزش جنسی و احساس بی حرمتی و فقدان کنترل نفس دچار می شوند.
خب، این حالت های روانی تا کی ادامه پیدا می کند؟
این حالت ها ممکن است ماه ها یا حتی سال ها بعد از تجاوز ادامه پیدا کند و هر رویدادی که تجاوز جنسی را به یاد بیاورد یا قربانی را به این فکر بیندازد که او بر زندگی خود کنترلی ندارد، می تواند احساس های فوق را حتی بعد از آنکه دیگران فکر کنند که او بهبود یافته است، راه اندازی کند و گاهی نیز این مساله به احساس گناه منجر می شود.
ولی بسیاری از قربانیان ممکن است هیچ نقش و اختیاری از خودشان در این قضیه نداشته باشند؛ آیا این احساس گناه در آنها هم ممکن است دیده شود؟
واقعیت این است که حتی در چنین شرایطی نیز بسیاری از آنها ممکن است احساس کنند خودشان به نوعی در این امر مسوول بوده اند؛ مثلا بعضی زنان قربانی شاید با خودشان بگویند اگر سرسنگین تر رفتار می کردم چنین نمی شد، یا اگر اطمینان حاصل می کردم که در و پنجره ها را قفل کرده ام یا اگر از تنها ماندن با فرد متجاوز پرهیز می کردم یا... در نتیجه خیلی از این قبیل افراد نیز ممکن است احساس گناه یا بی ارزشی یا کم ارزشی کنند.
اختلالات روانی که معمولا متعاقب این امر اتفاق می افتد، چه اختلالاتی است؟
ابتلا به اختلال استرس پس از ضربه روانی (PTSD) بسیار رایج است. این اختلال هنگامی به وجود می آید که ذهن و بدن در اثر تحریک تجربه آسیب زا، از توان افتاده باشند. افسردگی، اختلال وسواس فکری یا عملی و سوء مصرف الکل یا مواد مخدر نیز می تواند از عوارض روانی این امر تلقی شود.
همسران این افراد معمولا چه واکنشی نشان می دهند؟
خب، عده ای شاید هیچ وقت متوجه نشوند؛ عده ای به شدت پرخاشگر و عصبی شده و حتی خطرناک می شوند و ممکن است به همسر خود یا به فرد متجاوز حمله کنند و صدمه بزنند. بعضي مردها به زن قرباني به عنوان يک فرد سقوط کرده يا آلوده نگاه مي کنند و او را از خود مي رانند و مردان ديگري هم هستند که در زماني که زن واقعا به محبت و حمايت آنها نياز دارد، به طور غير ارادي با خشم و غضب به او پاسخ مي دهند. برخي مردها احساس درماندگي مي کنند و شايد ترجيح دهند که بعد از حل شدن مشکلات جسمي آشکار، زندگي عادي خود را پيش گرفته و به نياز زن براي پاسخگويي به احساساتش توجه نکنند.
و به عنوان آخرين سؤال، آيا مي توان از تجاوز جنسي و اختلالات رواني پس از آن پيشگيري کرد؟
بله، ولي به شرطي که اين امر را آن طور تعبير نکنيم که فقط مي توان قربانيان بي گناه را سرزنش کرد. واقعيت هاي زندگي امروزي ايجاب مي کند که همه، مخصوصا زنان، چند اقدام احتياطي انجام دهند تا بر مقدار کنترل آنها افزوده شود؛ مثلا جيغ کشيدن، مقاوت کردن، فرياد کشيدن و صحبت کردن يکي از راه هاي موثر مقابله با تجاوز جنسي است. گذراندن دوره هاي آموزشي دفاع از خود نيز در صورتي سودمند است که با تقويت اعتماد به نفس همراه باشد. زناني که تنها زندگي مي کنند بهتر است لامپ هاي محوطه درب ورودي خانه را روشن نگه دارند، درهاي بيروني را قفل کنند و به جاي نوشتن اسم کوچک خود روي زنگ يا صندوق پستي از حروف اختصاري مثل حرف اول اسم شان استفاده کنند. پنجره ها بايد قفل شود و در صورت امکان با نرده هاي آهني پوشيده شود (به ويژه در نواحي شهري يا طبقه اول آپارتمان ها) و لازم است پيش از باز کردن در، هويت ملاقات کننده معلوم شود. به تنهايي قدم زدن، مخصوصا در ساعت هاي اول صبح يا بعد از تاريکي هوا، بروز رفتارهاي اغواگرانه، پوشش و آرايش نامناسب، سوار شدن به ماشين هاي مسافرکش گذري پيش از وارسي هوشيارانه آن، براي همه زن ها رفتارهاي خطرناک محسوب مي شود. بسياري از دانشکده ها، اتوبوس هاي رفت و برگشت آماده کرده اند تا دانشجويان براي اجتناب از تنها برگشتن به خوابگاه در شب ها بتوانند از آنها استفاده کنند. بعضي زن ها هميشه وسايلي مثل سوت به همراه دارند که در صورت نياز بتوانند از آن استفاده کنند. برخي هم رفت و آمدهايشان را طوري برنامه ريزي مي کنند که حتي الامکان تنها بيرون نباشند. اين ها اقدامات کنترلي خوب و مورد تاييدي است.
چه توصيه هايي براي خانواده ها و اطرافيان چنين قربانياني داريد؟ آنها چه طور مي توانند اين افراد را به زندگي برگردانند؟
در درجه اول بايدکاملا محترمانه با فرد برخورد شود و مسلما قدم بعدي ارجاع شخص به يک روان شناس يا روان پزشک زبده است تا بتواند آثار رواني حاصل از اين آزارها را به حداقل رسانده و براي درمان اختلال پس آسيبي (ptsd) راهکارهايي ارايه دهد. بديهي است در صورت نياز به دارو، روان شناس، قرباني را به يک روان پزشک معرفي خواهد کرد. علايم عمده اختلال استرس پس آسيبي با فنون تغيير رفتاري نظير آموزش آرامش بخشي يا حساسيت زدايي منظم قابل تعديل است. خيلي مهم است که خانواده در ايجاد فضايي آرام و بدون تنش و بدون سر و صدا به قرباني کمک کند تا بتواند تمرين هاي ارايه شده توسط درمانگر را به خوبي انجام دهد. از طرفي بايد استرس هاي ديگر از جمله دغدغه مسايل اقتصادي فرد قرباني را بکاهد زيرا ممکن است فرد قرباني به دليل نرفتن به محيط کار، از دست دادن شغل و از دست دادن محبت، از حمايت خانواده کافي برخوردار نباشد. اين عوامل موجب مي شود که حالت درماندگي آموخته شده، انزواي اجتماعي و افسردگي کنترل گردد. ايجاد احساس امنيت از طرف خانواده بسيار اهميت دارد. اين امنيت مي تواند هم در مورد مسايل عاطفي باشد و هم بار اقتصادي و رواني داشته باشد. بنا به همين دلايل بايد مثل گذشته به فرد قرباني بگوييد که باز هم مثل گذشته دوستش داريد. آخرين نکته نيز اينکه فرد قرباني در اين شرايط ميل به گريه پيدا مي کند و نبايد از طرف خانواده منع شود. بهتر است به اين دوران سوگواري با احترام نگريسته شود ولي اگر از حد تعادل بيشتر شد، مي توان با تغيير محيط، فکر فرد قرباني را به مسايل ديگر منحرف کرد و در نهايت بايد کاري کرد که فرد احساس کنترل بر زندگي خود را به دست آورد.
