ساعدنیوز
ساعدنیوز

راهبردی برای امنیت دسته جمعی در خلیج فارس

  سه شنبه، 24 مرداد 1402 ID  کد خبر 352620
راهبردی برای امنیت دسته جمعی در خلیج فارس
دکتر عفیفه عابدی کارشناس مسائل راهبردی معتقد است: اکنون با روند جدیدی که در حال شکل گیری است، بیم آن می رود که نظامی گری در خلیج فارس و تقابل ژئواستراتژی قدرت ها معمای امنیتی جدیدی در منطقه ایجاد کند که مسلما برای همه کشورهای منطقه هزینه ساز و چالش برانگیز خواهد بود.

روزهای زیادی است که بسیاری از اخبار تحت الشعاع افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه خلیج فارس قرار گرفته است. ایران نیز در پاسخ به تهدیدهای ایالات متحده، تدابیر امنیتی و بازدارنده خود را در منطقه افزایش داده است. اما در حالی که ایالات متحده بار دیگر در حال ایجاد بی ثباتی، تنش و بازآفرینی شبح سیاه ناامنی بر فراز خلیج فارس است، ایران باید برای ایجاد یک مکانیزم امنیت دسته جمعی در منطقه به تلاش های دیپلماتیک و پایدار خود نیز ادامه دهد.

ایران در سال های اخیر بارها خواستار تشکیل یک «مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای در خلیج فارس» شده است. دو ماه پیش، پیش از اینکه آمریکایی ها لشکرکشی دوباره به منطقه را آغاز کنند، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران که به همسایگان ایران در خلیج فارس سفر کرده بود، از پیشنهاد ایران برای تشکیل مجمع همکاری کشورهای همسایه خلیج فارس خبر داد. ایران در دولت قبل نیز سه ‌طرح برای امنیت خلیج‌فارس ارائه داده بود که شامل مجمع گفت‌وگوی منطقه ای، پیمان عدم‌تجاوز و ابتکار صلح هرمز می شدند.

اما پرسش اساسی در این میان این است که چرا این پیشنهادها با پاسخ همکاری جویانه سایر کشورهای منطقه مواجه نشده است؟ چرا همچنان زمینه گفتگوها برای یک سیستم امنیتی درون زا برای منطقه فراهم نیست؟ ایجاد مکانیزم موفق منطقه ای مستلزم آغاز گفتگوها از چه سطحی است؟

چالش ها و موانع موجود

نگرانی از افزایش تنش، بی ثباتی و منازعه احتمالی در خلیج فارس، موضوعی تازه نیست. از اواخر قرن پانزدهم با ورود پرتغالی ها به منطقه تا به امروز، خلیج فارس همواره مورد طمع قدرت های خارجی بوده و بارها آتش جنگ را به خود دیده است. جنگ هایی که برای کشورهای منطقه عقبگردهای تاریخی در توسعه سیاسی و اقتصادی ایجاد کرد.

هر چند شرایط منطقه تا قبل از تنش آفرینی جدید ایالات متحده، خیلی با ثبات نبود، با این حال آغاز تنش زدایی در روابط ایران و عربستان، امیدهایی برای قرار گرفتن منطقه در مسیر توسعه سیاسی-اقتصادی و همکاری های نهادی در منطقه ایجاد کرده بود. اما اکنون با روند جدیدی که در حال شکل گیری است، بیم آن می رود که نظامی گری در خلیج فارس و تقابل ژئواستراتژی قدرت ها معمای امنیتی جدیدی در منطقه ایجاد کند که مسلما برای همه کشورهای منطقه هزینه ساز و چالش برانگیز خواهد بود. رقابتی که می تواند بار دیگر به رقابت های منطقه ای موجود محلی سرریز شود و امنیت منطقه را با مخاطراتی مواجه سازد.

این در حالی است که بر خلاف مقاطع گذشته، خلیج فارس در نقطه عطف مثبتی قرار دارد. کشورهای منطقه با وجود اختلافات زیاد، از زمینه و تمایل بیشتری برای گفتگو برخوردار هستند. بین کشورها یک سطحی از تفاهم وجود دارد که تامین امنیت پایدار در خلیج فارس تضمین کننده منافع و برنامه های توسعه محور همه کشورهای منطقه خواهد بود. در سال های اخیر کشورهای منطقه به سطحی از ثبات سیاسی داخلی نیز دست یافته اند و برنامه های توسعه محور همه کشورهای منطقه نیز بر پایه کاهش تنش با همسایگان است.

اما باید پرسید مانع اصلی در ایجاد گام های اولیه برای توافق دسته جمعی درباره یک الگوی بومی و درون زا برای امنیت خلیج فارس چیست؟ به نظر می رسد پاسخ را می توان بار دیگر در نقش نیروهای فرامنطقه ای در بی ثباتی خلیج فارس یافت. شواهد نیز نشان می دهند افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه، ارتباطی به دغدغه امنیتی هیچ کدام از کشورهای منطقه ندارد. بطور واضح تلاش های واشنگتن برای ارتباط دادن اقدامات تنش آفرین آمریکایی ها به ایران نیز برخلاف مسیر تنش زدایی بین همسایگان خلیج فارس است. در حالی که ایران به سطحی از تفاهم سیاسی با کشورهای منطقه دست یافته است، آمریکا تلاش می کند با تحریک تنش نظامی در منطقه، ایران را بار دیگر به عنوان تهدید مشترک با کشورهای منطقه تبدیل کند.

حضور ناوهای آمریکا در  خلیج فارس

مدل پیشنهادی ایران برای خلیج فارس

مدل های مطرح برای امنیت خلیج فارس را می توان به دو نوع تاسیسی و توافقی دسته بندی کرد. مدل های تاسیسی از درون رقابت های سیاسی و نظامی در منطقه شکل می گیرند که شامل سه نوع می شوند؛ 1 – هژمونی منطقه ای یک واحد ، 2 -موازنه قوای دو یا چند واحد منطقه ای و 3- نظام وتوی واحدهای منطقه ای. کاملا روشن است این الگوها که در مقاطع گذشته بطور مرتب بر خلیج فارس حاکم بوده اند، زمینه بیشتری برای دخالت بازیگران خارجی را فراهم کرده و بیشتر ضامن منافع بازیگران خاص منطقه خواهند بود. این الگوها همواره متضمن سطحی از تنش و بی ثباتی نیز هستند. این در حالی است که الگوی امنیت دسته جمعی منطقه ای که باید با توافق همه کشورهای منطقه شکل بگیرد، می تواند ضامن امنیت و منافع همه کشورهای منطقه باشد.

مدل ارائه شده توسط ایران نیز دقیقا الگوی منطبق با امنیت دسته جمعی و توافق جمعی است. هم اکنون 6 کشور از همسایگان خلیج فارس، عضو یک سازمان منطقه ای به نام شورای همکاری خلیج فارس هستند. اما منظور ایران از الگوی دسته جمعی شامل همه همسایگان خلیج فارس شامل ایران و عراق در شمال و 6 کشور کویت، عربستان سعودی،‌ بحرین،‌ قطر، امارات متحده و عمان در جنوب خلیج فارس است.

اصول مورد تاکید ایران همچون پذیرش اصل عدم ‌تجاوز، تفاهم درباره مرزهای موجود، پرهیز از دخالت در امور داخلی کشورها، توافق درباره موضع مشترک درباره افزایش حضور نظامی بازیگران فرامنطقه ای و خودداری از هر نوع همکاری با اقدامات تنش آفرین نیروهای خارجی در منطقه نیز از ابعاد مهم یک مدل قابل دسترس برای امنیت همه کشورهای منطقه هستند.

راهبرد موثر برای مدل امنیت جمعی و بومی

مسلما با شرایط موجود، صحبت از الگوی امنیتی که به تفاهم و توافق میان همه بازیگران منطقه ای و بین المللی منجر شود، ایدئال گرایانه است. توافق در زمینه منع رقابت تسلیحاتی و حل و فصل همه اختلافات سیاسی و ژئوپلتیک بسیار دشوار و دور از دسترس است و در همین حال به بدبینی های موجود نیز دامن می زند. اما ایجاد الگوی امنیتی مبتنی بر رقابت-تعامل که مبتنی بر پذیرفتن سطحی از اختلاف ها و رقابت های متعارف و ایجاد همکاری های اقتصادی و اطلاعاتی با سود دو یا چند جانبه باشد، قابل اعتمادتر و عملیاتی تر است.

برای تحقق الگوی امنیتی دسته جمعی بومی، دو مرحله قابل تصور است؛ مرحله نخست با گفتگوها و رایزنی های پایدار دو یا چندجانبه، با هدف همگرایی و همسویی مواضع سیاسی-اقتصادی و امنیتی شکل می گیرد. لذا پیشنهاد می شود ایران به رایزنی های منطقه ای خود ادامه دهد و در برابر تبلیغات خصمانه و ضد ایرانی آمریکا در منطقه عقب ننشسته و منفعلانه عمل نکند.

مرحله دوم با تهیه یک طرح و الگوی اولیه و شکل گیری کمیسیون مشترک امنیتی دو یا چند جانبه برای خلیج فارس آغاز می شود که در درازمدت می تواند به الگوی همگرایی و همکاری گسترده امنیتی در این منطقه منجر شود. این مرحله مستلزم حداقل توافق و تفاهم با یک یا دو کشور از همسایگان خلیج فارس است. ایران می تواند ایده تشکیل این کمیسیون امنیتی را با عمان، قطر و حتی با عربستان مطرح کند.

در واقع برای عملیاتی ساختن الگوی امنیتی درون زا در خلیج فارس، آغاز سطحی از گفت‌وگوها و تبادل ابتکار عمل میان برخی کشورهای منطقه، یک گام ابتدایی اما ضروری برای گذار به مرحله و الگوی پایدار امنیت دسته جمعی منطقه ای است. این الگو می تواند در صورت اعتمادسازی تدریجی و گام به گام به هدف نهایی منطقه عاری از نیروهای بیگانه نیز دست یابد.

توافق درباره میزانی از حضور نیروی خارجی در خلیج فارس، توافق درباره مدت زمان مشخص برای تردد کشتی ها و ناوگان های دریایی بیگانگان که کاربرد نظامی دارند، نیز گام های دیگری برای بومی سازی امنیت در خلیج فارس هستند که در نهایت قابل دستیابی هستند.

اما در مجموع موضوع نگران کننده ای که باید یادآور شد این است که اگر از این فرصت استفاده نشود، با نقش آفرینی جنگ افروزانه ایالات متحده، تشدید احتمالی رقابت های بین المللی و شکل گیری معمای امنیت در منطقه، بار دیگر شکل دادن به گفتگوی منطقه ای و سخن گفتن از الگوی بومی بسیار سخت و دشوار خواهد شد.

اکنون زمان طرح این پرسش مهم با همه همسایگان خلیج فارس است که با تمام تجربیات گرانبهای تاریخی، هزینه های پرداخته شده و آزمون و خطاهای بسیار، چرا باید بار دیگر اجازه داد منطقه در دام جنگ افروزی یک قدرت خارجی بیفتد؟

** این یادداشت به قلم دکتر عفیفه عابدی پژوهشگر روابط بین الملل در پژوهشکده تحقیقات راهبردی نگاشته شده و توسط سرویس فارسی ایران نوانس منتشر شده است و با هماهنگی با نویسنده به نقل از ایران نوانس منتشر می شود.


  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
ساغر عزیزی بازیگر نقش فرح پهلوی: فحش‌هایی در اینستاگرام به من می‌دهند که برای آنها خیلی گریه کردم من فرح دیبا نیستم با سیاست هم کاری ندارم (275 نظر) رهبر معظم انقلاب پاسخ می‌دهند؛ حکم شرعی رقص زنان در برابر مردان در مجالس عروسی روستایی (250 نظر) امیر نوری و حاشیه‌های پستش راجع به مهاجرتش به اسرائیل: من از رژیم‌صهیونیستی پیشنهاد دریافت کردم اطلاعات زیادی دارم؛ ما رفتیم بای بای+عکس (214 نظر) توئیت داریوش ارجمند خطاب به رهبر معظم انقلاب با دیالوگی از نقش مالک اشتر: ای کاش قادر بودم، علی را به روزگاری ببرم که مردمش قدر همچون او را می دانستند+عکس (178 نظر) نگاهی به میز صبحانه مفصل و رنگارنگ خانه رضا گلزار با هنر چیدمان آیسان خانوم / تزئین زیبای بشقاب با انار وحشی و آووکادو+عکس (113 نظر) دانش‌آموزی که رهبر شد؛ نگاهی به چهره مهربان رهبر معظم انقلاب در کلاس ششم ابتدایی+عکس (93 نظر) نصرالله رادش: سیگار می‌کشم تا زشتی‌هایم دیده شود! دوست دارم همه بدانند علاوه بر قیافه ام من این زشتی ها را دارم! +فیلم (86 نظر) محمدرضا گلزار: می‌دانم خواننده خوبی نیستم؛ به فرض که صدایم خوب نیست چرا اینقدر دغدغه فکریتان شده است؟! (78 نظر) آخرین جشن تولد ساده آیت الله هاشمی رفسنجانی با حضور همسرشان در طبقه دوم خانه/ مبلمان راحتی بدون زرق و برق، کیک شکلاتی و زیر میزی هنری زیبا+عکس (66 نظر) جشن تولد مجلل الهام حمیدی توسط همسرش +عکس/تزئین زیبای کیک با مروارید طلایی رنگ 👌 (44 نظر) خلاقیت هوشمندانه مادر باهوش برای زودتر خشک شدن فرش خیس حماسه آفرید/ وقتی عزرائیل خیلی هواتو داره+عکس🤣 (43 نظر) نفیسه روشن: 4 سال هست از هم جدا شدیم از طرف همه کسانی که در موردت بد حرف زدن ازت عذر میخوام تو با شعورترین مرد دنیا بودی، جز تو مردی ندیدم خوشبختیت آرزومه (42 نظر) الهام حمیدی: 2 تا بچه‌هام چون پشت سر هم به دنیا اومدن، کم‌کار شدم؛ همسرم مشوق منه و خیلی دوست داره من کار کنم+ویدیو (41 نظر) (فیلم) مولوی عبدالحمید در جلسه معارفه استاندار جدید سیستان و بلوچستان: ما همه یکی هستیم و با هم هستیم / این فیلم رو به اینترنشنالی‌ها نشون بدید (39 نظر) پست عاشقانه و هالوینی سپیده بزمی پور،همسر شاهرخ استخری، به مناسبت سالگرد ازدواجشون/من عاشق این عاشقی ام، من عاشق توام💞 (36 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
فال قهوه با نشان روز سه شنبه 15 آبان ماه 1403
فال حافظ با تفسیر امروز سه شنبه 15 آبان 1403 + فیلم
فال شمع روزانه امروز سه شنبه 15 مهر 1403
فال روزانه امروز سه شنبه 15 آبان ماه 1403
به وقت استایل پاییزی؛ لباس مناسب پاییز چیست؟ / 5 رنگ مخصوص خوشتیپ ها؛ رنگ قرمز جزو رنگ‌های انرژی زا و پر هیجان است که نشان دهنده عشق و صمیمت است
آموزش آشپزی در چند دقیقه ؛ 3 روش طرز تهیه تخم مرغ آب پز مخلوط و بدون پوست
فال ابجد روزانه سه‌شنبه 15 آبان 1403
دستگیری سارقان 10میلیاردی طلافروشی در تهران
خوشتیپ شو؛ نکات مهم برای ست‌کردن بوت‌های چرم زنانه برای پاییز / انواع بوت‌های چرم زنانه و ایجاد استایل‌های مختلف
معرفی 10 مدل خاص و ترند میز ناهارخوری / راهنمای انتخاب طرح‌های زیبا برای میز ناهارخوری
حکم کمرشکن قضائی عابر بانک تیم پرسپولیس تهران صادر شد/ حبس، رد مال، شلاق و انفصال از خدمت دولتی!
زاکانی فاش کرد: التماس اسرائیل به ایران برای جواب ندادن!
لیست کامل داروهای ممنوعه دوران بارداری / مصرف چه داروهایی در دوران بارداری بی‌خطر است؟
چارپایه به هر چیزی شبیه بود به‌جز برنامه‌ای سرگرم‌کننده! / کمدین بودن کافی نیست
تقدیر رهبر معظم انقلاب از مسعود پزشکیان؛ حضرت آقا از شما راضی هستند و گفتند این روند را ادامه دهید
منتخب روز   
محاکمه دوباره مردی که متهم به تجاوز به 9 زن شد زندانی اعدامی پس از آزادی از زندان در خواب سکته کرد... / پدر و مادر شایان برای رضایت همه زندگی‌شان را فروخته بودند! بازی در نقش پلیس برای گروگانگیری و سرقت های سریالی / خاطره گویی تبهکار سابقه دار در مراسم جشن تولد ‌راز باند مخوف را فاش کرد! دستگیری عامل جنایت در چیتگر پسر 17ساله بدون گواهینامه، جان خود و 4 دوست نوجوانش را در تصادف گرفت صحنه های آخرالزمانی سیل مرگبار در والنسیای اسپانیا با 205 کشته در حال حرکت به سوی کاتالونیا + ویدئو / عکس جزئیات پرونده دختر سارق که هدف او آزادی برادرش از زندان بود / اخاذی به قیمت یک عمر در زندان ماندن با سوادترین روستای ایران کجاست؟ شیائومی 15 معرفی شد/اولین گوشی جهان با اسنپدراگون 8 الیت خانه نورانی معتمدی اصفهان با درهای چوبی ،شیشه های رنگارنگ و دکوراسیون اصیل ایرانی چشمانتان را جلا میدهد جزئیات قتل فجیع مادر و خواهرناتنی توسط دختر تهرانی و نامزدش / جنایتی که در تجریش رخ داد! انتخاب جنین های باهوش تر ممکن میشود!