چکیده بیوگرافی ریچارد نلسون فرای
- زادروز :۱۰ ژانویهٔ ۱۹۲۰ (۲۱ دی ۱۲۹۸)
- محل تولد: بیرمنگهام، آلاباما
- درگذشت: ۲۷ مارس ۲۰۱۴ (۹۴ سال) (۷ فرودین ۱۳۹۳)
- پیشه: ایران شناسی
زندگی ریچارد نلسون فرای
او در خانواده ای سوئدی تبار در ایالت آلاباما زاده شد و بعد به همراه خانواده به ایالت ایلینوی نقل مکان کرد. پدر فرای، هفده سال پیش از تولد پسر، در سال ۱۹۰۳، از سوئد به آمریکا مهاجرت کرد و در سال ۱۹۱۰ شهروند این کشور شد، اما او که با لیلی هاگلمن از موتالای سوئد ازدواج کرده بود، چنان از همشهریان و بستگانش دل کنده بود که هرگز در خانه به زبان سوئدی سخن نمی گفت و تمایلی نداشت که از خاطرات زادگاهش سخنی به میان آورد. پدر فرای در طول زندگی مشاغل مختلفی از حسابدار تا مدیر سینما را پیشهٔ خود کرد، و از همین روی، هرازچندی همراه خانواده اش ناچار به جابجایی و اقامت در جایی تازه می شد. جابجایی هایی که قرار بود آغاز یک سلسله جابجایی ها و سفرهای پسرش ریچارد به نقاط دوردست دنیا شود. فرای در سن پنج سال و نیمی وارد دبستان شد و چند سالی را هم به صورت جهشی خواند، چنان که به دلیل تفاوت سن با هم کلاسان، همواره خود را جدا از آنان احساس می کرد. در دوران نوجوانی با مطالعه داستان های تاریخی به شرق و تاریخ آن علاقه مند شد و به همین سبب هم زمان با تحصیل در رشته فلسفه در دانشگاه ایلینوی، در رشته تاریخ نیز به تحصیل پرداخت و زبان عربی و ترکی و هنرهای اسلامی را آموخت. حتی زمانی به سفارش فیلیپ حتی، استاد مارونی اش، آیاتی از قرآن را هم حفظ کرد که به گفتهٔ خودش بعدها در خاورزمین بسیار به دردش خورد. در آن جا با آلبرت اومستد آشنا شد و مجذوب سخنان او دربارهٔ کشفیات جدید مؤسسه شرق شناسی در تخت جمشید شد و مطالعات خود را در این زمینه دنبال کرد. پس از گذراندن دوره های چین شناسی و باستان شناسی چین و ژاپن، نزد محمد سمسار که کارشناس فرش در گمرک آمریکا و دارای مدرک دکترا از دانشگاه پنسیلوانیا بود زبان فارسی آموخت. فرای به کمک او کتاب «تاریخ بخارا» اثر نرشخی را ترجمه کرد و همین تبدیل به رساله دکتری وی در دانشگاه هاروارد شد. در سال های ۱۹۴۳ و ۱۹۴۴ به ایران و افغانستان و هند سفر کرد و در این سفرها به آثار باستانی علاقه وافری یافت. در سال ۱۹۴۶ با ارائه ترجمه کتاب تاریخ بخارای از انجمن بورسیه های دانشگاه هاروارد بورسیه شد و در دانشکده مطالعات مشرق زمین و آفریقا در لندن به تحصیل زبان سغدی و پهلوی پرداخت و پس از بازگشت به هاروارد شروع به تدریس انسان شناسی و تاریخ و مذاهب خاورمیانه کرد و هم زمان زبان ارمنی را آموخت. به سبب تلاش وی برای ایجاد کرسی تدریس زبان ارمنی و ارمنی شناسی در دانشگاه هاروارد، لقب «ارمنی افتخاری» را دریافت کرد.
فعالیت های ایران شناسی ریچارد نلسون فرای
تلاش های او منجر به ایجاد کرسی تدریس مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا شد و او به عنوان اولین استاد کرسی مطالعات ایرانی منصوب شد. بعدها آن جا را به قصد هاروارد ترک کرد و این سمت پس از او به احسان یارشاطر محقق ایرانی واگذار شد. در دانشگاه هاروارد صدرالدین آقاخان دانشجوی فرای در رشته تاریخ ایران بود. فرای نامه ای به پدر او که رهبر بزرگ فرقه اسماعیلیه بود، نوشت و آقاخان در پاسخ موافقت کرد هزینه یک کرسی تدریس مطالعات ایرانی در هاروارد را بپردازد. هم چنین یکی از برجسته ترین کارهای فرای در هاروارد تأسیس «مرکز مطالعات خاورمیانه» بود. او یکی از بنیانگذاران «مرکز مطالعات خاورمیانه» در تهران و مدتی هم مشاور کتاب خانه پهلوی بود و نخستین مدرسه تابستانی مطالعات ایرانی را در دانشگاه شیراز سازمان داد. وی سال ها در ایران در سازمان دهی کنگره های ایران شناسی سهیم بود و در خارج از ایران نیز با دانشگاه هایی که علاقه مند به مطالعات ایران و آموزش زبان فارسی بودند همکاری داشته است. این ایران شناس پُرکار دربارهٔ دوره های گوناگون تاریخ ایران از جمله تاریخ هخامنشیان، پارتیان، ساسانیان، سامانیان و تیموریان کتاب و مقاله دارد. وی همچنین در ادیان ایرانی (میترایی، زروانی، زردشتی، مانوی و مزدکی) تحقیق کرده و نقدهایی نوشته است. او در پژوهش های خود به انواع منابع تاریخی ایران، از سنگ نوشته ها و سکه ها گرفته تا متون اوستایی و پهلوی، توجه داشته است. فرای گذشتهٔ ماوراءالنهر را بیشتر از هر کس دیگر می شناخت و در منطقه از اعتبار و وجههٔ علمی بالایی برخوردار بود. فعالیت ها و آموزش های فرای که بر بنیان های فرهنگی ایرانی در آسیای میانه تأکید می کرد را می شود از مهم ترین عواملی دانست که ساکنان این مناطق را با ریشه های فرهنگی ایرانی خود پیوند داد. وی در کتب و مقالات پر شمار دربارهٔ سهم ایرانیان در تاریخ آسیای مرکزی فراوان قلم زده، تا آنجا که می توان گفت دست نوشته های او در باب تاریخ ایران بیشتر معطوف و متمایل به صفحات شرقی فلات ایران تا حدود دشت های مرغزاری (سبزه زار) ایران نشین آسیای داخلی می شد. فرای در مقالهٔ «فر کیانی در ایران باستان» به اعتقاد ریشه دار شاهان ایران باستان به حمایت ایزدی و تأیید الهی، اشاره می کند و در مقالهٔ کوتاهی که در آن با استناد بر نقاشی «جیمز موریه» از ویرانه یی را که پنداشته می شد آتشکدهٔ «بیشابور» بوده است، ثابت کرد این بنا دارای سقف بوده و آتشکده یی روباز نبوده است. در این نقاشی در بالای دیوارهای بنا پنجره های وجود داشت که اکنون، باقی نمانده است؛ وی با بررسی تلاش های پیشین برای خواندن «کتیبه آرامگاه کوروش بزرک»، اثبات کرد که این متنی است به زبان پارسی باستان و خط آرامی که به فرمان یکی از آخرین پادشاهان هخامنشی تهیه شده است. نلسون فرای از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ عضو افتخاری سازمان پرشن گلف آنلاین بود و همواره با ارسال نامه به تحریف کنندگان از نام خلیج فارس دفاع نمود.
جوایز ریچارد نلسون فرای
فرای بخاطر زحمات و پژوهشهای شرق شناسی و ایران شناسی از مراکز مختلف جوایز متعددی دریافت نموده است. در ایران نیز در چند مناسبت مورد تقدیر قرار گرفته است. در ۲۸ آذر ۱۳۸۲ خورشیدی آیین گرامیداشتی به مناسبت پنج دهه خدمات خستگی ناپذیر پروفسور فرای برجسته ترین ایران شناس جهان به همت «جامعه بین المللی فرهنگ ایرانی» و «انستیتوی آمریکایی مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا» برگزار شد. وی در سال۱۳۸۳، سیزدهمین جایزه ادبی و تاریخی دکتر محمود افشار یزدی، را دریافت کرد. در نوزدهمین جشنواره بین المللی خوارزمی در سال ۱۳۸۴ از وی به عنوان میهمان افتخاری جشنواره و به پاس تلاش های وی در شناساندن هر چه بیشتر قلمرو فرهنگی و تاریخی ایران و ایرانیان تقدیر شد. شادروان دهخدا به سبب علاقه مندی فرای به ایرانی شناسی، به او لقب «ایران دوست» داد؛ و فرای در امضای خود این لقب را افزود. فرای همواره یکی از مدافعان نام خلیج فارس بوده است.
مقاله های ریچارد نلسون فرای
از میان مهم ترین مقالات وی در زمینه تمدن ایران می توان به سه مقاله اشاره کرد. مقاله «فر کیانی در ایران باستان» که به اعتقاد ریشه دار در شاهان ایران باستان به حمایت ایزدی و تأیید الهی، اشاره می کند و مقالهٔ کوتاهی که در آن با استناد بر نقاشی جیمز موریه از ویرانه ای را که پنداشته می شد آتشکده بیشابور بوده، ثابت کرد این بنا دارای سقف بوده است و آتشکده روباز نبوده است در این نقاشی در بالای دیوارهای بنا پنجره های وجود داشت که اکنون باقی نمانده است؛ و مقاله ای دیگر که «سنگ نبشته آرامی گور کوروش» نام داشت. فرای با بررسی تلاش های پیشین برای خواندن این کتیبه، اثبات کرد که این متنی است به زبان پارسی باستان و خط آرامی که به فرمان یکی از آخرین پادشاهان هخامنشی تهیه شده است.
کتاب های ریچارد نلسون فرای
از میان کتاب های بسیاری که فرای دربارهٔ تمدن ایران و ایرانیان نوشته است می توان به کتاب های زیر به عنوان برجسته ترین آثار وی اشاره کرد.
- ترجمه تاریخ بخارا
- میراث باستانی ایران
- عصر زرین فرهنگ ایران
- تاریخ باستانی ایران
- ویراستاری جلد چهارم از کتاب تاریخ ایران کمبریج (از یورش اعراب تا زمان سلجوقیان)
- سفری دور و دراز در ایران بزرگ، ترجمه شاهرخ باور، نشر نامک، سال ۱۳۹۵
- خاطرات ریچارد فرای، ترجمه بهمن زبردست، شرکت سهامی انتشار، سال ۱۳۹۷
ازدواج ریچارد نلسون فرای
فرای دارای همسری ایرانی-آشوری به نام عدن نبی بود و فرزندان وی به موجب علاقه به ایران، دین خود را به زرتشتی تغییر داده بودند. وی در ۹۱ سالگی و در مرداد ۱۳۸۹ (ژوئیه ۲۰۱۰) از سوی محمود احمدی نژاد قول خانه ای تاریخی و مجلل در اصفهان برای زندگی در ایران تا پایان عمرش را دریافت کرد. اما در عمل هرگز آن وعده تحقق نیافت. رسول جعفریان گفته است که خانه ریچارد فرای برای تبدیل به هتل سنتی از طرف دولت به شخص دیگری فروخته شد. ریچارد نلسون فِرای، روز پنجشنبه ۲۷ مارس ۲۰۱۴ (هفتم فروردین ۱۳۹۳) در سن ۹۴ سالگی در شهر بوستون درگذشت. فرای در وصیتش خواسته بود پس از مرگش در اصفهان و در کنار رودخانه زاینده رود نزدیک آرامگاه پروفسور آرتور پوپ شرق شناس معروف به خاک سپرده شود. ولی آن نیز عملی نگشت و کشور تاجیکستان در عوض از خاکسپاری دکتر فرای در خاک خود خبر داد. روزنامه کیهان در این میان فرای را یک مأمور سازمان سیا و مخالف حکومت جمهوری اسلامی ایران می نامد، آوردن جسد وی به اصفهان را تلاشی توسط «حلقه انحرافی» خواند.
بیوگرافی کورت گودل فیلسوف آمریکایی اتریشی
