برای بیشتر مادران شیرده بهترین و موثرترین روش برای تغذیه نوزادان، شیردهی از طریق دوشیدن پستان است. گاهی مادران بنا به دلایل مختلف از جمله شاغل بودن یا مسافرت، باید شیر خود را بدوشند و نگهداری کنند. در این متن قصد داریم شما را با اصول و روش های نگهداری شیر مادر آشنا کنیم.
روش های متعددی برای نگهداری شیر مادر وجود دارد که با دانستن شرایط هر روش، می توان از آن استفاده نمود.
نگهداری شیر مادر در دمای اتاق یکی از روش های ذخیره شیر مادر است. زمان مناسب جهت نگهداری شیر مادر در دمای اتاق، 6 ساعت است. همچنین مناسب ترین دما جهت نگهداری شیر مادر در دمای محیط، 25 درجه سانتی گراد می باشد. هنگام نگهداری شیر مادر در دمای محیط، شیر نباید مستقیم در معرض نور خورشید و منبع گرما باشد. اگر هوای اتاق گرم باشد، زمان کافی جهت نگهداری شیر مادر در دمای اتاق، 4 ساعت می باشد زیرا با افزایش دما ماندگاری شیر مادر و شانس نگهداری شیر مادر در دمای محیط کاهش می یابد.
مادران می توانند شیر دوشیده شده را در یخچال ذخیره نمایند. قبل از نگهداری شیر مادر در یخچال باید دمای یخچال بررسی شود زیرا دمای مناسب جهت نگهداری شیر مادر در یخچال، حدود 4 درجه سانتی گراد است. شیر ذخیره شده باید در بخش انتهایی یخچال و جایی که سرد تر است قرار داده شود. جهت نگهداری شیر مادر در یخچال، شیر نباید در قسمت درب یخچال قرار داده شود، زیرا هنگامی که درب یخچال باز می شود، دمای شیر افزایش می یابد. زمان ماندگاری شیر مادر در یخچال کمتر از 72 ساعت می باشد. در بخش مراقبت های ویژه نوزادن (NICU)، ماندگاری شیر مادر، 96 ساعت است.
در صورت لزوم نگهداری شیر مادر در فریزر، شیر باید در داخل ظروف پلاستیکی مخصوص نگهداری شیر قرار داده شود. هنگام نگهداری شیر مادر در فریزر، شیر مادر نباید در ظروف خط کشی شده قرار بگیرد زیرا این ظروف نازک هستند و امکان سرریز شدن شیر وجود دارد. دمای مناسب برای نگهداری شیر مادر در فریزر حدود 18- درجه سانتی گراد می باشد. شیر باید در بخش پشتی فریزر و دورتر از درب فریزر نگهداری شود. مدت زمان ماندگاری شیر مادر درفریز خانگی 2 تا 3 ماه می باشد، همچنین زمان ماندگاری شیر مادر در فریزهای صنعتی 6 تا 12 ماه است. هر چه شیر فریز شده زودتر استفاده شود، بهتر است زیرا با گذر زمان کیفیت شیر و ویتامین C موجود در شیر مادر کاهش می یابد. رنگ شیر ذخیره شده از شیر تازه متفاوت است اما این بدان معنی نیست که رنگ شیر مادر می تواند نشان دهنده کیفیت شیر باشد.
اگر مادر بخواهد شیر خود را برای چندین ساعت ذخیره نماید می تواند از کیسه های عایق و سرد استفاده کند. ماندگاری شیر مادر درکیسه های عایق 24 ساعت است. این روش بهترین تکنیک برای شیردهی در مادرانی است که شاغل هستند و امکان دسترسی به یخچال برای آنها وجود ندارد. هنگام استفاده از کیسه های عایق جهت نگهداری شیر مادر، فقط در 4/3 این ظروف باید شیر ریخته شود و در صورت پارگی کیسه های عایق، باید مراقب بود تا شیر آلوده نشود و در این صورت می توان شیر را در ظروف پلاستیکی در دار قرار داد.
مادران می توانند جهت نگهداری طولانی مدت شیر، از ظروف پلاستیکی از جنس پلی کربنات و پلی پروپیل استفاده نمایند.
ظرف پلاستیک نرم از جنس پلی اتیلن می باشد و در صورت خراش سبب کاهش کیفیت شیر مادر می شود، همچنین این ظروف گران هستند. استفاده از ظرف پلاستیکی نرم روش مناسبی جهت نگهداری شیر برای نوزادن نارس نمی باشد.
ظروف شیشه ای به دلیل اینکه پروتئین ها و مواد مغذی موجود در شیر را جذب نمی کنند، بهترین گزینه برای نگهداری و ذخیره شیر مادر می باشند. همچنین این ظروف به سادگی تمیز می شوند.
شیر مادر را می توان در داخل بطری های مخصوصی نگه داشت. هنگام استفاده از این بطری ها، فقط 4/3 بطری باید شامل شیر مادر باشد. کیسه های عایق یا بطری های مخصوص شیر باید free-BPA باشند، زیرا این ماده ممکن است بر روی غدد درون ریز و رشد نوزاد اثرات منفی داشته باشد. اگر بطری شیر در مکانی قرار می گیرد که ممکن است با بطری های دیگر اشتباه شود، باید بر روی بطری نام کودک و تاریخ درج گردد. نکته مهم این است که شیر مادر نباید گرم شود زیرا این یک اقدام اضافی می باشد و هنوز اثرات مثبت آن شناخته نشده است. مادران هنگام استفاد از بطری شیر باید از عدم آلودگی و وجود آب در بطری شیر اطمینان حاصل نمایند.
برخی مواقع مادر لازم است شیر خود را بدوشد و به وسیله فنجان، قاشق، قطره چکان، سرنگ و یا لوله معده به کودک خود بدهد از جمله:
زمانی که نوزاد نارس است و یا به دلیل بیماری در بیمارستان بستری است و نیاز به شیر مادر دارد.
شیرخوارانی که نمی توانند به دلیل نقایص مادرزادی مانند شکاف بزرگ کام نمی توانند سینه مادر را بمکند.
نوزادانی که مادر شاغل دارند و امکان شیردهی آنها به دلیل ساعات کاری مادر برای او امکان پذیر نیست.
بنابراین این مادران باید هر 3 ساعت یک بار هر دو پستان خود را بدوشند و شیر را در یخچال نگهداری کنند .
برای دوشیدن شیر زمانی را انتخاب کنید که پستان مادر پر شیر باشد ، بهتر است این زمان صبح باشد اما هر زمان دیگری نیز مادران می توانند شیر خود را بدوشند مثلا می توانند بعد از تغذیه مستقیم نوزاد ، شیر اضافی پستان کاملا تخلیه نشده و یا پستان که شیرخوار از آن شیر نخورده است را بدوشند.
قبل از شروع دوشیدن شیر، بهتر است مادریک نوشیدنی گرم مانند شیر، چای کم رنگ بنوشد ویا سوپ بخورد و 10 – 20 دقیقه استراحت کند ، مایعات گرم از مایعات سرد بیشتر به ترشح شیر کمک می کنند.
قبل از دوشیدن شیر نباید مادران سیگاری ، سیگار مصرف کنند.
قبل از دوشیدن شیر 5 – 10 دقیقه یک حوله گرم و مرطوب برای بهتر جریان یافتن شیر و رگ کردن پستان، روی آن قراردهید.
بهتر است قبل از دوشیدن شیر برای افزایش یافتن شیربه حمام کردن، ماساژ پستان، ماساژ ستون فقرات ناحیه پشت و یا نوک پستان برای یک تا دو دقیقه بپردازید.
وسایل مورد استفاده برای دوشیدن شیر باید تمیز باشد و عاری از هرگونه میکرو که برای دوشیدن شیر به کار می روند باید تمیز و باشند .
قبل از دوشیدن باید دست ها و ظروف را خوب شسته و آماده شویم.
دوشیدن شیر مادر با دست معمول ترین راه شیردهی می باشد. دوشیدن شیر مادر امکان تغذیه نوزاد با شیر مادر را فراهم می نماید زیرا این کار خود سبب تولید شیر می شود. قبل از دوشیدن شیر از پستان دستها باید با آب و صابون شسته شوند و در صورت در دسترس نبودن آب یا صابون مادران می توانند از الکل 60 درصد جهت تمیز کردن دستها استفاد نمایند. در روش دوشیدن شیر مادر با دست، چهار انگشت زیر سینه و انگشت شست، بالای سینه و در فاصله 3 سانتی متری از قاعده سینه قرار می گیرد، سپس مادر باید انگشت شست و سایر انگشتان را به طرف نوک سینه فشار دهد. قبل از دوشیدن شیر پستان، باید از تمیز بودن بطری نگهدارنده شیر اطمینان حاصل گردد. قبل از دوشیدن پستانها نیازی به شستن پستان ها و نوک آنها نمی باشد. در صورت عدم حضور نوزاد جهت دوشیدن شیر مادر از پستان ها، مادر می تواند جهت خروج شیر از پستان از روش های زیر استفاده نماید:
• فکر کردن به نوزاد و نگاه کردن به عکس های او و لباس های نوزاد؛
• گرم و مرطوب کردن سوتین؛
• ماساژ آرام پستان ها؛
• لمس آهسته نوک پستان ها؛
• تجسم کردن خروج شیر؛
• نشستن در محیطی آرام هنگام دوشیدن شیر؛
• دوشیدن شیر مادر با شیردوش دستی.
دوشیدن شیر با شیردوش‌های مکانیکی نیز روش دیگری برای تخلیه شیر از پستان مادر است. سه مدل شیردوش دستی وجود دارد:
شیردوش پلاستیکی: استفاده از شیردوش‌ها معمولاً توصیه نمی‌شود چرا که امکان رشد باکتری در شیردوش پلاستیکی بیشتر است.
شیردوش پیستونی: یک وسیله ساده جهت تخیله متناوب شیر از پستان مادر است اما استفاده طولانی مدت از آن توصیه نمی‌شود.
پمپ‌های دستی – ماشه‌ای: کارایی این دستگاه خوب است اما استفاده طولانی مدت از آن سبب خستگی مادر خواهد شد.
1. شیردوش پیستونی: این شیردوش وسیله ساده ای جهت تخیله متناوب شیر مادر می باشد و اگر مادر مدت طولانی از کودکش جدا باشد شیردوش پیستونی روش مناسبی جهت شیردهی نمی باشد.
2. پمپ های دستی-ماشه ای: این نوع شیردوش روش مناسبی برای تخلیه شیر مادر است اما استفاده طولانی مدت از آن سبب خستگی می شود.
3. شیردوش پلاستیکی: به دلیل امکان رشد باکتری در شیردوش پلاستیکی، استفاده از این نوع شیردوش توصیه نمی شود.
شیردوش های برقی دستگاه هایی هستند که جهت خروج شیر مادر از پستان استفاده می شوند. مکانسیم عمل شیر دوش های برقی مانند مکیدن پستان مادر از طریق تولید اکسی توسین و ایجاد فشار منفی می باشد که سبب خروج شیر می شود. طی استفاده از شیر دوش های برقی تمام شیر از سینه خارج می شود و شیر دارای چربی و کالری کافی می باشد، بنابراین نوزاد رشد بهتری خواهد داشت.
استفاده از شیردوش های برقی روش مناسبی جهت شیردهی نوزادان نارس می باشد. مدت زمان استفاده از شیردوش برقی برای هر پستان 10 تا 15 دقیقه است و طی این مدت، بیشترین چربی از پستان ها خارج می شود. بهترین فشار برای ایجاد خلا 0تا 25 میلی متر جیوه و 47 تا 55 سیکل در دقیقه می باشد. میزان فشار گفته شده آسیبی به پستان وارد نمی کند. اگر فردی در هنگام استفاده از شیردوش برقی، احساس درد یا سوزش در سینه داشته باشد، مکش دستگاه باید کم گردد.
دستورالعمل استفاده از شیردوش برقی:
1. شستن دستها پیش از استفاده از شیردوش برقی؛
2. برای هر پستان 10 تا 15 دقیقه از شیردوش استفاده شود و ترجیحا هر دو پستان تخلیه گردد؛
3. مادر در هنگام استفاده از شیردوش برقی در محیطی آرام باشد و به نوزاد خود نگاه کند؛
4. لزومی ندارد مادر چند سی سی اولیه شیر را بیرون بریزد؛
5. جهت شستشو و نظافت دستگاه از دستورالعمل آن استفاده شود.
• نوزاد نارس باشد؛
• نوزاد دارای شکاف کام باشد؛
• در صورت وجود احتقان پستان ها؛
• در مواردی که نوک پستان های فرورفته باشد؛
• مواردی که ترشح شیر کم است؛
• مادرانی که از داروهای خاصی استفاده می کنند که در اینصورت برای جلوگیری از تاثیر دارو بر روی شیر مادر در یک ساعت مشخصی شیر مادر با کمک شیردوش تخلیه می شود و سپس مادر از داروی خود استفاده می نماید.
قبل از ذوب شیر فریز شده، مادر باید حتما دستان خود را بشوید. دو روش ایمن جهت ذوب شیر مادر وجود دارد که با توجه به سرعت نیاز کودک به شیردهی می توان از هر کدام از آنها استفاده نمود. روش سریع تر آن است که شیر فریز شده را در داخل ظرف حاوی آب گرم قرار داد و یا می توان شیر فریز شده را در داخل یخچال قرار داد و بعد از مدت 24 ساعت از آن استفاده نمود. پزشکان توصیه می کنند که بهتر است والدین شیشه شیر حاوی شیر ذوب شده را به آرامی بچرخانند و آن را تکان ندهند و از مخلوط شدن چربی در شیر اطمینان حاصل نمایند.
همچنین جهت ذوب کردن شیر مادر نباید از ماکروفر یا اجاق گاز (حرارت مستقیم) استفاده گردد. استفاده از مایکروفر سبب از بین رفتن مواد مغذی موجود در شیر و گاهی سوختگی دهان نوزاد می شود.
در صورت استفاده از شیر ذوب شده، نمی توان مجددا شیر را ذخیره نمود. دو ساعت پس از سرد شدن شیر ذوب شده باید از آن استفاده کرد و پس از آن باید شیر دور ریخته شود.
مادرانی که کودکان آنها به علت بیماری یا زایمان زودرس در بیمارستان بستری هستند، جهت شیردهی با شیر ذخیره شده، باید با پزشک نوزاد مشورت نمایند.
کمترین مقدار شیر مادر نیز می تواند ذخیره گردد. مقدار شیر ذخیره شده در هر ظرف به قرار زیر می باشد:
• برای نوزادان 1 تا 2 هفته، مقدار شیر باید 60 تا 80 میلی لیتر در هر بار شیردهی باشد.
• برای نوزادان 1 تا 6 ماه، مقدار شیر 90 تا 150 میلی لیتر در هر بار شیردهی می باشد.
فریز شیر مادر باید در مقادیر اندک باشد. تمام ظروف ذخیره شیر مادر باید برچسب و تاریخ داشته باشند و شیرهایی که قدیمی تر هستند، زودتر استفاده شوند. یک چهارم ظرف نگهداری شیر باید خالی باشد تا جا برای یخ زدن وجود داشته باشد. ظرف حاوی شیر باید در بخش پشتی یخچال یا فریزر قرار داده شود زیرا سردتر است و دمای پایدارتری دارد. شیر تازه را نباید به شیر فریز شده اضافه نمود چون این کار باعث ذوب شدن شیر می شود.
برای پاک کردن شیر چسبیده به بخش داخلی ظرف، باید آن را با آب داغ و مایع شوینده شست و در معرض هوا قرار داد تا خشک شود. ظرف نگهداری شیر مادر را در داخل ماشین ظرفشویی نیز می توان قرار داد.
شیر مادر فقط برای مدت کوتاه 24 تا 48 ساعت در یخچال قابل نگهداری و استفاده است.
برای اضافه نمودن شیر دوشیده شده جدید به شیر قبلی ، ابتدا باید ظرف محتوی شیر تازه را یک ساعت در یخچال قرار دهید تا سرد شود سپس به شیر قبلی اضافه کنید.
لازم است تاریخ دوشیدن شیر بر روی ظرف ثبت شود تا اول شیرهایی که زودتر دوشیده شده اند مورد استفاده قرار گیرند.
شیر را در مقادیر کم ذخیره کنید زیرا اینگونه از دور ریختن شیر خورده نشده جلوگیری می شود.
چند بار در روز شیر خود را بدوشید و سپس همه را با هم در یک ظرف ذخیره کنید.
شیر تازه دوشیده شده و گرم را قبل از مخلوط با شیر قبلی یک ساعت در قسمت اصلی بدنه یخچال قرار دهید .
اگر شما نیازی به فریز کردن شیر ندارید، شیر دوشیده شده تان را می توانید حدود 6 تا 8 ساعت در دمای اتاق 25 درجه سانتی گراد نگهداری کنید.
برای نگهداری از شیر در دمای اتاق حتما روی ظرف آن سرپوش قرار داده و آن را با یک حوله سرد پوشانده و در محل خنک اتاق نگهداری کنید.
قابلیت ماندگاری شیر دوشیده شده در کنار کیسه یخ تا 24 ساعت است.
قابلیت ماندگاری شیر دوشیده شده در دمای 4 درجه یخچال تا چهار روز قابل نگهداری است.
رنگ شیر دوشیده شده تان به علت رژیم غذایی شما ممکن است تغییر رنگ داشته باشد.
در مواقعی که در خانه و در کنار کودک هستید ، خود مستقیما به نوزادتان شیر بدهید زیرا کودک از گرمای بدن مادر و نوازش های او لذت می برد و بوی شیر تازه نسبت به فریز شده فرق دارد .
