آمازون از رشته کوه «آند» سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسیری طولانی و همراه کردن بیش از 200 رود دیگر با خود، به اقیانوس اطلس سرازیر می‌شود. رودهایی که به آمازون متصل می‌شوند، از جمله پرآب‌ترین رودها به شمار می‌روند؛ از همین رو، رود آمازون، بسیار عریض است و حجم آب زیادی را به داخل اقیانوس اطلس می‌ریزد. محل ورود آب‌های رود آمازون به اقیانوس تقریبا 240 کیلومتر پهنا دارد و عمق آن به حدود 60 متر می‌رسد؛ اما به دلیل صاف بودن مسیر، جریان رود بسیار آرام و روان است. در سال 1500 میلادی، گروهی از کاوشگرهای اسپانیایی به فرماندهی «وینسنت پینزون»، اولین اروپایی‌هایی بودند که رود آمازون را کشف کردند. پینزون نام «Mar Dulce» به‌معنای «دریای شیرین» را برای این رود برگزید که بعدا به «Rio Grande» به معنی «رودخانه بزرگ» تغییر کرد. سال‌ها بعد، «فرانسیسکو ده اوریانا» اولین اروپایی بود که کل رود آمازون را پیمود و در ابتدا با عبارت «ریو ده اوریانا» این رودخانه را با اسم خود نام‌گذاری کرد. اوریانا در ادامه سفر خود در آمازون، با جنگجویان زنی روبه‌رو شد که برای او یادآور «آمازون»ها در اساطیر یونانی بودند؛ از همین رو، نام آمازون را برای این رود انتخاب کرد.
در بررسی‌های نهایی، طول رودخانه آمازون حداقل حدود 6,400 کیلومتر تخمین زده شد که بسته به عوامل اقلیمی و فصلی ممکن است تا حدود 6,900 کیلومتر نیز متغیر باشد. تغییرات آب‌وهوایی و همچنین دیگر عوامل محیطی همچون جریان پیچیده و متغیر رود، اندازه‌گیری طول دقیق آن را مشکل‌ساز می‌کنند؛ از همین رو، طول دقیق رود آمازون همچنان مورد مناقشه است و برخی از افراد، آمازون را طویل‌تر از رود نیل می‌دانند. آمازون از شاخه‌های بسیار زیادی تشکیل می‌شود که حدود 12 شاخه فرعی آن بیش از 1,500 کیلومتر طول دارند؛ از همین رو، جای تعجب ندارد که حجم آبی که از این رودخانه عبور می‌کند، تا این حد عظیم باشد و به‌عنوان بزرگترین رود جهان شناخته شود. در فصل بارندگی، عرض رود به بیش از 40 کیلومتر می‌رسد. میزان آبی که از آمازون به دریا می‌ریزد، حدود یک‌پنجم کل آب‌های شیرین در سراسر جهان است که به اقیانوس‌ها می‌ریزند؛ از همین رو، دلتای رود آمازون منطقه‌ای گل‌آلود و بزرگ است که مساحت آن به حدود 1,600,000 کیلومتر مربع می‌رسد؛ با این حال، در فصل خشک، عرض رود آمازون در وسیع‌ترین نقطه خود ممکن است تا حدود 11 کیلومتر نیز کاهش پیدا کند.
بیش از دو سوم حوضه رود آمازون توسط جنگل‌های بارانی پوشیده شده‌اند. این جنگل‌ها در حاشیه‌های شمالی و جنوبی به جنگل‌های خشک و در حاشیه‌های غربی به جنگل‌های کوهستانی آند تقسیم‌بندی می‌شوند. جنگل‌های بارانی آمازون نیمی از جنگل‌های بارانی دنیا را تشکیل می‌دهند و ذخیره‌گاه عظیمی از منابع بیولوژیک زمین به شمار می‌روند. جنگل‌های بارانی حوزه رود آمازون، مهم‌ترین ویژگی آن است. در این جنگل‌ها، گونه‌های مختلفی از گیاهان به چشم می‌خورند که بسیاری از آنها از جمله گیاهان نادر و عجیب محسوب می‌شوند و به غیر از آمازون، در هیچ نقطه دیگری وجود ندارند. ارتفاع برخی از درختان آمازون به حدود 40 تا 60 متر می‌رسد و تنه‌های آنها با قارچ یا گلسنگ پوشانده شده است. تنه‌های قطور و بزرگ درختان باعث می‌شود در مقابل بادهای شدید، استقامت لازم را داشته باشند.
انواع گونه‌های ارکیده، کاکتوس، آناناسیان، سرخس‌ها و خزهها از جمله گیاهانی هستند که در آمازون زیاد به چشم می‌خورند. از درختان میوه‌ای که در آمازون رشد می‌کنند، می‌توان به نارگیل، انجیر، پرتقال، لیمو، گریپ فروت، موز، گواوا، توت آکای، انبه و آووکادو اشاره کرد. سبزیجاتی همچون ذرت، سیب‌زمینی، برنج، کدو حلوایی و ادویه‌های فلفل سیاه، کاین، دارچین، میخک، زنجبیل، نیشکر، زردچوبه، قهوه و وانیل نیز از دیگر گیاهان آمازون محسوب می‌شوند.
تنوع جانوران در این منطقه از زمین تا حدی است که هنوز بخش قابل‌توجهی از آنها ناشناخته باقی مانده‌اند. پستانداران زیادی در جنگل‌های آمازون و درخت‌های مناطق اطراف آن زندگی می‌کنند که از جمله آنها می‌توان به پلنگ‌ها و میمون‌ها اشاره کرد. از سوی دیگر، در آمازون بیش از 8,000 گونه حشره شناسایی شده‌اند که برخی از آنها می‌توانند ناقل بیماری‌هایی همچون مالاریا و تب زرد باشند. عنکبوت‌های بزرگ، گونه‌های مختلف پرنده، انواع زنبورها، پروانه‌ها و عقرب‌ها تنها تعداد انگشت‌شماری از گونه‌های موجود در این منطقه به شمار می‌روند. در آب رود آمازون نیز حدود 2,500 گونه آبزی زندگی می‌کنند که تعداد زیادی از آنها ناشناخته باقی مانده‌اند. بیشتر ماهی‌ها مهاجر هستند و تمام مدت در این رود زندگی نمی‌کنند. پیرانای گوشت‌خوار، از جمله خطرناک‌ترین گونه‌های ماهی آمازون به شمار می‌رود که به انواع ماهی‌ها، حیوانات و حتی انسان‌ها حمله می‌کند. یکی از زیباترین آبزیان رود آمازون، بوتو یا دلفین آمازون نام دارد که بزرگترین دلفین جهان است. رنگ صورتی بوتو ویژگی برجسته و تماشایی آن به شمار می‌آید. مار آناکوندا نیز در آب‌های کم‌عمق آمازون زندگی می‌کند و از جمله بزرگترین گونه‌های مار در جهان است. از پرندگان نیز می‌توان به طوطی، ماکائو، شاهین، عقاب، دارکوب، حواصیل و... اشاره کرد. لازم به ذکر است که تعداد برخی از گونه‌های ماهی در آمازون به دلیل صید بی‌رویه رو به کاهش است و در خطر انقراض قرار دارند.
آب‌وهوای رود آمازون و مناطق پیرامون آن، مرطوب، گرم و بارانی است. قرارگیری در نزدیکی خط استوا سبب شده است تا طول روز و شب تقریبا برابر باشد؛ اما اختلاف دمای شب و روز نسبت به یکدیگر قابل‌توجه است؛ به‌نحوی که می‌توان گفت شب‌های آمازون همانند زمستان آن است. در ماه‌های سرد سال، توده هوای قدرتمندی از سمت قطب جنوب به‌طرف شمال آمازون حرکت می‌کند و منجر به کاهش شدید دما و در برخی از روزهای سال باعث ایجاد بارندگی‌های شدید می‌شود. نیمی از بارش‌ها در آمازون ناشی از اقیانوس اطلس است و برخی دیگر نیز به‌دلیل تبخیر و تعرق جنگل‌های گرمسیری ایجاد می‌شوند. حاشیه شرقی و غربی حوزه آمازون در طول سال شاهد بارش‌های زیادی است؛ اما قسمت مرکزی این حوزه، در ماه‌های ژوئن تا نوامبر یک دوره خشکسالی را تجربه می‌کند.
