شب چله در خراسان شمالی دسته گلی ازآداب ورسوم 

خراسان شمالی دیاری که گنجینه فرهنگ ومعرفت است در عبور پرشتاب تاریخ در عین حالی که برخی از آیین های خود مانند گرامیداشت یلدا را حفظ کرده است اما خرده فرهنگ های این دیار دچار آمیختگی و تأثیرپذیری از هم شده اند.

خیلی وقت پیش، آن زمان که هنوز کودکان «ننه سرما» را باور داشتند و با لذت پای صحبت پدربزرگ و مادربزرگ ها می نشستند، روزهایی که هنوز پای تلویزیون به خانه ها باز نشده بود و مادربزرگ و پدربزرگ راوی باصفای داستان دوازده برادر و نه سرما بودند، بساط شاهنامه خوانی به هر مناسبتی گسترده می شد و رستم و سهراب قصه ها با غم و شادی مردم پیوند داشتند، شب یلدا انگار واقعا طولانی بود و کش می آمد و در دل آرزو می کردی ای کاش این شب بلند سال، سال ها طول بکشد.

کرسی گرم و چراغ سه فتیله ای که روی آن دیگی از چغندر و کدو، داستان کدوی قلقله زن را زمزمه می کرد، سینی های بزرگ مسی یا به قول ترک های خراسان شمالی مجمعه های بزرگی که پر بود از تنقلات دست ساز مادرها، پلو هفت‌رنگ، شب چله، زیبایی هایی داشت که دنیای فردای کودکان را رنگ می زد.

اگر چه این ها گذشت اما آیین هایی مانند یلدا هنوز با اندکی زیاد و کم باقی مانده است.

شب‌نشینی با اقوام

هر جا که باشید با هر قومیتی، رسم جمع شدن در خانه های بزرگان و پدران و مادران در شب یلدا ممکن نیست فراموش شود.

کرد، ترک، ترکمن و تات های خراسان شمالی بنا به رسمی که از دیرباز وجود داشته، در خانه بزرگتر فامیل جمع می شوند تا آغاز چله بزرگ را جشن بگیرند. به گفته پژوهشگران فرهنگ عامه چله بزرگ از اول دیماه تا دهم بهمن ماه را شامل می شود و از دهم بهمن نیز چله کوچک آغاز می شود.

مردم در قدیم معتقد بودند، میان فرشته خوبی و بدی در این شب جنگی در می‌گیرد که با شکست اهریمن (فرشته بدی) در طلوع آفتاب به پایان می‌رسد.

چله بزرگ از اول دی آغاز و تا دهم بهمن ادامه دارد و مردم معتقد بودند در این ایام به دلیل سرمای آن نباید کسی از خانه بیرون بیاید و نوعی هشدار محسوب می‌شد. شب‌نشینی در خانه پدربزرگ‌ها به دلیل احترام و حرمتی که ایرانیان برای پدران و مادران قایل هستند، انجام می‌شود.

در این شب، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها با شاهنامه خوانی، تفأل به دیوان حافظ و قصه‌گویی و روایت کردن داستان‌های طولانی از اسطوره‌های باستان، میهمانان خود را سرگرم می‌کردند.

آداب و رسوم کرمانج‌ها در شب چله

خواندن ترانه‌های دنباله‌دار بومی با مضامین عاشقانه یا امید و صمیمیت، نقالی خوانی در کنار بهره‌مندی از هنرمندی نوازندگان و بخشی‌ها ازجمله جعفرقلی شاعر کرمانج که بیشتر در روستاها فعالیت داشتند، بیشتر در میان کردها مرسوم بود. خوانندگی و نوازندگی با موضوع شب و تاریکی و قرائت اشعار گذشته نیز مرسوم بوده است.

اهالی هر روستا به تناسب محصولاتی که داشتند و آنچه کاشته می‌شد، تنقلات مخصوص این شب را ذخیره می‌کردند، همچنین ذبح گوسفند و قورمه کردن گوشت آن، نگه داشتن کدو تنبل و هندوانه روی کاه در کنار آونگ کردن شماری از میوه‌ها مثل انگور از روش‌های نگهداری خوراکی‌های این شب در نبود یخچال بوده است.

در این شب از میوه‌های سرخ نظیر هندوانه و انار که به دلیل دانه‌های فراوان آن نمادی از فراوانی و زایش است، استفاده می‌شود. این میوه‌ها یک نوع پایان ناپذیری را نشان می‌دهد و بیانگر این مسأله است که شب یلدا هر چقدر طولانی باشد، ولی ما در حال رشد و زایش هستیم.

بیشتر میوه‌ها در حکم واکسنی برای پیشگیری از بیماری و به ویژه سرما خوردگی بوده است.

چلگی بردن برای خانواده عروس از دیگر آیین‌هایی است که در این شب رواج داشته و دارد، بگونه ای که در گذشته خانواده داماد هدایایی را فراهم کرده و تزئین آن روی سینی‌های بزرگ مسی، قبل از غروب آفتاب به همراه نواختن دف به خانه عروس می‌بردند و شب را میهمان این خانواده بودند و این گونه بود که مردم، سیاهی چنین شبی را شیرین می‌کردند.

"آداب تات‌ها در شب یلدا"

در مناطق تات نشین‌، مردم در ایام چله کوچک و بزرگ به جمع آوری هیزم می‌پرداختند تا شب یلدا در میدان فراخی، آتش بیفروزند؛ سپس از روی آتش می‌پریدند. همچنین در پشت بام‌های کاهگلی نیز نوعی هیزم را خرمن می‌کردند و آتش می‌زدند به گونه ای که شعله‌های آنکه آتش شادی محسوب می‌شد، بسیار چشمگیر بود. مردمان این خطه همچنین چوب‌هایی را که با نخ و پارچه مزین شده بود، به نفت آغشته می‌کردند و به نشانه شادی، نشاط و سرور به آسمان پرتاب می‌کردند. در این شب، خویشاوندان دور هم جمع می‌شدند و به نقل قصه و روایت زندگی‌های گذشته می‌پرداختند و گاهی اوقات داستان‌های منثور ادب پارسی یا شاهنامه و قصه‌های هزار و یک شب را نقل می‌کردند.

تفأل به دیوان حافظ از دیگر آیین‌های شب یلداست و دختران و پسران مجرد از پیران و بزرگان خاندان می‌خواستند تا با تفألی به دیوان حافظ، بخت خود را بیازمایند.

کدو، انار، هندوانه، انگور، هویج، گلابی‌های زمستانی، زردک، خربزه زمستانی، شیره انگور، تخمه و حلوای محلی که ترکیبی از شیره انگور و آرد نخود بود، پای ثابت خوراکی‌های این شب بوده است.

در گذشته میوه‌های فصل را بتدریج تهیه می‌کردند و در محل‌هایی از خانه که سردتر از بقیه بود، به شکل «آونگ» یا آویز، نگهداری می‌کردند تا شب یلدا و در طول زمستان به مصرف برسانند.

در این شب، خانواده تازه دامادها نیز هدایایی نظیر پارچه، لباس، میوه، شیرینی و آجیل را به خانه نوعروس پیشکش می‌بردند که در رسم خراسانی‌ها به آن چلگی بردن می‌گویند.

خانواده‌هایی هم که عزادار بودند در این شب به خانه دیگر اقوام دعوت می‌شدند تا در شادی و سرور آن‌ها شرکت کنند.

"مراسم شب چلگی(شب چله در دهکده توریستی روئین )"

اماشب چله در دهکده توریستی زیبای روئین هم ازآداب ورسوم شیرین وخاطره انگیزودلنشیی برخوردار است.

این دهکده توریستی زیباوبکرازروستاهای منحصربفردشهراسفراین است وقطعا بهشتی برین در خراسان شمالی بشمار می آید.

مردم این بهشت باصفا شب چله بزرگ یا همان شب یلداازقدیم الایام رسم دارند که دوستان برای هم دیگر میوه تعــــارف می برند وشب دور هم جمع شده وشب نشینی می کنند، ویادور هم می نشینن.

جالب این است که بدانید سفره هفت سین به غیر از عیدنوروز در این شب نیز مرسوم بوده و هست ومعتقدند کسی که در شب چله میوه بخورد در تابستان گرمی به او اثر نمی کندازهمان ابتداآجیل را به نام شب چله استفاده می کردند.

کرسی بود و زیر کرسی از داستا ن های بزرگتر یا از خواندن کتابهالذت می بردند و عقیده بر این بود که اگر شب یلدا هوا ابری باشد محصولات سال آینده روبه فزونی وفراوانی خواهد بود.

" اهمیت شب یلدا برای ترک‌های استان "

در خراسان شمالی آیین‌های ویژه ای وجود دارد که گفتن قصه‌های کوتاه، فکاهی و مثل‌ها از جمله آن هاست. بین اقوام استان، مراسم شب یلدا بین ترک‌ها و فارس‌ها با قوت بیشتری رایج بوده است.

مردم عقیده داشتند که باید در این شب، چراغ خانه‌های خود را تا صبح روشن نگه دارند و با جمع شدن دور کرسی در منازل بزرگان قوم، شب را به صبح پیوند می‌زدند.

احترام به بزرگ‌ترها به ویژه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در شب یلدا اهمیت ویژه‌ای داشت.

"خوراکی‌های مخصوص ترکمن‌ها در شب یلدا"

قدیم‌ترها، ترکمن‌ها انواع و اقسام خربزه و دانه آن را برای این شب تهیه می‌کردند که یکی از آن‌ها «واخ آرمان» نام دارد و در کنار آن از کدوی تکل قوز که در دورترین روستای استان خراسان شمالی به همین نام و در نقطه صفر مرزی برداشت می‌شد، بهره می‌بردند. این کدو نزد ترکمنان معروف ترین نوع کدو در استان‌های خراسان شمالی و گلستان است .

انتهای پیام.