تخمک سلول جنسی در زنان است که بزرگ ترین سلول انسانی محسوب می شود. در واقع تخمک تنها سلول انسانی است که با چشم غیرمسلح قابل دیدن است. این سلول که از بدو تولد در بدن هر دختری وجود دارد، قطری حدود 0.1 میلی متر دارد. تخمک که در تخمدان ها تولید می شود، علاوه بر اینکه یکی از کروموزوم های لازم برای باروری است، منبع اصلی تغذیه رویان نیز می باشد. رویان پس از لقاح و شکل گیری از طریق تغذیه توسط منابع غذایی این سلول، رشد می کند.
تخمک چه شکلی است؟
چرخه تولید مثل زنان پیچیده است. با رشد دختران میزان هورمون ها مرتباً تغییر میکند و هر ماهه چرخه قاعدگی مراحل مختلفی را طی میکند. سپس هنگامی که زنان به میانسالی میرسند، تغییرات بیشتری را تجربه میکنند چرا که میزان هورمون ها به شدت کاهش مییابد. این نقطه پایانی برای توانایی تولید مثل آنهاست.سلول تخمک از هر سلول دیگری در بدن بسیار بزرگتر است. قطر آن تقریباً به ضخامت یک تار مو است و اندازه آن 30 برابر بزرگتر از سلول اسپرم است. برخلاف اسپرم، تخمکها دنباله ندارند و در نتیجه نمیتوانند حرکت کنند.
شکل تخمک
تمامی تخمک ها نابالغ هستند؛ تا زمانی که پروسه خاصی را طی کرده و بالغ میشوند. پیش از این که یک تخمک بتواند بارور شود، باید در مجموعه ای از سلولها که در تخمدان قرار دارند و فولیکول نامیده میشوند، به بلوغ برسد. در مرحله فولیکولی چرخه قاعدگی، حدود 20 فولیکول شروع به رشد کرده و بالغ میشوند. یکی از این فولیکولها به عنوان فولیکول برتر انتخاب میشود. سپس تخمک در تخمدان و طی پروسه ای که تخمک گذاری نام دارد، در این فولیکول باز میشود. لوله های فالوپ آن را جا به جا کرده یا توسط اسپرم موجود در لوله بارور میشود، یا بدون اینکه بارور شود راه خود را به سمت رحم ادامه میدهد.
تعداد تخمک های زنان چند تاست؟
ریگان مک دونالد-موسلی، MD، MPH، متخصص زنان و زایمان و مدیر ارشد اجرایی Power to Decide، می گوید: «افراد دارای رحم با تمام تخمک هایی که در طول عمر خود خواهند داشت به دنیا می آیند، به این معنی که راهی برای تولید بیشتر وجود ندارد.و با افزایش سن، در نهایت تا زمان یائسگی، یعنی حدود ۵۰ سالگی، تمام آن ۱ تا ۲ میلیون تخمک را از دست خواهید داد. اما همه آنها را به یک شکل از دست نمی دهید.در اینجا نگاهی به تعداد تخمک های زنان در طول هر دهه زندگی تا یائسگی می اندازیم:
سن |
تعداد تخمک ها |
از دست دادن تخمک و باروری |
---|---|---|
تولد |
یک تا ۲ میلیون تخمک |
هر ماه حدود ۱۱۰۰۰ تخمک قبل از رسیدن به سن ۱۰ تا ۱۴ سالگی یا بلوغ می میرند. |
بلوغ |
۳۰۰ هزار تا ۵۰۰ هزار تخمک |
پس از شروع سیکل قاعدگی، هر ماه حدود هزار تخمک از بین می رود. |
دهه ۲۰ |
۱۵۰ هزار تا ۳۰۰ هزار تخمک |
احتمال باردار شدن عموماً از اواخر سال های نوجوانی تا اواخر دهه ۲۰ به اوج خود می رسد. |
دهه ۳۰ |
۱۰۰ هزار تا ۱۵۰ هزار تخمک |
باروری در اوایل دهه ۳۰ شروع به کاهش می کند. |
اواخر دهه ۳۰ |
حدود ۲۷ هزار تخمک |
نرخ از دست دادن تخمک در سن ۳۵ سالگی افزایش می یابد. |
اواخر دهه ۴۰ |
۵ هزار تا ۱۰ هزار تخمک |
در سن ۴۰ سالگی، شانس باردار شدن کمتر از ۵ درصد در هر سیکل قاعدگی است. |
یائسگی |
حدود صفر تا یکهزار تخمک |
تا زمانی که شما به سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی یا یائسگی برسید، تعداد بسیار کمی یا عملاً هیچ تخمکی باقی نمی ماند. |
چگونه تخمک های خود را از دست می دهید؟
از دست دادن تخمک معمولاً به یکی از دو روش اتفاق می افتد که شناخته شده ترین آن تخمک گذاری است؛ یعنی زمانی که تخمدان های شما هر ماه یک تخمک بالغ آزاد می کنند. اگر تخمک بارور نشود، به عنوان بخشی از دوران پریود از بدن شما خارج می شود.با این حال، یک فرد به طور معمول فقط ۳۰۰-۵۰۰ تخم بالغ در طول زندگی آزاد می کند. پس، برای ۹۹ درصد تخمک هایی که بالغ نمی شوند چه اتفاقی می افتد؟آنها از طریق فرآیندی به نام آترزی فولیکولی تجزیه می شوند، که بخشی از فرآیند طبیعی بدن برای حذف سلول های آسیب دیده یا استفاده نشده به منظور حفظ سلامت است.
نقش تخمک در سیستم تولید مثل
سیستم تولید مثل در زنان به این شکل است که در هر ماه تعدادی از تخمک های نابالغ موجود در بدن، یعنی 10 تا 20 تخمک، رقابت می کنند تا به تخمک بالغ تبدیل شوند. در انتهای این پروسه ی تبدیل تخمک های نابالغ به تخمک بالغ که فولیکول نامیده می شود، یکی از فولیکول ها بیشتر از بقیه رشد می کند. فولیکول بالغ شده از تخمدان آزاد شده و در لوله ی فالوپ شروع به حرکت می کند. در صورت وجود اسپرم در لوله های فالوپ، تخمک بارور می شود و لقاح شکل می گیرد. در نهایت نیز تخمک بارور شده وارد رحم می شود. در این صورت، تخمک بارور شده در پاسخ به هورمون های تولید مثل، درون لایه ی ضخیم شده ی رحم کاشته می شود و طی ماه های آینده به رشد خود ادامه می دهد. البته در بعضی از مواقع به دلایل مختلفی مانند سندروم تخمدان پلی کیستیک یا کمبود ذخیره تخمدان، تخمک آزاد نشود.البته در صورتی که هیچ اسپرمی در لوله های فالوپ زن وجود نداشته باشد، تخمک باز هم مسیر خود را به سمت رحم ادامه می دهد و وارد رحم می شود. در این صورت پس از پایان دوره زن دچار خونریزی می شود و تخمک رها شده، با خونریزی دفع می شود.
این اتفاقی است که پس از بلوغ، هرماه در بدن تمام زنان رخ می دهد. در طول هر چرخه ی قاعدگی که به طور معمول 28 روز طول می کشد، معمولا تخمک گذاری در روز وسط آن، یعنی چهاردهم اتفاق می افتد. البته این روز به طور دقیق یکسان نیست و می تواند در افراد مختلف، تفاوت داشته باشد. اما به طور کلی یکی از 15 تا 20 تخمکی که تبدیل به فولیکول شده اند، در روز تخمک گذاری آزاد می شوند و به سمت رحم حرکت می کنند.
در هر ماه زنان چه تعداد تخمک از دست میدهند؟
ممکن است فکر کنید از آنجایی که زنان در طول ماه یک بار تخمک گذاری کرده و تخمک بالغ آزاد میکنند، باید ماهی یک تخمک از تعداد تخمک های باقیمانده، بیشتر از دست ندهند. اما واقعیت چیز دیگری است. همانطور که پیشتر اشاره کردیم زنان بارور به طور تقریبی ماهانه 1000 تخمک از دست میدهند؟ چنین چیزی چگونه رخ میدهد؟هر ماه 15 تا 20 فولیکول پروسه بلوغ را طی میکنند و هر یک از آنها امیدوار است به تخمک انتخاب شده برای تخمک گذاری تبدیل شود. فولیکول انتخاب شده برای تخمک گذاری فولیکول برتر نام دارد و حدوداً تا 22 میلی متر رشد خواهد کرد.
آیا میتوان تعداد تخمک های باقی مانده را محاسبه کرد؟
آزمایشی وجود دارد که در هر سن و هر مرحله از چرخه قاعدگی میتوان آن را انجام داد و میتواند تعداد تخمک های موجود در تخمدان زن را محاسبه کند.این آزمایش اندازه هورمون آنتی مولرین (AMH) را میسنجد، هورمونی که توسط فولیکول ها آزاد میشود. میزان این هورمون نشان دهنده تعداد فولیکولها است، بنابراین میانگین تعداد تخمکهای موجود در تخمدان را نشان میدهد.مقدار 0.5 ng/mL از AMH مقدار مناسبی است در حالی که اگر این عدد کمتر از 0.15 باشد، تعداد فولیکولها و میزان باروری کاهش یافته است.
معمولاً آزمایش AMH در موارد زیر تجویز میشود:
- زنانی که بیشتر از یک سال است تلاش میکنند باردار شوند و زیر 35 سال هستند یا زنانی که بیشتر از 6 ماه است تلاش میکنند باردار شوند و بالای 35 سال هستند.
- زنانی که قصد دارند از آی وی اف (لقاح مصنوعی) یا دیگر درمان های ناباروری استفاده کنند. میزان پایین AMH میتواند نشان دهنده موفقیت کم IVF باشد.
- زنانی که شیمی درمانی شده اند یا جراحی تخمدان داشته اند.
- زنانی که مشکوک به تومور تخمدان هستند.
- زنانی که قصد دارند در آینده باردار شده و میخواهند از وضعیت خود آگاه شوند.