تنبلی چشم کودکان lazy eye in children بیماری است که در آن یک چشم در خردسالی به طور غیر طبیعی رشد می کند. چشم ضعیف یا “تنبل” اغلب به سمت داخل یا خارج بطور متغیر جابجا شده و دچار انحراف میشود. در موارد نادر، هر دو چشم می توانند تحت تأثیر قرار گیرند. در صورت عدم درمان ، تنبلی چشم می تواند منجر به کاهش دائمی بینایی در چشم آسیب دیده شود.این بیماری معمولاً در کودکان از زمان بدو تولد تا 7 سالگی اتفاق می افتد و اصلی ترین علت کاهش بینایی در یک چشم در کودکان محسوب می شود. تنبلی چشم بیشتر در نوزادان نارس یا کودکانی است که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند.تحقیقات نشان دهنده ی این است که بسیاری از نابینایی یک چشمی در افراد زیر 20 سال به علت عدم پیشگیری و درمان تنبلی چشم در سنین پایین بوده است و این موضوع اهمیت پیگیری و پیشگیری تنبلی چشم را نشان میدهد.
تنبلی چشم در کودکان ناشی از وجود مشکلات در روند رشد مغز است. هنگامی که قسمت هایی از مغز که مربوط به پردازش بصری هستند به درستی عمل نکنند ، مشکلات مربوط به عملکردهای بصری مانند درک حالت های حرکت ، عمق و جزئیات دقیق به وجود می آیند. این بیماری ، شایع ترین نقص عصبی بینایی در کودکان و بزرگسالان است که 1-3 درصد از جمعیت انسان ها را درگیر می کند.
تنبلی چشم در کودکان هنگامی ایجاد می شود که یک چشم در بدو تولد سیگنال های بینایی ضعیف تری دریافت کند. از آنجا که مغز این سیگنال های بینایی کمتر را دریافت می کند ، شروع به نادیده گرفتن اطلاعات ورودی از آن چشم می کند و بنابراین چشم ها به درستی و هماهنگ با هم کار نمی کنند. زمانی که ما به یک تصویر نگاه میکنیم مغز ما به صورت خودکار، چشم سالم را برای دیدن انتخاب میکند و با گذر زمان مغز مسیر ارسال تصویر از چشمی که دچار تنبلی است را خاموش میکند.
تنبلی چشم در کودکان می تواند ناشی از هر عاملی باشد که بینایی کودک را تار می کند یا باعث ضربدری شدن چشم می شود.
علائم تنبلی چشم در کودکان
علائمی که نشان می دهد ممکن است کودک شما به تنبلی چشم مبتلا باشد عبارتند از:
- چشم هایی که به لحاظ ظاهری با هم هماهنگ نیستند.
- چشمی که به نظر به سمت داخل یا بیرون انحراف دارد.
- بستن یک چشم
- کج شدن سر
- درک عمق ضعیف
- تاری دید
- دوبینی
دلایل تنبلی چشم در کودکان
به صورت کلی علت های به وجود آمدن تنبلی چشم به سه دسته عمده تقسیم می شود:
- استرابیسم(انحراف چشم): تنبلی چشم اغلب به دنبال انحراف چشم رخ می دهد. در استرابیسم یا انحراف چشم ها، كودك برای فرار از دوبینی، از چشمی که بینایی بهتری دارد، استفاده می كند و در نتیجه چشمی که منحرف است، تکامل نیافته و تنبل می شود.
- عیوب انكساری: عیوب انکساری انواعی از اختلال های بینایی هستند که با تجویز عینک قابل اصلاح می باشند. تنبلی چشم زمانی اتفاق می افتد که عیب انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که چشم دیگر سالم است) و یا در دو چشم (در حالی که اختلاف قابل توجهی بین شماره دید دو چشم وجود دارد) پدید می آید. در این حالت چشم ضعیف تر تنبل می شود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم نیز می تواند منجر به تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع آمبلیوپی معمولاً مشکل است، زیرا در این حالت ظاهر چشم ها طبیعی بوده و به نظر می رسد که دید کودک اشکالی نداشته باشد.
- عوامل مسدود کننده مسیر بینایی: عوامل مسدود کننده مسیر بینایی به مواردی مانند افتادگی پلک، آب مروارید، کدورت قرنیه و... گفته می شود. این مشکلات معمولاٌ شدیدترین حالت آمبلیوپی را ایجاد می كنند.
روش های تشخیص تنبلی چشم در کودکان
پزشک شما معاینه چشم را انجام می دهد ، سلامت چشم ،انحراف چشم ، اختلاف دید بین چشم ها یا ضعف بینایی در هر دو چشم را بررسی می کند. یک نوع قطره چشم برای بزرگ تر شدن مردمک چشم به منظور بررسی دقیق تر استفاده می شود. قطرات چشم باعث تاری دید می شوند که این مسئله برای چندین ساعت یا یک روز ادامه دارد و در ابتدا ممکن است برای والدین نگران کننده باشد.روشی هایی که برای آزمایش بینایی کودکان استفاده می شود به سن کودک و مرحله رشد او بستگی دارد:
- نوزادان (۳ ماهگی): آزمایش رفلکس قرمز، برای تشخیص کاتاراکت دورۀ خردسالی که از طریق یک ابزار نوری ذره بینی (افتالموسکوپ) انجام می گیرد.
- شیرخواران (۱تا ۲سال): آزمایش توانایی شیرخوار برای متمرکز شدن روی یک جسم و دنبال کردن اشیا متحرک و بررسی استرابیسم.
- کودکان نوپا (۲تا ۳سال): آزمایش رفلکس قرمز، فوتواسکرین و معاینۀ قدرت بینایی اتوماتیک.
- کودکان پیش دبستانی و بزرگ تر (۵تا ۶سال): آزمایش از طریق نشان دادن عکس یا حروف که طی آن یک چشم را می بندند و با چشم دیگر نگاه می کنند.
درمان تنبلی چشم در کودکان
هرچه درمان زودتر شروع شود نتیجه بهتری خواهد داشت. دلیل این کار این است که تصحیح تنبلی چشم در حالی که اتصالات بین چشم و مغز در حال شکل گیری هستند بسیار موثر تر است..هرچه درمان زودتر شروع شود ، احتمال موفقیت شما در رسیدن به نتایج خوب بیشتر است. با این حال ، نتایج درمان موفق تنبلی چشم در کودکان هنوز در نوجوانان تا حدود 17 سالگی نیز دیده می شود.اگر فرزند شما چشمی تنبل دارد و بیش از 17 سال سن دارد ، اجازه ندهید سن او عاملی بازدارنده برای درمان باشد. حتی بزرگسالانی که تنبلی چشم دارند اغلب می توانند با درمان به بینایی بهتری برسند ، بنابراین ارزش دارد با پزشک خود در مورد گزینه ها صحبت کنید.
نوع درمان به علت بیماری و اینکه آیا بر بینایی کودک شما تأثیر مثبتی می گذارد یا خیر، بستگی دارد.
درمان تنبلی چشم به سه عامل بستگی دارد:
- سنی که در آن تنبلی چشم به وجود آمده است.
- مدت زمانی که از ایجاد تنبلی چشم گذشته است.
- زمان شروع درمان تنبلی چشم کودک.
به طور کلی، آگاهی والدین و همکاری آنها کلید موفقیت در درمان است. درمان تنبلی چشم نیازمند همکاری بسیار زیاد والدین با متخصصان است.
والدین باید بدانند که دوران کودکی تنها زمان دستیابی به درمان کامل است و در صورت از دست دادن آن، این فرصت برای همیشه از دست رفته است. همچنین والدین باید صبور باشند و انتظار بهبودی سریع را نداشته باشند.بعد ازینکه تشخیص قطعی این بیماری داده شد راه های مختلفی برای درمان وجود دارد:
استفاده از قطره چشمی برای درمان تنبلی چشم
ممکن است استفاد از قطره آتروپین در چشم به صورت دوره ای تجویز گردد. با استفاده از این روش تاری بینایی در چشم سالم ایجاد می شود تا مغز مجبور به استفاده از چشم ضعیف تر شود. کودکانی که از قطره چشمی آتروپین استفاده می کنند نسبت به نور حساسیت بیشتری نشان می دهند بنابراین در مناطق روشن (وجود نور زیاد) استفاده از عینک آفتابی الزامی است.
درمان تنبلی چشم با بستن چشم سالم
بهترین درمان تنبلی چشم، بستن چشم سالم است تا چشم تنبل وادار به فعالیت شود و با تمرین دیدن، تنبلی آن برطرف شود. دوره زمانی بستن چشم در کودکان متفاوت و نسبتاً طولانی است و از چند هفته تا چند ماه است که این دوره را متخصص تعیین می کند.
مدت بستن چشم در طی روز را نیز متخصص تعیین می کند. با توجه به میزان تنبلی چشم، مدت زمان بستن معمولاً بین 2 ـ 6 ساعت در روز، متغیر است.
هر چه میزان تنبلی بیشتر باشد، مدت زمان بستن چشم سالم بیشتر خواهد بود. تحقیقات نشان می دهد که بستن بیش از 6 ساعت، اثر مطلوبی بر چشم ندارد و علاوه بر کاهش میزان همکاری کودک، گاهی باعث تنبلی در چشم سالم نیز می شود، لذا والدین باید مطابق دستور متخصص عمل کنند و نباید سعی کنند که چشم سالم را بیشتر از زمانی که پزشک تشخیص داده است، بسته نگه دارند.
در طی مدت درمان نیز در فواصل مشخص، باید چشم کودک را متخصص معاینه کند، زیرا ممکن است نیاز باشد که مدت زمان بستن تغییر داده شود. ضمناً، با توجه به نظر متخصص، می توان مدت بستن را در طی روز، به چند نوبت تقسیم کرد تا تحمل آن برای کودک راحت تر باشد.
یادتان باشد که نحوه درمان و مدت زمان درمان هر کودک با کودک دیگر متفاوت است و فقط متخصص می تواند آن را تشخیص بدهد نه والدین کودک. لازم به ذکر است که با توجه به اینکه عود تنبلی چشم در اکثر مواقع بدون علامت است، لذا مراجعه منظم به متخصص و رعایت دقیق دستورات وی پس از درمان، تا سن 10 سالگی ضروری است.والدین گرامی، برای جلب همکاری کودک در بستن چشم به نکات زیر توجه کنید:
- برای بستن چشم کودک، او را مجبور نکنید و از جملات و کلمات مثبت استفاده کنید.
- برای تعیین زمان بستن و باز کردن چشم، از یک زمان سنج استفاده کنید تا از نظر کودک زمان سنج، موجودی بد تلقی شود، نه والدین.
- بازی کردن در هنگام بستن چشم، ضمن سرگرم کردن کودک و تحمل بستن چشم، دید نزدیک وی را نیز تحریک می کند و سبب تقویت اثر بستن چشم می شود، لذا این کار توصیه می شود.
توجه کنید زمانی که چشم کودک بسته است، از بازی هایی پرهیز کنند که احتمال سقوط یا خطر برای کودک دارد (مثل بازی های دویدنی). همچنین آنچه در اینجا مهم است، حمایت کردن از کودک است و حتی باید برای کاری که انجام می دهد، پاداشی نیز در نظر گرفته شود. - در زمان بستن چشم ها، کودک را به مهمانی یا به جایی نبرید که توجه اطرافیان یا دوستان به او جلب شود، زیرا باعث افزایش اضطراب کودک و کاهش همکاری او می شود و از ادامه درمان سر باز می زند.
- چنانچه کودک به مهد می رود، با مربی او صحبت کنید تا در مهد با کودک رفتار مناسبی داشته باشد و سایر بچه ها نیز توجیه شوند. به این ترتیب، ساعات حضور کودک در مهد برای او به صورت عادی طی می شود؛ در غیر این صورت، در زمان حضور کودک در منزل، چشم او را ببندید.
- برای کودکانی که سن بیشتری دارند، موضوع را به شکل ساده و قابل فهم توضیح دهید.
- از پوشش های چشمی زیبا استفاده کنید.
حساسیت پوستی کودک را با تدابیر زیر به حداقل برسانید:
- از گاز استریل در زیر پوشش چشمی استفاده کنید، به طوری که وسیع تر از پوشش باشد.
- از پوشش چشمی ضدحساسیت استفاده کنید.
- با متخصص مشورت کنید.
- یادتان باشد که پوشش چشمی را هیچ گاه روی عینک نبندید.
استفاده از عینک
گاهی اوقات، برای کمک به درمان، از عینک استفاده می شود. استفاده از عینک باید طبق دستور متخصص برای درمان عیوب انکساری چشم باشد. گاهی اوقات، استفاده از عینک به مدت طولانی لازم است، چون از برگشت تنبلی چشم جلوگیری می کند.
جراحی تنبلی چشم
اگر تنبلی چشم بر اثر بیماری های مادرزادی، مانند پایین افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختمانی، ایجاد شده باشد، بهترین درمان عمل جراحی است.
در آب مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی پس از تولد تا سه ماهگی و هر چه سریع تر انجام شود، نتیجه بهتری به دست خواهد آمد. اما پس از سه ماهگی، نتیجه جراحی چندان رضایت بخش نخواهد بود.
انجام تمرینات چشمی برای درمان تنبلی چشم
انجام تمریناتی مانند نقاشی کردن، بازی با خط و نقطه، استفاده از بازی های کامپیوتری، پرتاب توپ به سوی هدف تعیین شده، کتاب خواندن، خمیر بازی، و بریدن اشکال، در کنار سایر روش های درمانی، می تواند بر بهبود دید کودک اثر بگذارد و درمان آن را تسریع کند.
در اینجا چند مورد از تمرینات چشمی را مینویسم:
- نقاشی کردن برای درمان تنبلی چشم: اگر کودک برای نقاشی کردن از مداد قرمز استفاده کند یا در صفحه های شطرنجی نقاشی کند و دقت کند که رنگ ها از اطراف خانه های شطرنجی بیرون نزند، تأثیر بیشتری در بهبود دید می گذارد. نقاشی با آبرنگ نیز بسیار مؤثر است. ضمناً، بهتر است که کودک یک بار با چشم تنبل و یک بار با چشم سالم (بستن چشم مقابل) نقاشی کند، سپس نقاشی ها را با یکدیگر مقایسه و سعی کند که با چشم تنبل همانند چشم سالم کار کند.
- بازی خط و نقطه و بالا بردن توانایی چشم: اگر بیمار به نقاشی کردن علاقه ندارد، بهتر است به وی تمرینات خط و نقطه بدهیم. با وصل کردن نقطه ها به یکدیگر با چشم تنبل، توانایی آن چشم بیشتر می شود. بهتر است این کار با مداد قرمز انجام شود.
- استفاده از بازی های کامپیوتری در درمان تنبلی چشم: در این روش، بهتر است که کودک در بازی، امتیازهایی را که با چشم سالم و چشم تنبل خود به دست آورده است، با یکدیگر مقایسه کند و بتواند با انجام تمرین های زیاد، امتیازهای دو چشم را برابر کند.
- پرتاب توپ به سوی هدف راهی دیگر برای درمان تنبلی چشم: پرتاب هدفمند نیز تمرین مؤثری است. برای این تمرین چند شی توخالی، مثل جعبه، تابه، قابلمه و کاسه را روی زمین، بر روی یک خط و با فاصله چند سانتی متر از یکدیگر قرار دهید. سپس از کودک بخواهید درون آنها توپ بیندازد. برای این کار می توان از توپ پینگ پنگ یا هر توپ کوچک و بی خطر دیگری استفاده کرد. لازم به توضیح است که استفاده از انواع توپ های قرمزرنگ می تواند در کوتاه کردن دوره درمان مؤثر واقع شود.
- کتاب خواندن و مقابله با تنبلی چشم: با کودکتان کتاب بخوانید و اگر نمی تواند کتاب بخواند، کتاب های بدون کلمه را با هم ورق بزنید، آنها را به کودک نشان دهید و دقت او را به اشکال جلب کنید. فعالیت های که ذکر شد، ضمن تحریک بینایی کودک باعث می شود که زمان های بستن چشم برای کودک راحت تر بگذرد.
درمان ترکیبی
بسته به شرایط موجود، ممکن است همزمان از عینک استفاده شود و ترکیبی از قطره چشمی و پوشاندن چشم سالم استفاده شود. تنبلی چشم در کودکان مشکلی است که به سرعت قابل حل نیست و ممکن است انجام یک باره همه درمان ها به صورت همزمان فایده ای نداشته باشد.
عوارض تنبلی چشم
در صورت عدم درمان تنبلی چشم عوارضی را به دنبال دارد مانند:
- نابینایی: اگر تنبلی چشم درمان نشود، ممکن است بیمار نهایتا دید آن چشم را از دست بدهد. این نابینایی معمولا دائمی است. طبق اعلام موسسه ملی چشم آمریکا، تنبلی چشم شایع ترین عامل اختلال بینایی در یک چشم در افراد بزرگسال و میانسال آمریکا محسوب می شود.
- انحراف چشم: استرابیسم، یا عدم هم ترازی چشم ها، می تواند به یک مشکل دائمی تبدیل شود.
- دید مرکزی: اگر تنبلی چشم در دوران کودکی درمان نشود، ممکن است دید مرکزی بیمار به درستی تکامل نیابد. این مشکل می تواند توانایی فرد در انجام بعضی کارها را تحت تاثیر قرار دهد.
آستیگماتیسم در کودکان
