ضریب تاثیر چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

اصطلاح ضریب تاثیر برای نویسندگان آشنا می‌باشد اما اغلب پژوهشگران با مفهوم این اصطلاح آشنا نیستند و نحوه عملکرد و محاسبه ضریب تاثیر را بلد نیستند در این مطلب به شما آموزش خواهیم داد که ضریب تاثیر چیست و چه کاربردی دارد و چگونه محاسبه می‌شود.

ضریب تاثیر چیست؟

ضریب تأثیر مجله ها نخستین بار توسط دکتر یوجین گارفیلد و آیروینگ شر در دهه ۱۹۶۰ به مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) آمریکا ارائه شد تا در انتخاب مجله های علمی برای نمایه استنادی علوم به کار گرفته شود. دو نوع ضریب تاثیر وجود دارد؛ ضریب تاثیر 2 ساله و ضریب تاثیر 5 ساله که معمولا در صفحه اصلی سایت مجله نوشته می شود. نحوه محاسبه ضریب تاثیر گویای این نکته است که مجله سعی می کند مقاله ای را بپذیرد که به آن استناد شود. ضرایب تاثیر از سال 1975 به صورت سالانه برای ژورنال هایی محاسبه می شود که در فهرست JCR) journal citation reports) به معنای گزارش استناد ژورنال قرار دارند. مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) این عامل تاثیر یا IF را هر سال یک بار بر اساس ارجاعاتی که به هر یک از مجلات علمی می شود محاسبه و نتیجه آن را در گزارش های ارجاع مجله منتشر می کند. . ایمپکت فاکتور impact factor اغلب به صورت مخفف نشان داده می شود. به صورت میانگین تعداد دفعاتی که مقالات یک مجله در دو سال قبل از آن رفرنس داده شده تعریف می شود. که این ضریب تاثیر برای مقالات ژورنالهای موسسه تامسون رویترز می باشد. برای اولین بار نیز از سوی این موسسه مطرح شده است و برخی از ژورنالهای این موسسه با عنوان ژورنالهای jcr یا دارای ضریب تاثیر شناخته می شود. دو نوع ضریب تاثیر وجود دارد؛ ضریب تاثیر 2 ساله و ضریب تاثیر 5 ساله که معمولا در صفحه اصلی سایت مجله نوشته می شود.

کاربرد ایمپکت فکتور (IF):

مهم ترین کاربرد ضریب تاثیر این است که از آن برای برای ارزیابی، مقایسه و رتبه بندی نشریات علمی در انواع رشته های مختلف در سطح ملی و داخلی یا برای مقایسه مجله ها در سطح بین المللی و جهانی به کار گرفته می شود. این شاخص نشان دهنده فراوانی استنادهایی است که در طول یک دوره زمانی مشخص به یک مقاله چاپ و در یک نشریه داده می شود.

مزايا و معايب Impact Factor ؟

Impact Factor يا عامل تأثير هرچند كه مي تواند معياري براي سنجش كيفيت نشريات باشد اما به دليل محدوديت هاي كه دارد نبايد آن را به تنهايي شاخصی برای ارزشيابی و سنجش كيفيت مجلات دانست. به هرحال امروزه Impact Factor يكي از مهم ترين و درعين حال پركاربردترين شاخص هاي ارزيابي مجلات از سوي مؤسسه اطلاعات علمي (ISI) در نظر گرفته شده است.

فرآیند چاپ مقالات jcr

چگونه از ایمپکت فکتور بودن ژورنالها مطلع شویم؟

باید از ضریب تاثیر ژورنالها قبل از چاپ اطمینان حاصل نمایید و بدانید که ژورنال مورد نظرتان جز ژورنالهای دارای ضریب تاثیر است یا خیر, و سپس مراحل چاپ را شروع کنید. شاخص های ایمپکت فکتور باید معتبر باشند در غیر اینصورت مجله jcr جعلی است و اعتباری ندارد, جهت کسب اطمینان از ایمپکت فکتور بودن ژورنالها می توانید از طریق راههای زیر اقدام نمایید. سایت های زیر برخی از بهترین منابع برای به دست آوردن اطلاعات تخصصی در مورد مجلات هستند و علاوه بر اعلام مقدار شاخص ضریب تاثیر، قادرند اطلاعات تکمیلی نظیر کشوری که مجله در آن چاپ شده، نام اختصاری مجله، تیراژ شماره های چاپ شده مجله در سال، زمینه پژوهشی مجله و بسیاری از اطلاعات دیگر را در اختیار دانش پژوهان قرار دهند. البته تمامی قسمت های این سایت ها رایگان نیست و برخی از آن ها معمولاً حق عضویتی یک ساله را تعیین می کنند.

ضریب تاثیر چگونه محاسبه می شود؟

Impact Factor فقط درمورد نشريات نمايه شده در بانک اطلاعاتی Web of Science و توسط موسسه ISI برای بیش از 11000 مجله محاسبه و منتشر می شود. به اين ترتيب فقط مجلات ISI دارای Impact Factor واقعی هستند. محاسبه بر مبنای یک دوره سه ساله صورت می گیرد. IF ژورنال x از تقسيم نمودن تعداد موارد ارجاع به مقالات دو سال گذشته آن ژورنال (x) در سال جاري در تمامي ژورنالها، به تعداد مقالات منتشر شده در ژورنال (x) در بازه دو سال گذشته حاصل مي آيد. فرضا اگر در سال ۸۴ جمعا ۴۰ ارجاع به یک مجله صورت گرفته باشد و در آن مجله در سال ۸۲ تعداد ۲۶ مقاله و در سال ۸۳ تعداد ۲۴ مقاله چاپ شده باشد، ضریب ارجاع آن مجله، از تقسیم ۴۰ بر ۵۰ (24+26=50) به دست می آید که 0.8 است. یعنی به طور متوسط، هر مقاله آن نشریه 0.8 مرتبه مورد استناد مقالات دیگر قرار گرفته است.

کدام مجلات شامل معیار ضریب تاثیر هستند؟

IF معيار ارزيابي ژورنالها در يك زمينه يا رشته خاص با يكديگر ميباشند. بنابراين هرگز نبايد IF يك ژورنال پزشکی به طور مثال رشته داخلی را با IF يك ژورنال دندانپزشکی مقايسه نمود.

برخي مجلات مقالاتي را چاپ مي كنند كه حالت Review دارند. IF اين مجلات معمولا بسيار بالاتر از مجلات ديگر در يك رشته خاص ميباشد. از جمله اين مجلات مي توان به Annual Review of Cell and Developmental Biology ‏ و Annual Review of Genetics اشاره نمود.

هرچند IF يك ژورنال ميتواند به عنوان معياري جهت تخمين ارزش متوسط مقالات آن ژورنال به كار رود ولي بايستي در نظر داشت تعداد ارجاعات به مقالات مختلف يك ژورنال مي تواند بسيار متفاوت باشد. به عبارت ديگر توزيع فراواني ارجاع به هر مقاله در يك ژورنال به هيچ عنوان يك توزيع نرمال نميباشد. به طور مثال بيش از 90 درصد IF ژورنال بسيار معتبر Nature در سال 2004 به 25 درصد مقالات منتشر شده در اين ژورنال بازمي گشت.

IF هرچند یک شاخص کمی علم سنجی است كه مي تواند معياري براي سنجش كيفيت نشريات باشد اما به دليل محدوديت هاي كه دارد نبايد آن را به تنهايي شاخصی برای ارزشيابی و سنجش كيفيت مجلات دانست.

شاخص های جایگزین

چندین شاخص برای جایگزینی ضریب تاثیر معرفی شده اند. تمامی شاخص هایی که در پایین معرفی می شوند مبتنی بر استناد ها هستند، اما به دیگر جنبه ها می پردازند.

تاثیر طولانی مدت یا فوری

ضریب تاثیر بازتاب دهنده میزان تاثیر کنونی یک ژورنال است، شاخص تاثیر طولانی مدت یا فوری بیانگر نیمه عمر ژورنال است. این شاخص سعی دارد تاثیر کلی تمام مدت یک ژورنال را اندازه بگیرد.

شاخص آنی

شاخص آنی بررسی می کند که یک مقاله در یک ژورنال خاص در سالی که منتشر شده چه اندازه استناد گرفته است. به عبارتی تعداد استنادهای گرفته شده یک مقاله در سال منتشر شده اش را می شمارد. شاخص آنی ابزاری مفید در مقایسه ژورنال ها از لحاظ پوشش دادن اخبار لبه دانش است. هر چه مجله ای شاخص آنی بالاتری داشته باشد، در انتشار فوری پژوهش ها بیشتر موفق بوده است. این شاخص نیز مانند ضریب تاثیر، وابسته به زمان است. یعنی مقاله های منتشر شده در اوایل سال شانس بیشتری برای جمع آوری استنادها نسبت به مقاله های منتشر شده در آخر سال دارند.

نیم-عمر استنادی مجله

نیم-عمر استنادی، سن میانه مقالاتی که در سال کنونی استناد گرفتند را بیان می کند. نیم استنادهای ژورنال به مقاله های منتشر شده درون نیم عمر استنادی است. نیم-عمر، اطلاعاتی در رابطه با عمر استنادها به ما می دهد. این شاخص بر عکس شاخص آنی، نشان می دهد که تا چه زمانی مقالاتی یک ژورنال خاص هنوز مورد علاقه جامعه علمی است.

اندزه گیری های پیشرفته تاثیر ژورنال

برای جبران ضعف های ضریب تاثیر (وابستگی زمینه ای، شمول خود استنادی، طول پنجره استنادی، کیفیت استنادها)، چندین روش توسعه یافته که تمام جنبه های مختلف یک ژورنال را اندازه می گیرند. بیشتر این نسخه ها مبتنی بر تحلیل شبکه هستند. برای مثال می توان به SNIP اشاره کرد که مبتنی بر داده های پایگاه اسکوپوس است.

محاسبه ایمپکت فکتور به صورت مرحله به مرحله

دو نوع ضریب تاثیر وجود دارد؛ ضریب تاثیر 2 ساله و ضریب تاثیر 5 ساله. نحوه محاسبه آنها شبیه به هم است. ضریب تاثیر براساس فرمول زیر محاسبه می شود.

ضریب تاثیر اعتبار مجله است. معمولا در صفحه اصلی سایت مجله نوشته می شود. در تصویر 3 ضریب تاثیر 2ساله و 5 ساله ی مجله Journal of Hazardous Materials قابل مشاهده است.

در تصویر 4 نحوه محاسبه ضریب تاثیر 2 ساله و 5 ساله مجله Journal of Hazardous Materials قابل مشاهده است.

مجله Stochastic Environmental Research and Risk Assessment در صفحه اصلی سایت خود ضریب تاثیر 2 ساله خود را نوشته است. در تصویر 6 نحوه محاسبه ضریب تاثیر این مجله قابل مشاهده است.