یادداشتی از دکتر سیدجواد میری
مدت هاست به این می اندیشم که مشکلات کشور را چگونه می توان صورتبندی کرد و آیا دانشگاه می تواند در این راه ما را یاری کند یا خود یکی از معضلات جامعه ایران است؟ تعلیق جامعه در وضعیت کنونی که از آن با عنوان کرونا یاد می کنند (و من آن را وضع پساجدید خوانده ام) نشان داد که دانشگاه در صورت کنونی اش نه تنها درد جامعه را نمی تواند درمان کند بل خود آویزان دستگاه دولت است. البته من فکر می کنم دانشگاه را باید پیچیده صورتبندی کرد و ساحات گوناگون آن را از هم تمییز داد.
به عنوان مثال، سنت آکادمیک را نمی توان تماماً تقلیل به سازمان دانشگاه داد و در جهان پساجدید آنچه می تواند به مثابه کاتالیزاتور جامعه ایرانی را یاری کند نهاد دانشگاه "پیشا-پساجدید" نیست بل سنت آکادمیک است که ذیل مدیریت مکانیک هستی خود را تحدید نکرده است. من مدتهاست که آموزش عالی را در سطح سازمانی نقد می کنم ولی هر چه بیشتر نقد می کنم کمتر پاسخ می گیرم و این مرا به این نتیجه رسانده است که وزارت علوم دچار "تصلب مقدس" شده است و این مفهوم بدین معناست که مدیریت به مثابه "مالکیت" تعریف شده است و تعرض به مالکیت نوعی جرم محسوب می گردد و ناقد در چنین پارادایمی به مثابه اصحاب نقد صورتبندی نمی شود بل به عنوان مجرم تلقی می گردد که "حق مالکیت" را مورد تعرض قرار داده است. اما نکته ای که ظرفیت امید را در من ارتقاء می دهد شاکله تئوریک نظام است که به دلائلی که به آنها اشاره خواهم کرد تاکنون به منصه ظهور نرسیده است.
ظرفیت امیدِ نظری نظام جمهوری اسلامی در ایران چیست؟
سخنی از آیت الله سیدعلی خامنه ای موجود است که می گوید در جمهوری اسلامی در هر کجا که هستی آنجا را مرکز عالم بپندار و کار کن. البته این را بگویم که چون آیت الله خامنه ای رهبر سیاسی کشور است بسیاری سخنان او را بدون فهم دقیق یا ابزاری استفاده می کنند و برای اهالی دانشگاه ارجاع دادن به سخنان او موجب سوء تفاهم خواهد شد ولی بحث من در نسبت با "ظرفیت امید" در نظام سیاسی کشور مبتنی بر این کلید واژه است. به سخن دیگر، مدیریت های موجود در عرصه دانشگاه هیچ سنخیتی با "مرکز عالم پنداشتن" ندارد و این موجب شده است که کرونا کل سیستم دانایی کشور را به حالت تعلیق درآورده است. زیرا اغلب اهالی آکادمی "کارمند دولت" خود را تعریف کرده اند و مدیریت های موجود صرفاً به دنبال پرداخت حقوق کارمندان هستند ولی مسائل کشور معلق و بدون متولی در حالت تعطیل رها شده است. من تجربه ۷ ماه خویش از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی را بازگو می کنم که بدانید میدان مطالعاتی ذهنی نیست بل برآمده از مشاهدات میدانی دقیق از بزرگترین مرکز علوم انسانی کشور است که مدیریتش هیچ برنامه ای برای "وضع پساجدید" ندارد و عملاً مدیریت دانایی را به رتق و فتق امور کارمندوارانه تقلیل داده است. اما چرا این اتفاق رخ داده است؟ زیرا هیچکدام از طبقه مدیران آموزش عالی پست خویش را "مرکز عالم" نمی دانند.
به سخن دیگر، به این خودآگاهی نرسیده اند که "در جمهوری اسلامی، هر جا که قرار گرفته اند، همان جا را مرکز دنیا بدانند و آگاه باشند که همه ی کارها به آنها متوجه است". اگر مدیریت کشور به این خودآگاهی برسد آنگاه نوع مواجهه با سختی ها و دشواری ها از جنس ایثار و "خدمت به جامعه" خواهد شد ولی آنچه امروز شاهد آن هستیم این است که اکثریت پست ها در وزارت علوم و دستگاه های ذیل آن از افرادی پر شده است که آنجائیکه ایستاده اند را "مرکز عالم" نمی دانند و منطق مواجهه آنان با مشکلات "تعلیق وظائف" و "تعویق مسائل" بنیادین جامعه است. به عبارت دیگر، ظرفیت امید در نظام از منظر تئوریک بالا می باشد ولی در ساحت پراکسیس ظرفیت حداقلی است و این شکاف چالشی است که نظام را درگیر خود کرده است. در این میان تنها نهادی که می تواند این چالش را صورتبندی کند نظام دانایی کشور است که نیاز به جراحی جدی دارد و یکی از مولفه های این جدیت آن است که ما منطق دانایی را به بازی نگیریم و این همان نقطه ای است که مبتنی بر تجربیات زیسته آکادمیک در ایران من به رنج دریافته ام که عمیقاً به بازی گرفته ایم و "آگاه نیستیم که همه ی کارها متوجه ما است". این عدم خودآگاهی در وضع پساجدید خطرات بنیادینی پیش روی کشور در سطوح مختلف ایجاد کرده است و راه آن در سطح سازمانی ایجاد مدیریت ارگانیک و در سطح فردی بسترسازی برای ظهور نوعی از انسان آکادمیک که ایثار را بخشی از مسئولیت تاریخی خویش در وضع کنونی بداند.
