آیا پوتین و اردوغان، ایران را دور زدند؟ / توافق در مسکو هیچ ضمانت اجرایی ندارد

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از انتخاب، در میانه عمیق تر شدن بحران بر سر ادلب در کاخ کرملین ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در 5 مارس 2020 (15 اسفند 1398) پذیرای رجب طیب اردوغان، همتای ترکیه ای خود می شود. بعد از حمله حمله جنگنده های روسیه به کاروان نیروهای نظامی ترکیه و نیروهای تحت الحمایه آن در این استان ادلب سوریه، که در 27 فوریه 2020 (8 اسفند 1398) اتفاق افتاد، مناسبات دو طرف به مرحله ای خطرناک رسیده بود و به نظر می رسد امکان جنگ فراگیر میان دو طرف وجود دارد.

با وخیم تر اوضاع درگیری در استان ادلب میان ارتش ترکیه و سوریه، در نتیجه درخواست های آنکارا، به سرعت دیدار میان اردوغان و پوتین برگزار می شود و در کنفرانس خبری بعد از نشست نیز از توافق بر سر آتش بس در ادلب پرده برداشته می شود. اکنون پرسشی که مطرح می شود این است که توافق اخیر اردوغان -پوتین، چه تاثیری بر بحران در ادلب و وضعیت کلی معادلات در بحران سوریه بر جای می گذارد و آیا می تواند وضعیت تنش ها را در آینده مدیریت کند؟

آتش بس در وضعیت اضطرار

توافق اخیر اردوغان و پوتین، روسای جمهور دو کشور ترکیه و روسیه را بیش از آن که تفاهمی برای حل بحران ارزیابی کرد می توان از آن به عنوان نوعی تعویق بحران نام برد. واقعیت امر این است که از ابتدای سال جدید میلادی (2020) تا کنون ارتش سوریه حدود ۱۹۰۰ کلیومتر مربع از محدوده سرزمینی کشور را در استان های حلب، ادلب و حماه از کنترل نیروهای افراط گرای تحت حمایت آنکارا خارج کرده است. در واقع، ۲۱۵ روستا و شهرک در این مناطق از کنترل تروریست ها آزاد شده اند. در ادامه این پیشروی های ارتش سوریه با همراهی روسیه و ایران مصمم است که حاکمیت خود را بر کل کشور گسترش دهد و به طور حتم دروازه رسیدن به این هدف از آزادسازی استان ادلب گذر می کند. در چنین وضعیتی به نظر می رسد که در کاخ کرملین آن چه مورد توافق قرار گرفته به تعویق افتادن کوتاه مدت بحران بوده و اساسا آتش بس نمی تواند راه حل بحران باشد.

توافق اردوغان و پوتین؛ رخدادی تکراری برای همه

توافق کرملین، اولین توافق میان آنکارا و مسکو نیست و احتمالا آخرین آن ها نیز نخواهد بود. پوتین در کنفرانس خبری مشترک با همتای ترکیه ای خود اعلام کرد دو طرف بر سر برقراری آتش بس در ادلب سوریه به توافق دست پیدا کرده اند. ولادیمیر پوتین همچنین از علاقه مسکو و آنکارا جهت ادامه همکاری های در چارچوب آستانه در خصوص سوریه و کاستن از رنج غیرنظامیان سخن به میان می آورد.

در سوی دیگر، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه تاکید دارد که این کشور حق پاسخگویی به هر گونه حمله را برای خودش محفوظ می داند. او مدعی شد که ترکیه در برابر حملات سوریه «ساکت نخواهد ماند» و هر گونه حمله را با تمام قوا پاسخ خواهد کرد.

در مجموع، آنکارا و مسکو در مسیر اجرای آتش بس از ساعت ۰۰:۰۱ بامداد ۶ مارس 2020 (15 اسفند 1398) برای نظارت بر منطقه کاهش تنش، در شهرک های نزدیک ادلب گشت زنی های مشترک به توافق رسیده اند. با این وجود، حدود یک سال و نیم قبل شاهد بودیم که توافق سوچی نیز با حضور روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه برگزار شد و مقرر شدن در قالب گشت زنی مشترک ارتش روسیه و ترکیه اوضاع امور را برای کنترل و دور کردن تروریست ها از محدوده ارتش سوریه انجام دهند اما در عمل شاهد ادغام و همکاری تنگاتنگ ارتش ترکیه با نیروهای تحت الحمایت شان بودیم.

بنابراین، توافق اخیر میان اردوغان و پوتین را می توان فاقد ضامن اجرایی شدن ارزیابی کرد.این احتمال وجود دارد که به آشانی در نتیجه یک رخداد همچون حمله غیرتعمدی یا بروز خطای انسانی، حتی گستره بحران میان آنکارا و مسکو از آن چه که اکنون تصور می شود، فراتر نیز برود. افزون بر این اراده دمشق برای بازپس گیری مناطق تحت کنترل گروههای افراط گرا به ویژه ادلب را می توان بسیار جدی و مهم تلقی کرد که به نظر می رسد این آتش بس را از هم اکنون شکست خورده کرده است.

جای خالی تهران و دمشق در مذاکرات پوتین - اردوغان

یکی از مسائلی که پس از توافق اخیر اردوغان و پوتین در شهر مسکو از سوی ناظران سیاسی مطرح می شود، خارج کردن تعمدی تهران و دمشق از روند مذاکرات میان دو طرف است. برخی بر این باور هستند که پوتین علاقمند است که ایران را در روند معادلات سوریه به حاشیه براند. در ارتباط با این مساله توجه به چند نکته ضروری است. یکی این که بحران اخیر با محوریت تنش و درگیری فراگیری میان روسیه و ترکیه بوده و لذا امر طبیعی به نظر می رسد که از ایران برای توافق آتش بس دعوت نشود.

دومین نکته این است که توافق اخیر اردوغان و پوتین بیشتر در قالب قاعده دیداری دیپلماتیک میان دو طرف است و یک دیدار رسمی محسوب می شود. نکته سوم نیز این است که ایران به دعوت روسیه با دولت بشار اسد همکاری نمی کند؛ هر چند این دو بازیگر در پیشبرد بحران طی چند سال گذشته با یکدیگر هماهنگ بوده اند اما این امر به هیچ عنوان به معنای هم راستا بودن سیاست ها و نوع کنش در بحران سوریه نیست.