هانس هیستربیک، پرفسور اپیدمی شناسی نظری در دانشگاه اوترخت هلند، بر اساس داده ها و تجربیات موجود پیش بینی هایی را ارائه داده که در این مقاله به آن ها خواهیم پرداخت. با توجه به نوشته های وی، ویروس کووید-19 به آن سادگی که تصور می کردیم از بین نخواهد رفت.
در نظر داشته باشید که بیماری آندمی به نوعی بیماری گفته می شود که تحت کنترل قرار گرفته، اما در یک جمعیت خاص برای همیشه باقی می ماند؛ مانند بیماری مالاریا.
و درنهایت، میزان موفقیت ما در مقابله با کرونا در زمان آندمی شدن آن، به کیفیت واکسن ها و درمان های ما وابسته خواهد بود.
آینده کووید-19
قبل از هر نکته ای، دکتر هیستربیک بیان می کند که نمی توان با قاطعیت آینده کروناویروس را پیش بینی کرد. اما با توجه به تجارب گذشته در خصوص شیوع های مشابه، دلایل کمی وجود دارد تا تصور کنیم در آینده ای نزدیک، کروناویروس SARS-CoV-2 از بین خواهد رفت. سناریو واقع بینانه برای این شرایط، حالتی است که این ویروس به لیست بلندبالای بیماری های دیگری پیوسته که به عنوان آندمی شناخته می شوند.
باوجود وضعیت فعلی گسترش ویروس، به نظر می آید که اقدامات و روش های کنونی تنها توانایی کنترل کردن شیوع ویروس را در اختیار دارند، و پیشرفتی بیشتر از آن ممکن نیست (به غیر از کشورهایی که توانایی ایزوله کردن خود نسبت به دیگران را دارند).
خطرناک ترین ماه کرونا در ایران /نمای ماهانه از دوربین ۴ متغیراکثریت مردم دنیا هنوز به این بیماری مبتلا نشده و در معرض ابتلا به ویروس قرار دارند. درنتیجه، کرونا می تواند برای مدت هایی طولانی به بقای خود ادامه داده و گسترش پیدا کند. این مسئله حتی برای مناطقی که مقاومت جمعیتی را نیز تجربه کرده اند صادق خواهد بود. به عبارت دیگر، وقتی حجم مشخصی از مردم نسبت به یک بیماری مصون می شوند (چه از طریق واکسیناسیون و چه از طریق ابتلای طبیعی)، سرعت شیوع آن کاهش پیدا کرده و تعداد بیماران کاهش پیدا می کند. اما چنین اتفاقی به این معنی نیست که ویروس به صورت ناگهانی یا کامل از بین می رود.
خارج از مناطقی که به مصونیت جمعیتی دست پیدا کرده اند، احتمالا حجم زیادی از افراد وجود داشته که همچنان به ویروس مبتلا نشده اند؛ و وجود این افراد کافی است تا ویروس به منتقل شدن و گسترش خود ادامه دهد. هیچ حدی از انزوای جمعیتی برای توقف کامل ارتباط میان کشورها و شهرها کافی نخواهد بود.
همچنین، ممکن است که شیوع ویروس در طول زمان به ثباتی نسبی رسیده و حضور ممتدی را در جوامع مختلف تجربه کند؛ احتمالا با نرخ شیوعی پایین و قابل پیش بینی. در این حالت، گفته می شود که بیماری مورد نظر به آندمی تبدیل شده است.
برخی از بیماری ها در تمام دنیا حضور داشته و به صورت فعال گسترش پیدا می کنند (مانند بسیاری از عفونت های دوران کودکی)، اما اکثریت این عفونت ها و بیماری ها تنها در مناطق خاصی از جهان به آندمی تبدیل می شوند.
این اتفاق در دو حالت رخ می دهد:
- آن بیماری خاص در برخی از مناطق جهان به طور کامل از بین رفته است.
- شرایط موردنیاز برای گسترش بیماری تنها در مناطق خاصی از جهان فراهم است (مانند مالاریا).
از لحاظ نظری، زمانی یک بیماری را آندمی می نامیم که به طور میانگین، هر فرد بیماری را تنها به یک نفر دیگر انتقال دهد؛ به عبارت دیگر، زمانی که عدد تکثیر (R) برابر با 1 باشد.
برای مثال، در زمان شروع یک اپیدمی (همانند کرونا) و شرایطی که شیوع ویروس در حال افزایش است، R بزرگ تر از یک بوده و درزمانی که شیوع ویروس تقریبا متوقف شده، R کوچک تر از یک خواهد بود.
در واقعیت، الگوهای متفاوتی در بیماری های آندمی مشاهده می شود. تعدادی از بیماری ها به طور ثابت دارای نرخ ابتلای پایینی در طول سال بوده و تعداد دیگری، دارای نرخ ابتلای بالا در بازه های خاص و نرخ ابتلای پایین در بازه های دیگر هستند. حالت دوم معمولا در زمان هایی رخ می دهد که عوامل فصلی بر ارتباط مردم با یکدیگر تاثیر می گذارد.
تا زمانی که جمعیتی کافی از افراد، در معرض ابتلا به یک بیماری وجود داشته باشد، آن بیماری از فردی به دیگری منتقل شده و گسترش آن ادامه خواهد یافت. این حجم از جمعیت می تواند از راه های مختلفی تمدید شود؛ البته این مسئله به خصوصیات ویروس وابسته است.
مصونیت محو شونده
در بیماری هایی که بدن انسان پس از ابتلا، مصونیت کامل به دست می آورد، هر فرزند جدید آن فرد همچنان در معرض ابتلا به ویروس قرار دارد. دلیل آندمی شدن بسیاری از بیماری ها و عفونت ها در سراسر جهان (مانند سرخک) همین مسئله است؛ خصوصا در زمانی که نرخ زاد و ولد به اندازه کافی بالا باشد.
اما در بیماری هایی که در صورت ابتلای طبیعی، مصونیت فرد موقت است، افراد پس از گذراندن دوره مصونیت دوباره در معرض ابتلا قرار خواهند گرفت. یک ویروس یا باکتری می تواند با جهش پیدا کردن، حافظه مصونیت بدن انسان را دور بزند؛ در چنین حالتی، افرادی که به نژادهای قدیمی یک بیماری مبتلا شده اند، در معرض ابتلا به نژاد جدید قرار خواهند داشت. ویروس آنفولانزا یکی از شناخته شده ترین مثال های این مورد محسوب می شود.
در حال حاضر نمی دانیم که مصونیت حاصل از ابتلا به کووید-19 چقدر دوام می آورد، یا اینکه واکسن ها تا چه میزان در حفاظت از مردم موفق خواهند بود. اما دیگر کروناویروس هایی که به وضعیت آندمی دچار شدند، مانند آن هایی که باعث سرماخوردگی می شوند، تنها مصونیتی برای یک بازه یک ساله را ایجاد فراهم کرده اند.
نکته مهم دیگر این است که افراد دارای مصونیت، چه توسط واکسن و چه از طریق ابتلای طبیعی، هیچ گاه به صورت متقارن در میان جمعیت ها توزیع نشده اند. خصوصا در بحث کووید-19، شیوع ویروس در بسیاری از مناطقی بسیار شدید بوده و در عین حال، مناطقی وجود دارند که گسترش چندانی را تجربه نکرده اند.
بدون توزیع یکسان ویروس در میان جمعیت، مصونیت جمعیت شکل نخواهد گرفت؛ حتی اگر حجمی کافی از مردم واکسینه شده باشند.
در چنین مواردی، R میانگین (عدد تکثیر) تا حدی پایین خواهد بود که ویروس تحت کنترل باشد. اما در مناطق محافظت نشده، این عدد بالای یک خواهد بود. چنین روندی سبب شده تا شیوع های محلی رواج پیدا کند و درنهایت، گسترش ویروس به پایداری خود در طی زمان (حتی با سرعتی کم) ادامه دهد.
پاسخ به ویروس
چگونگی مقابله ما با کروناویروس در زمان آندمی شدن آن، به کیفیت واکسن ها و درمان های ما وابسته خواهد بود. اگر درمان ها و پیشگیری های ما بتوانند از شدیدترین عواقب ویروس جلوگیری کنند، شیوع ویروس می تواند قابل مدیریت باشد. کووید-19 همانند دیگر بیماری هایی خواهد شد که در طول زمان یاد گرفته ایم تا با آن ها زندگی کنیم.
با توجه به دائم یا موقت بودن مصونیت، ممکن است برای مقابله با ابتلا به واکسن های سالیانه احتیاج پیدا کنیم (مانند آنفولانزا). یا اینکه ویروس از طریق واکسیناسیون در سنین پایین کنترل شود (مانند بسیاری از عفونت های دوران کودکی).
اگر واکسن ها بتوانند در کنار پیشگیری از ابتلا، انتقال ویروس را نیز کاهش دهند، می توانیم متصور سناریوهای دیگری مانند از بین رفتن کامل ویروس نیز باشیم. اما این مورد در حال حاضر چندان محتمل به نظر نمی رسد. ریشه کن کردن ویروس ها به شدت دشوار است؛ حتی برای بیماری هایی که واکسن های کامل و مصونیت تمام را برای آن ها در اختیار داریم.
درنتیجه، آندمی شدن این ویروس محتمل ترین سناریو ممکن محسوب می شود.
