علل بی اشتهای عصبی (آنورِکسیا ) و راههای درمان آن

بی اشتهای عصبی چیست؟

بی اشتهایی عصبی یا آنورِکسیا که به طور خلاصه به آن بی اشتهایی می گویند یک اختلال است. خصوصیات این عارضه کاهش وزن غیرطبیعی، ترس غیرطبیعی از افزایش وزن و برآورد نادرست از میزان وزن توسط خود فرد است. افرادی که به بی اشتهایی عصبی دچار هستند، بیش ازحد به کنترل وزن و تناسب اندام خود اهمیت می دهند و تلاش زیادی برای تغییر زندگی خود انجام می دهند. فشارهای واردشده از طرف جامعه و عزت نفس پایین باعث ایجاد بیماری بی اشتهایی عصبی (بیماری آنورکسیا) می شود. این بیماری می تواند اثرات جبران ناپذیری روی سلامتی فرد بگذارد.

نشانه های بیماری بی اشتهای عصبی

بعضی از افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی، بیشتر وزن خود را از طریق محدودیت شدید مقدار غذایی که می خورند، از دست می دهند. همچنین این احتمال وجود دارد که آنها سعی در کاهش وزن خود با انجام ورزش و فعالیت شدید بدنی داشته باشند. برخی دیگر از مبتلایان به این عارضه، مشابه حالتی که در بیماری بولیمیا شایع می باشد، در خوردن زیاده روی کرده، سپس آن را بیرون می آورند. آنها کالری دریافتی خود را با انجام عمل استفراغ بعد از غذاخوردن و یا با استفاده غیرصحیح از مسهل ها و دیورتیک ها کنترل می نمایند.
صرف نظر از اینکه این کاهش وزن چگونه انجام می شود، بی اشتهایی عصبی، پاره ای علائم و نشانه های جسمانی، احساسی و رفتاری دارد.

علائم جسمانی بی اشتهایی عصبی

• کاهش بیش از حد وزن بدن
• ظاهر لاغر
• شمارش غیر طبیعی سلول های خونی
• خستگی
• بی خوابی
• سرگیجه و یا ضعف و غش
• رنگ متمایل به آبی انگشتان
• موهای کم پشت، شکننده و یا ریزش مو
• موهای نرم و کرک مانندی که سطح بدن را می پوشاند
• قطع قاعدگی
• یبوست
• پوست خشک
• عدم تحمل به سرما
• ضربان نامنظم قلب
• کاهش فشار خون
• کم شدن آب بدن(دهیدراتاسیون)
• استئو پروز(پوکی استخوان)
• تورم دست ها و پاها

علائم احساسی و رفتاری بی اشتهایی عصبی

• خودداری و امتناع از خوردن
• انکار و تکذیب گرسنگی
• ترس از افزایش وزن
• دروغ گفتن در مورد مقدار غذایی که خورده شده
• فعالیت بدنی و ورزش بیش از اندازه
• خلق و خوی پایین(فقدان احساسات)
• کناره گیری از اجتماع
• تحریک پذیری
• مشغله فکری و درگیری ذهنی زیاد در رابطه با غذا
• کاهش میل جنسی
• خلق و خوی افسرده
• احتمال استفاده از ملین ها، محصولات کمک کننده در لاغری و یا سایر محصولات گیاهی

علل بی اشتهایی عصبی

دلایل اصلی بی اشتهایی عصبی نامشخص است. درست مثل خیلی از بیماری های دیگر، ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روانشناسیو محیطی است.

دلایل بیولوژیکی: هر چند مشخص نیست که چه ژن هایی عامل این مشکل هستند، اما احتمالا تغییرات ژنتیکی هستند که باعث بالا رفتن ریسک ابتلا می شود. بعضی ها تمایل ژنتیکی به کمال گرایی، حساسیت و لجاجت دارند که همه با بی اشتهایی (آنورکسیا) رابطه دارند.

دلایل روانشناسی: بعضی افراد مبتلا به بی اشتهایی، دچار وسواس فکری هستند و به همین خاطر داشتن یک رژیم غذایی مشخص برای آنها از گرسنه ماندن راحت تر است. بعضی تمایل به کمال گرایی دارند که باعث می شود تصور کنند که به اندازه ی کافی لاغر نیستند. شاید هم از اضطراب زیادی برخوردارند و با کاهش غذا خوردن، سعی در غلبه بر اضطراب خود دارند.

محیط: فرهنگ جامعه روی لاغری تمرکز زیادی دارد. موفقیت و ثروت اغلب با لاغر بودن مساوی دانسته می شوند. این موضوع باعث فشار برای لاغر ماندن به خصوص در میان زنان جوان می شود.

عوارض جانبی بی اشتهایی عصبی

بی اشتهایی عصبی عوارض زیادی دارد. در بدترین شرایط می تواند کُشنده هم باشد. حتی این مرگ می تواند ناگهانی باشد. این موضوع به دلیل ضربان نامنظم قلب و تعادل نداشتن الکترولیت ها مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم در بدن است.

• کم خونی؛
• مشکلات قلبی مثل افتادگی دریچه ی میترال قلب، ضربان نامنظم قلب یا ایست قلبی؛
• پوکی استخوان و افزایش احتمال شکستگی استخوان؛
• از دست دادن عضله؛
• اختلال دوران قاعدگی؛
• کاهش سطح هورمون تستوسترون در مردان؛
• بیماری های گوارشی مثل یبوست، نفخ شکم و حالت تهوع؛
• تعادل نداشتن الکترولیت ها مثل کاهش میزان پتاسیم در خون، سدیم و کلرید؛
• مشکلات کلیوی.

تشخیص بی اشتهایی عصبی

اگر پزشک در مورد ابتلای شما به بی اشتهایی آنورکسیا شک داشته باشد، چندین آزمایش برای تشخیص بیماری انجام می دهد. ابتدا به دلایل پزشکی که می توانند باعث کاهش وزن شوند، نگاهی می اندازد.

این آزمایش ها شامل:

آزمایش های فیزیکی: اندازه گیری قد و وزن، ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن، کنترل مشکلات پوستی و ناخن ها، معده، قلب و شش ها.

آزمون های آزمایشگاهی: شمارش گلبول های قرمز خون، میزان الکترولیت ها و پروتئین ها و عملکرد کبد، کلیه و غده ی تیروئید. آزمایش ادرار نیز انجام می گیرد.

آزمایش های روانشناسی: روانشناس در مورد افکار، احساسات و عادت های غذایی شما سوال می کند. حتی از شما سؤالات خودارزیابی کامل روان شناسی پرسیده می شود.

سایر مطالعات: از اشعه ی ایکس برای مشخص کردن تراکم استخوانی و شکستگی استخوان استفاده می شود. همچنین احتمال ابتلا به ذات الریه و مشکلات قلبی نیز در نظر گرفته می شود. از آزمایش الکتروکاردیوگرام برای تشخیص بی نظمی ضربان قلب استفاده می شود.

پیشگیری از بی اشتهایی عصبی

هیچ راه تضمین شده ای برای پیشگیری از بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) وجود ندارد. پزشک عمومی می تواند نشانه های اولیه را تشخیص دهد و جلوی گسترش بیشتر آن را بگیرد. به عنوان مثال پزشک می تواند پرسش هایی در مورد عادت های غذا خوردن بیمار مطرح کند.

اگر متوجه شدید که یکی از اعضای خانواده یا دوستان تان اعتماد به نفس کمی دارد، رژیم های غذایی سخت می گیرد و از ظاهر خود ناراضی است تلاش کنید با او در مورد این مسائل صحبت کنید. ممکن است نتوانید جلوی ایجاد اختلالات غذایی را بگیرید اما می توانید رفتار و عادت های بهتری را مدنظر قرار بدهید.

درمان دارویی بی اشتهایی عصبی

وقتی شما مبتلا به عارضه بی اشتهایی عصبی هستید، این امکان وجود دارد که نیاز به چندین نوع درمان داشته باشید. اگر حیات و زندگی شما در معرض خطر جدی است، ممکن است جهت مسائلی از قبیل اختلال در ضربان قلب، کم آبی(دهیدراتاسیون)، عدم توازن الکترولیتی و یا مشکلات روانپزشکی، نیاز به درمان داشته باشید.
مراقبت پزشکی: به علت وجود مجموعه ای از عوارضی که بی اشتهایی عصبی باعث بروز آنها می شود، این امکان وجود دارد که شما نیاز به مراقبت و نظارت های زودبه زود و مکرر در زمینه علائم حیاتی، سطح آب و الکترولیت های بدن، و نیز شرایط و وضعیت جسمانی مرتبط با آن داشته باشید. در موارد حاد و شدید، ممکن است افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی، در ابتدا نیاز به تغذیه از راه لوله ای که در بینی آنها قرار داده می شود و تا معده آنها امتداد می یابد، داشته باشند ( لوله بینی معدی). ممکن است پزشکی که در رابطه با کمک های اولیه فعالیت می کند، شخصی باشد که مراقبت پزشکی را با سایر متخصصین درگیردر حوزه درمان و سلامت هماهنگ می سازد. گاهی اوقات، این یک روانپزشک می باشد که وظیفه هماهنگ نمودن مراقبت را بر عهده دارد.
بازگشت به وزن سلامت: اولین هدف در درمان، بازگشت به وزن سلامت(وزنی که در آن احساس سلامتی می کنید) می باشد. شما بدون بازگشت به وزن مناسب و یادگیری رژیم غذایی مناسب، نمی توانید از یک اختلال مرتبط با غذا خوردن بهبودی یابید.
یک روانشناس می تواند برای پرورش روش های رفتاری و کمک به شما برای بازگشت به وزنی که در آن احساس سلامتی کنید با شما تمرین کند. یک کارشناس تغذیه می تواند راهنماهایی را در مورد رژیم غذایی سالم، شامل تهیه برنامه های غذایی مشخص و نیازهای کالریکی پیشنهاد دهد که به شما کمک خواهد کرد تا به اهدافی که در مورد وزن خود دارید برسید. خانواده شما نیز احتمالاً درگیر کمک به شما در حفظ و برقراری عادات تغذیه ای سالم خواهند شد.
روان درمانی: درمان فردی، درمان بر مبنای خانواده و درمان گروهی، همه این موارد سودمند خواهند بود.

• درمان فردی: این نوع از درمان به شما کمک می کند تا با رفتار و افکاری که در بی اشتهایی عصبی سهیم هستند، برخورد صحیحی داشته باشید و بر آنها غلبه نمایید. می توانید اعتماد به نفس بهتر و سالم تری به دست آورده و راه های مثبتی جهت غلبه بر اضطراب و سایر احساسات ناخوشایند شدید، یاد بگیرید. عموماً، نوعی از درمان که درمان رفتاری شناختی (CBT) نامیده می شود، استفاده می شود. ممکن است درمان در همان روزی که برنامه درمان مقرر گردیده، صورت بگیرد، اما در بعضی موارد، ممکن است بخشی از درمان در یک بیمارستان وابسته به روانپزشکی انجام شود.
• درمان برمبنای خانواده: این نوع از درمان با این فرض شروع می شود که فرد مبتلا به اختلال مرتبط با غذا خوردن، دیگر قادر به تصمیم گیری درست و قاطع بابت سلامتی خود نیست، و به کمک خانواده خود نیاز دارد. بخش مهمی از درمان بر مبنای خانواده، این است که خانواده درگیردر این مساله، مطمئن و خاطرجمع باشد که فرد از الگوهای صحیح و سالم غذایی، پیروی می کند. این نوع از درمان، می تواند به حل مشکلات و کشمکش های خانوادگی کمک کند و حمایت های اعضاء دلسوز خانواده را یکجا جمع کند. درمان بر مبنای خانواده، خصوصاً برای بچه های مبتلا به بی اشتهایی عصبی، که هنوز در خانه و با خانواده زندگی می کنند، می تواند مهم باشد.
• درمان گروهی: این نوع از درمان، راهی را پیش روی شما قرار می دهد تا با افراد دیگری که مبتلا به اختلالات مرتبط با غذا خوردن هستند، ارتباط برقرار کنید. گاهی اوقات، گروه های حمایتی غیررسمی، نیز می توانند مفید و کمک کننده باشند. هر چند باید دقت داشته باشید که این گروه های غیررسمی از تیم های تخصصی سلامت روانی، خط نگیرند. در مورد بعضی از افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی، ارتباط با گروه های حمایتی ممکن است منجر به رقابتی شود که فرد بخواهد در آن به عنوان لاغرترین فرد گروه شناخته شود.
• داروها: تا کنون داروی به خصوصی که جهت درمان بی اشتهایی طراحی شده باشد، شناخته نشده است، چراکه مشخص شده است کارایی خوبی نداشته اند. هرچند، داروهای ضدافسردگی، یا داروهای مربوط به روانپزشکی، می توانند جهت درمان اختلالات روانی که ممکن است درگیر آن باشید، مثل افسردگی یا اضطراب، به شماکمک کنند.
• بستری شدن در بیمارستان: ممکن است در مواردی که دچار عوارض و مشکلات جدی پزشکی شده اید، یا در مواردی که فوریت های روانپزشکی ایجاب می کند، و یا در موارد سوء تغذیه شدید و امتناع و خودداری اکید از غذا خوردن، نیاز به بستری شدن بیمارستانی باشد. ممکن است بستری شدن در بیمارستان، در یک بخش پزشکی و یا روانپزشکی صورت بگیرد.

نکته : بعضی از درمانگاه ها در درمان افراد با اختلالات مرتبط به غذا خوردن تخصصی هستند. این امکان وجود دارد که بعضی از آنها به جای بستری کردن بیماران، برنامه های روزانه، را پیشنهاد نمایند. برنامه های تخصصی مربوط به اختلالات مرتبط با غذا خوردن، ممکن است درمان های فشرده تر وشدیدتری را در مدت زمان طولانی تری پیشنهاد دهند. همچنین، حتی پس از اتمام دوره بستری، درمانهای مداوم و آموزش های تغذیه ای برای ادامه بهبود بسیار حائز اهمیت است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

متاسفانه بسیاری از افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی علاقه ای به درمان ندارند، حداقل در ابتدا این چنین است. علاقه به لاغر ماندن نگرانی درباره سلامت شان را تحت تاثیر قرار می دهد. اگر عزیزی دارید که نگرانش هستید او را تشویق کنید تا با پزشک صحبت کند. اگر خودتان دچار مشکلات بیان شده در بخش بالا باشید و یا فکر می کنید دچار اختلال تغذیه هستید از فردی مطمئن کمک بگیرید. اگر بی اشتهایی عصبی خود را از عزیزانتان پنهان کردید سعی کنید فردی مورد اعتماد را بشناسید تا درباره اتفاقات افتاده با او صحبت کنید.

سخن پایانی

لازم به ذکر است علم روانشناسی با پیشرفتی که در دهه های گذشته داشته، توانسته با ابداع روش های مختلف بدون استفاده از دارو، درمان بسیاری از بیماری های خلقی به خصوص بی اشتهایی عصبی را میسر کند. لذا آثار مراجعه به روانشناس در بلند مدت مشهودتر خواهد شد.