آیین یاشیل سفره اردبیل ، یکی از مراسم سنتی زنانه در استان اردبیل می باشد که بیانگر اعتقادات دینی و مذهبی آنان بوده و در راستای احیای این مراسم سال گذشته آیین یاشیل سفره به ثبت ملی رسید. سفره نذری، بنابر یک نذر توسط کسی که بانی نامیده می شود شروع و توسط جماعت آیینی اجرایی می شوند، این سفره ها علاوه بر ایجاد فضایی برای دین ورزی زنان به ویژه در منطق نذر، در فضای اجتماعی قبل و بعد آیین، امکان هایی را برای حل و انجام موضوعات دیگری در زندگی زنان ایجاد می کند.
این آیین ریشه ای بسیار کهن دارد که در باورهای بسیاری از مردم در برآورده کردن حاجات توسط زنان انجام می شود، معرفی این مراسم آیینی در سطح استان و نیز جلوگیری از تحریف این مراسم و آیین پهن کردن سفره های نذری در استان اردبیل و چگونگی انجام این سفره ها و مواد مورد استفاده و هدف و نحوه اجرای آن باید مد نظر باشد تا مانع از بین رفتن این آیین شود. یکی از کارکردهای مهم سفره ها و دلیل حفظ آن همبستگی و وفاق بین زنان است زیرا این کارها به صورت گروهی عمل می شود، اگر زنی مشکلی داشته باشد همه در حل مشکل آن خود را مسئول می دانند؛ مردم منطقه سفره های نذری خود را معمولاً در بسیاری از آبادی ها و شهرها در داخل خانه یا در زیارتگاه ها و امام زاده ها می گسترانند.
این مراسم مقصد گردشگری مساعدی برای جذب گردشگران، به ویژه گردشگران فرهنگی برای تعامل خرده فرهنگ ها از راه بازدید و گردشگری است، در این رابطه آیین های فرهنگی مذهبی یکی از مظاهر اصلی باورها و جاذبه های فرهنگی دینی یک ملت و قوم در مطالعات جاذبه گردشگری فرهنگی به شمار می رود که طی دوران های مختلف به صورت جشن ها و عزاداری ها در میان مردم بومی و محلی رایج بوده است. سفره به عنوان مرکز وحدت اعضای خانواده شکل می گیرد که همه این سفره ها تجلی دورانی است که زندگی کشاورزی و باغداری توسط زنان و با استمداد از نیروهای ماورا طبیعی ایزدان و ایزد بانوها وجود داشته است و تا امروز به صورت سفره های نذری تداوم یافته است و پشتوانه این سفره ها، قصه هایی است که جنبه مذهبی شان تداوم یافته است و بسط آن را تا امروز پشتیبانی و تضمین کرده است.
سفره های نذری یکی از شناخته شده ترین نذورات بین زنان هستند که بیانگرفعالیت ها و فضاهای دینی زنان بوده و نقش دیگری در حیات مذهبی زنان جامعه اسلامی و شیعی ایران دارند، تداوم تاریخی سفره های نذری و حضور آن ها در فضاهای اندرونی و دور بودن از دسترس قدرت و دست کاری مردان سبب امتداد میراث معنوی بسیار مهمی در آن ها در طی قرن ها شده است. به طورمعمول برگزاری هر سفره نذری دارای مراسم منحصربه فرد است، سه مورد از این مراسمات مذهبی که در استان اردبیل مخصوص بانوان است سفره های حضرت رقیه، حضرت عباس و یاشیل سفره (سفره سبز) است.
یاشیل سفره و آداب و رسوم مختص آن
از آیین های پهن کردن سفره که مخصوص به منطقه اردبیل است یاشیل سفره بوده که برای چهارده معصوم انجام می شود، در این مراسم که سفره پهن شده به رنگ سبز است و یا از پارچه مقدسی که نام چهارده معصوم روی آن نوشته شده باشد استفاده می شود و روی سفره و یا پارچه را با نایلون می پوشانند. دور تا دور خانه و یا مکانی که سفره قرار است در آنجا برگزار شود با پارچه های سبز می پوشانند و لامپ های چراغ ها را به رنگ سبز درمی آورند این سفره نیز مانند دیگرسفره ها باید در مکان مطهر و پاکیزه ای انجام بگیرد بر روی سفره از هر نشانه هایی از چهارده معصوم قرار داده می شود که یادآور آن عزیزان باشد.
در وسط سفره خیمه ای کوچک که به رنگ سبز بوده و نماد خیمه امام حسین (ع) و حضرت عباس است، قرار داده می شود، گهواره های کوچکی نیز که بر روی آن ها پارچه های سبز کشیده شده و نماد حضرت علی اصغر که کوچک ترین شهید واقعه کربلا است نیز در گوشه های سفره قرار داده می شود، کاسه های کوچک که در وسط آن دستی به نماد پنج تن آل عبا قرار دارد و چهل قفل در اطراف آن است نیز در سفره قرار داده می شود، تسبیح هایی به تعداد ۱۴ عدد نیز که به همدیگر متصل شده و اکثراً به رنگ سبز بوده نیز بر روی سفره گذاشته می شود، چراغی سبزرنگ نیز در وسط سفره قرار می گیرد، گلدانی سبزرنگ که دارای گل های سفید است، بر روی سفره قرار داده می شود.
از نذری های قرار داده شده بر روی سفره می توان به اقلام غذایی مانند سبزی، پنیر، نان سنگک، شیرینی، حلوا، خرما، شکلات اشاره کرد که بر سفره چیدمان می شود، در این مراسم نیز بسته های کوچک مشکل گشا که شامل نمک، شکلات، شاخه نبات و اسپند است، قرار داده می شود، به گفته شرکت کنندگان نمک و شاخه نبات به یاد حضرت زینب (س) قرار داده می شود. بر روی سفره پارچ آبی سبزرنگ نیز به چشم خواهد خورد که آب را به یاد تشنگان واقعه کربلا در آن می ریزند، قرآن و مهر نیز بر روی سفره گذاشته می شود؛ شرکت کنندگان باحجاب کامل و با وضو بر دور سفره می نشینند و مراسم را شروع می کنند.
در این مراسم زیارت عاشورا، دعای توسل و سوره الرحمن خوانده شده و از تمامی معصومین روضه خوانده می شود و برخی از حاضرین گهواره هایی را که بر روی سفره قرار داده شده است تکان داده و نیت می کنند و اگر حاجتشان برآورده شده باشد بر روی گهواره پول نصب می کنند، برخی دیگر از حاضران نیز چهارده تسبیح به هم وصل شده را در دست داشته و بر محمد و آل محمد صلوات ختم می کنند و از اول مراسم تا تمام شدن آن باید تسبیح های خود را تمام کنند. وقتی روضه حضرت علی اصغر خوانده می شود حاضرین گهواره ها را بر سرخود گرفته و سر پا ایستاده و دورتادور سفره چرخیده و سینه زنان و در حالت حزن و اندوه برای کوچک ترین شهید کربلا عزاداری می کنند و به ردیف گهواره ها را به سرخود گرفته و حاجت هایی خود را می گویند، به هنگام اجرای این مراسم چراغ های خانه را خاموش می کنند و بعد از اتمام مراسم چراغ ها را روشن می کنند.
بعد از تمام شدن مراسم پارچ آبی را که از اول مراسم بر روی سفره قرار داشت به صاحب خانه می دهند تا با آب آن چایی دم کرده و در بین حاضرین پخش کنند، همچنین شرکت کنندگان از اقلام غذایی موجود در سفره به عنوان نذری می خورند و یا با خود می برند. روضه خوانی و برگزاری مراسمات دینی مذهبی الایام به صورت هفتگی و ماهانه برگزار می شد، در حال حاضرکم رنگ تر شده و یکی از مهم ترین علل آن افزایش آپارتمان نشینی است در زمان های گذشته در کوچه ها که در حدود ۶۰ خانه وجود داشت در ۲۰ منزل این مراعات مذهبی مانند سفره های نذری و دیگر مراسمات به صورت ماهانه و حتی در ایام خاص و شهادت ها نیز با محتوای سخنرانی، مداحی، پهن کردن سفره های نذری توسط بانوان استان برگزاری می شد.
سفره ها در هر دوره ای کانونی برای اجتماع و نزدیکی بیش تر گروه ها و خانواده ها و وسیله ای برای سپاسگزاری از هر آنچه ایزد کریمانه به انسان بخشیده، بوده است؛ بنابراین پاسداری از این ارزش های کهن می تواند به عنوان پشتیبانی و تکیه گاهی برای بقای هویت و فرهنگ ایرانی، در بین نسل های آینده ی کشور لازم شمرده می شود. محیط مراسمات مذهبی، محیطی مذهبی بوده و کسانی که وارد این محیط می شوند علاوه بر اینکه به برکت چهارده معصوم از قرآن و تفسیر آن، احکام و مداحی ها بهره مند می شوند، موجب افزایش مهر و محبت در بین آن ها می شود، جوانان نیز وقتی مورد عشق و محبت و دوستی قرار می گیرند جذب آن مجموعه خواهند شد.
برپایی سفره های نذری از اهمیت خاصی در منطقه برخوردار بوده و می توان اذعان کرد که این آیین و مراسم تقریباً خاص زنان است و یکی از کاربردهای مهم سفره ها همبستگی و وفاق بین زنان است زیرا این کارها به صورت گروهی انجام می شود. آیین سفره های نذری جزو فولکلور و یا فرهنگ عامه و به نوعی کنش متقابل بین انسان ها و هستی های ماورایی است و همان طور به نوعی بیان امیدها و آرزوهای انسان محسوب می شود، اقدام به برگزاری سفره های نذری توسط زنان استان اردبیل نیز یکی از راه هایی است که از طریق آن بتوانند راهگشای مشکلات لاینحل زندگی شان باشند و این جزئی از فرهنگ مردم منطقه محسوب می شود.
نقش آیین یاشیل سفره در حفظ هویت
یکی از عوامل فرهنگی مهم که توان مقاومت را در ملت های زیر سلطه بالا می برد و موجبات حفظ هویت را فراهم می سازد، حفظ و بزرگداشت آیین ها و جشن ها و مراسم ملی و مذهبی رایج در جامعه است، برگزاری این آیین ها گذشته از آنکه عاملی مؤثر برای مقاومت در برابر مظاهر تمدن سلطه گر به شمار می رود، به میزان فراوان نیز نقش کارساز در راستای پیوند دادن هر چه بیشتر مردم به یکدیگر و افزون گشتن همدلی ها و در نتیجه حفظ وحدت ملی ایفا می کند و امید به رهایی را در دل ها زنده نگه می دارد. سفره های نذری به مثابه فضایی صرفاً زنانه یکی از عرصه های بسیار مناسب برای مطالعه فرهنگ و هویت ایرانی و تحقیقات انسان شناختی محسوب می شود، زنان در اغلب زمینه های اثرگذار در زندگی خود، آیینی مشخص دارند و با تکیه بر بینش زنانه خود به بازتولید زنانگی به مشابه نوعی جهان بینی در آیین های خود می پردازند.
این مراسمات به دلیل شایع بودن در بین بانوان باید اطلاع رسانی کافی انجام گیرد تا هدف اصلی که گردهمایی بانوان و در طی مراسم برگزاری آیین های درست مذهبی، هویت فرهنگی و اجتماعی و همچنین بازتولید کردن دغدغه های و در پی اصلاح امور زندگی خویش و اطرافیان است به درستی انجام گیرد و با قدرت بخشیدن به حفظ فرهنگ خود مراسم برایشان روشن شده و از ورود خرافه به این مراسمات که تاریخچه بسیار قدیمی در بین بانوان دارد، خودداری شود. با وجود هیئت های زنانه دینی و مذهبی در کل استان اردبیل در صورت پرداخته نشدن به این بحث این هیئت ها و مراسمات روز به روز کم رنگ تر شده و به فراموشی سپرده خواهند شد که ثبت ملی این آیین ها همچون یاشیل سفره گامی در راستای احیای این مراسم ها به شمار می رود که در سال گذشته انجام شد.
آیین گل مالی مردم خرم آباد
