هنر نساجی و بافندگی یکی از قدیمی ترین شکل های هنری در تمدن بشر است. در نساجی و بافندگی سنتی اگرچه از وسایلی برای در هم بافتن نخ استفاده می گردد اما این وسایل از تکنولوژی روز استفاده نمی کنند و برای راه اندازی آنها نیروی انسانی به کار می آید و نه موتورهای برقی و الکتریکی.
اگر بخواهیم خیلی کلی به بافندگی نگاه کنیم می توانیم بگوییم بافندگی، هنری است که در آن پارچه ای با تار و پود بافته می شود و ممکن است با ماشین انجام شود. اما ما در این جا منظورمان آن هنر بافندگی است که با دست انجام می شود و بافتنی، می تواند کلمه ی گویاتر و زیباتری برای آن باشد.
محصول نهایی بافندگی سنتی، شیء به هم پیوسته ای است که بر حسب هدف تهیه، شکل ظاهری، روش تولید و مواد و مصالح انواع مختلفی دارد. از جمله آثار بافندگی انواع پارچه ها (مخمل، زری، ترمه، کرباس، جاجیم و غیره)، انواع فرش (گلیم، قالی، گبه، زیلو و نمد) و انواع حصیر را می توان نام برد.
بافندگی سنتی چیست؟
در هم پیچاندن و بافتن الیاف و رشته های مختلف طبیعی (پشمی، ابریشمی، پنبه ای، سلولزی) و مصنوعی تک رنگ یا رنگارنگ و تولید محصولی یکپارچه برای کاربردهای گوناگون فرش، پوشاک، ظرف و غیره را «بافندگی» می گویند.
هنر بافتنی هنری است که در آن با کاموا و دو میل بافتنی حلقه هایی به طور پیوسته در هم تنیده می شوند تا در نهایت به تکه پارچه ای یا نوعی از لباس تبدیل شوند. البته بافتنی ها منحصر به لباس ها (پیراهن، ژاکت، پلیور، جلیقه، دستکش ، کلاه، جوراب و …) نیستند. با هنر بافتنی می توان علاوه بر انواع متنوعی از پوشاک، بسیاری لوازم تزیینی با کاربردهای مختلف را نیز بافت.
به عنوان مثال: انواع رومیزی، روتختی، عروسک، دستگیره، لوازم تزیینی و بسیاری چیزهای دیگر.
آشنایی با لوازم بافتنی
برای شروع آموزش بافتنی بهتر است که با ابزار و لوازم مورد نیاز این هنر به خوبی آشنا شوید.
کاموا
کاموا از مهمترین وسیله برای بافتنی است که انواع مختلفی دارد و نوع آن باید با ضخامت میل یا قلاب تناسب داشته باشد. کامواهای مختلفی برای بافتن وجود دارند. جنس کاموا به چیزی که می خواهید ببافید بستگی دارد. اگر بار اولتان است که چیزی می بافید، بهتر است از کامواهای ساده و نخی یا اکرولیکی نرم استفاده کنید. از کاموای تک رنگ استفاده کنید تا هنگام بافت، زنجیره های بافت را به راحتی ببینید-کاموا های طرح دار کار را سخت تر می کند.
- کاموا اکرولیکی نرم: این مدل کاموا نسبت به کامواهای دیگر قیمت مناسب تری دارد، ازاین رو مناسب افراد مبتدی است که می خواهند بافتن را یاد بگیرند. دنبال ارزان ترین کاموا نباشید، چون معمولاً این کامواها پرز می دهند (چه کسی از شال پرزدار خوشش می آید؟)
- کاموای %۱۰۰ نخی: این کاموا مناسب کارهایی است که زیاد شسته می شوند (مانند حوله ظروف). کامواهای نخی آب را جذب می کنند و شستشوی راحتی دارند.
- کامواهای جدید: این کامواها انواع مختلفی دارند و در کل گران تر هستند. کامواهای جدید پشمی و نرم اند و مناسب بافت پلیور و شال هستند. فراموش نکنید که این کامواها را نمی توان مانند کامواهای نخی مکرراً شست.
میل
میل یک میله فلزی و یا آلومینیومی استوانه شکل است که به صورت میل گرد که از دومیل که از دو میل توسط یک سیم پلاستیکی که به هم وصل شده است تشکیل می شود. و میل صاف یا بلند که ما در بافتن به دوعدد میل نیازمندیم. و نوع دیگر میل که تکی است و سر نوک تیز آن کمی حالت خم شده دارد. میل ها با انواع و اقسام شماره ها را در بازار موجود است. از شماره های ۵/۱ شروع و تا شماره ۱۰ به پایان می رسد. شماره های ۵/۱ تا ۵/۳ ضخامت کمتر و از شماره ۴ تا ۱۰ ضخامت بیشتر.
بوبین
یکی دیگر از وسایلی که در بافتنی مورد استفاده قرار می گیرد بوبین است. بوبین وسیله ای است این امکان را برای ما ایجاد می کند که در هنگام بافت تنوع رنگی ایجاد کنیم، زیرا با استفاده از آن می توانیم رنگ ها را عوض کنیم.
رج شمار
رج شمار یکی از وسایلی است که خیلی مورد استفاده عموم قرار نمی گیرد و برای اندازه گیری دقیقی که با رج مشخص شده اند مورد استفاده قرار می گیرد.
قیچی
یکی دیگر از ابزاری که برای بافتنی نیاز دارید قیچی است. قیچی که برای بافتنی استفاده می کنید باید کوچک و تیز باشد. نکته ای که در بافتنی باید به آن توجه داشته باشید این است که شما در بافتنی هیچ گاه نباید نخ را با دست پاره کنید. زیرا این کار باعث می شود که الیاف کشیده شوند و کش بیایند.
نگهدرانده میل
نگه دارنده ی میل وسیله ای است که با استفاده از آن می توانید دو میل را به طور محکم در کنار یکدیگر نگه دارید که بیشترین استفاده ای که این ابزار بافتنی دارد در هنگام سر انداختن است.
سوزن
سوزنی که برای بافتنی مورد استفاده قرار می گیرد باید درشت باشد و یا به عبارتی سوزن لحاف دوزی باشد. این سوزن که برای دوختن تکه ها به یکدیگر و همچنین دوختن انتهای بافت ها مورد استفاده قرار می گیرد باید دارای سوراخی درشت و انتهایی کند باشد.
متر خیاطی
متری که برای بافتنی استفاده می کنید باید متر نواری فایبرگلاس باشد. این متر که برای اندازه گرفتن در بافتنی مورد استفاده قرار می گیرد نباید کش بیاید.
نشانه گذار دانه
نشانه گذار دانه، یکی دیگر از ابزار مورد استفاده در بافتنی است. از این ابزار برای نشانه گذاری دانه های مشخص درون بافت استفاده می شود.
نگهدارنده دانه رج
برای دانه هایی که نمی خواهید در بافتنی، ببافید می توانید از نگه دارنده دانه رج استفاده کنید. نکته ای که در این جا باید به آن اشاره کنیم این است که شما می توانید برای نگه داشتن دانه های کم تر از سنجاق قفلی نیز استفاده کنید.
اصطلاحات بافندگی
- سرانداختن :هر هنری یک شروعی دارد که شروع هنر بافتنی هم سرانداختن دانه ها است. به این صورت که دوتا از میل ها را در موازات هم روی هم قرار می دهیم و با دست چپ محکم نگه می داریم کاموا را دولا کرده و روی تا میل آویزان می کنیم، کوتاهی و بلندی دولای کاموا بستگی به تعداد دانه هایی دارد که مورد نیاز است. اگر بافت ما به تعداد دانه بیشتری نیاز داشته باشد دولای کاموا را بیشتر می گیریم وگرنه دولای کاموا را کوتاهتر می گیریم. با انگشت شصت و انگشت دوم دست راست دولای کاموا را باز کرده و ادامه کاموا را در میان دو انگشت وسط و انگشت انگشتر محکم نگه می داریم. دومیل را از زیر نخی که روی انگشت شصت قرار دارد رد کرده و نخی که روی انگشت دوم قـرار دارد را گرفته و از میان حلقه نخ انگشت شصت رد کـرده و ادامه نخ را محکم می کشیم تا حلقه کوچکی روی میل ایجاد که شود. دانه یا بوکل گفته می شود. این کار را تا تعداد دانه های مورد دلخواه ادامه می دهیم.
- دانه : به حلقه های کوچکی که برای شروع روی میل درست می شوند دانه گفته می شوند در بافتن یک بافت تعداد دانه ها بسته به مدلی دارد که انتخاب می کنیم در بعضی از بافت ها ما به تعداد دانه بیشتری نیاز داریم و در بعضی از بافت ها ما به دانه کمتری نیاز داریم.
- دانه از زیر : زمانی که بخواهیم دانه ای را از زیر ببافیم نخ همیشه باید پشت میل قرار بگیرد میل را وارد اولین دانه کرده و از پشت نخ را از میان دانه رد کرده و یک بوکل یا یک دانه می بافیم.
- دانه از رو : زمانی که بخواهیم دانه ای از رو ببافیم نخ باید همیشه جلو میل قرار بگیرد میل را از رو وارد کرده و نخ را از رو از میان دانه رد کرده و یک بوکل یا دانه می بافیم.
- ژته یا زیاد کردن : در بعضی از بافت ها دانه های بیشتری نیاز داریم پس در نتیجه علاوه بر دانه هایی که روی میل داریم در لابـه لای دانـه ها یک نـخ اضافی هم از رو روی میل میاندازیم که به آن ژته یا زیاد کردن دانه گفته می شود. ژته بیشتر در بافت های توری یا جاهایی که بخواهیم کار ما چین بخورد یا از دو طرف کار ما زیاد شود استفاده می شود.
- کور کردن یا کم کردن : در همه بافتهایی که ما انجام می دهیم در طی مراحل بافت ما نیاز به کم کردن داریم مخصوصاً در گودی حلقه آستین و کم کردن یقه ها و حتی بعد از پایان کار برای بسته شدن بافت این عمل را به صورت دوتا یکی انجام می دهیم.به این صورت که ۲ دانه را باهم بافته و دانه ای که روی میل سمت راست باقی می ماند دوباره به میل سمت چپ می دهیم و با دانه بعدی دو تا یکی می کنیم.
صنایع دستی بافتنی، از معروف ترین و قدیمی ترین صنایع دستی ایران می باشند که قدمتی به اندازه ی تاریخ چندین هزار ساله ی ایران دارند. این هنر زیبا فقط بخش کوچک و به منظور معرفی این هنر بوده است و شاخه های زیادی را شامل می شود.
آشنایی با هنر روبان دوزی
