اگر به استان هرمزگان سفر کرده باشید، قطعا با هنر گرگور آشنایی دارید.در واقع هنر گرگور بافی ، هنر بافتن سیم های مفتولی به یکدیگر با هدف صید ماهی می باشد. این صنعت ، کاربرد فراوانی در حوزه صیادی دارد.به همین علت ، کارگاه های متعددی در اطراف استان برای این کار ساخته شده است. گرگور که در گویش هرمزگانی «کلگر» نیز گفته می شود. گرگور نوعی قفس گنبد شکل بزرگ جهت صید آبزيان دریایی می باشد که درب آن مثل قیفی يک طرفه به گونه ای عمل می کند که ماهی ها پس از ورود به درون قفس، قادر به خروج نخواهند بود و بدین ترتیب به دام می افتند. صیادان به منظور کشاندن ماهی ها به داخل این وسیله صید، از انواع طعمه، از جمله امعاء و احشاء ماهی ها و آبزيانی که قبلاً صید نموده اند، استفاده می نمایند.
هنر گرگور بافی چیست؟
گرگور قفسی توری است که با بند ، آن را به ته دریا می فرستند و به سر بند یک قطعه چوب پنبه می بندند تا محل قرارگرفتن گرگور را گم نکنند . ماهی ها از یک دریچه وارد شده و راه برگشت را پیدا نمی کنند و درون قفس گیر می کنند و فقط ماهی های درشت در درون گرگور می مانند. اشکال و ابعاد گرگورها بسیار متنوع و مصالح مورد استفاده در ساخت آنها متفاوت است. از نظر حجم، ساختمان و وزن نیز، در کشورهای مختلف و بسته به هدف صید، تنوع زیادی در آنها به چشم می خورد. بعضی از انواع آن بسیار سنگین بوده و متجاوز از چندین کیلو گرم وزن دارند، بطوری که بکارگیری آنها مستلزم داشتن شناورهای بزرگ و مجهز به وینچ و جرثقیل است. پاره ای دیگر نیز سبک بوده و به راحتی توسط دست قابل حمل و بکارگیری هستند.
گرگورهای سنتی و معمول در جنوب ایران از سیم های فلزی گالوانیزه نازک (۱۷ و ۱۸) بافته می شوند. هر گرگور از سه جزء مجزا شامل بدنه (گنبدی شکل)، کف (دایره ای شکل) و دریچه ورودی یا مدخل (شکل مخروطی ناقص) تشکیل شده است. برای وزین شدن و تسریع در نصب صحیح گرگور بر بستر صیدگاه معمولا چند تکه لوله گالوانیزه یا میله گرد آهنی نیز در قسمت کف آن بسته می شود. گرگور سنتی که در خلیج فارس و بخشی از دریای عمان مورد استفاده قرار می گیرد، به صورت نیم کروی است. در استان های خوزستان و بوشهر به نام گرگور و در هرمزگان به نا کلگر معروف است. بدنه گرگور به نام های دیگری مانند کیسه، دهانه گرگور به نام های دیگر مانند فچ یا دماغه و کف گرگور بنام های دیگری مانند بن نیز گفته می شود.
بافت گرگور
نحوه بافت به این ترتیب است که ابتدا با رد نمودن مفتول ها از زیر و روی هم و با حفظ فواصلی معین، فرم گنبدی شکل اولیه ساخته می شود. سپس بخش زیرین بطور مجزا بافته شده به بخش گنبدی شکل متصل می گردد. بخش زیرین که به شکل یک دایره بافته می شود. متحرک می باشد به گونه ای که صیادان قادر خواهند بود پس از بالاکشیدن گرگور از زیر آب، جهت خارج نمودن ماهی های صید شده آن را باز نمایند. مراحل ساخت این محصول توسط دست انجام می شود و تنها ابزاری که در طول مراحل ساخت زیاد مورد استفاده قرار می گیرد، نوعی سیمچین می باشد. مراکز تولید این محصول عمدتاً در نواحی ساحلی استان قرار دارند که از آن جمله اند: جزایر قشم، هرمز، لارک، روستاهای ساحلی شهرستان جاسک و بخش سیریک روستای کوهستک از توابع شهرستان میناب. هنر گرگور بافی توسط مردان انجام می گیرد.هر گرگور از سه جزء مجزا شامل بدنه (گنبدی شکل)، کف (دایره ای شکل) و دریچه ورودی یا مدخل (شکل مخروطی ناقص) تشکیل شده است.
ساختمان گرگور
گرگور نوعی قفس بوده که جزو ابزارهای صید تله ای محسوب می شود. ساختمان آن بسیار ساده است و تنها با داشتن اندک تجربه ای می توان از آن برای صید استفاده کرد. این ابزار صید برای به دام انداختن گروه زیادی از ماهیان کف زی، سخت پوستان و بعضی از نرم تنان قابل استفاده است.
انواع گرگورها
گرگورها به 4 دسته تقسیم میشوند . در زیر با انواع گرگورها آشنا می شوید.
- گرگور باطنه ای: که هر طرف آن از کف تا سطح گرگور حدود ۵/۱ متر است، در مناطق شنی و صخره ای کاربرد دارد. گرگورهای معروف به باطنه ای شامل یک کیسه نیم کره و کف آن بعلاوه دماغه یا دهانه ورودی ماهی تشکیل می شود ، ماهی های صید شده را نیز از همین دهانه ورودی و باز کردن آن تخلیه می کردند. گرگورهای باطنه ای اصالتاً گرگور بومی نبوده و مربوط به بنادر صیادی باطنه عربستان می باشد و در بوشهر از تاریخچه دیرینه ای برخوردار نمی باشد.
- گرگور طعمه ای: ارتفاع آن معمولاً کمتر از گرگور باطنه ای است. دارای دریچه فرار نمی باشد. در مناطق صخره ای و حداکثر در عمق ۲۰ متری کاربرد دارد و بیشتر برای صید بالول (هامور کوچک) استفاده می گردد و به همین علت گرگور طعمه ای نامیده می شود که از گواف و ماهیان ریز به عنوان طعمه ای جهت جلب ماهی استفاده می گردد. گرگورها ی طعمه ای را در اندازه های مختلف می ساختند که معمولاٌ به گرگورهای کوچک زیر سنگی (طعمه ای) و بزرگ تقسیم می شد، گرگورهای زیر سنگی در اندازه و ارتفاع ۵۰ تا ۶۰ سانتی متری می ساختند و با پنهان نمودن در زیر سنگها و صخره های ساحلی و آزاد نمودن دهانه ورودی آن، برای صید ماهی در ساحل استفاده می کردند. گرگورهای طعمه ای را در اندازه متوسط حداکثر ۱ متر ارتفاع و با قراردادن طعمه در آن و در صیدگاه های صخره ای استفاده نموده و با بالا کشیدن و بازرسی یک روزه به آن ماهی های صید شده را تخلیه می کردند. گرگورهای بزرگ را در اندازه ای با ارتفاع حداقل ۵/۱ تا ۲ متر می بافتند و بصورت انتظاری و با استقرار حداقل ۷ روزه آن در صیدگاه های مختلف رسی و صخره ای و اعماق مختلف برای صید آبزیان کف زی استفاده می کردند.
- گرگورعمانی:هر طرف آن حدود ۳ متر است و به دلیل گرفتن جای بیشتر در شناور و بازدهی کمتر، از آن استفاده نمی گردد.
- گرگور دو کیسه ای: دارای ارتفاعی کمتر از گرگور باطْنه ای و نیز درازتر از آن می باشد و به علت صید بی رویه همه نوع ماهی، در حال حاضر ممنوع شده است. در این نوع گرگور که دراز می باشد، ماهی از یک طرف وارد و از سوی دیگر خارج می کنند.
ساختن گرگور با چوب درخت خرما
آن موقع گرگور را با چوب درخت خرما(نخل) درست می کردند ولی گرگورهایی که با برگ درخت خرما(گرز) درست می شد دو تا ایراد بزرگ داشت اول اینکه ماهی های کوچک را صید نمی کرد و دوم اینکه استقامت زیادی نداشت و حداکثر سه یا چهار ماه ماندگاری داشت و بعد از بین می رفت.
طریقه ساختن آن هم به این صورت بود که برگ (پیش) آن را می کندیم و چوب وسط آن را با چاقو شیار شیار می کردیم و آن را با آب دریا خیس می کردیم که انعطاف پذیر شود و بتوانیم آن را خم کنیم هرچند که کار کردن و گرگور درست کردن با این وسیله بسیار بسیار سخت و مشکل بود ولی با گذشت زمان لنج های بزرگ چوب هایی از کشور هند به بنادر بزرگ مانند آبادان و بوشهر آوردند و گرگوربافان دیدند که این چوب خیلی بهتر از چوب درخت نخل است و کار کردن با آن راحت تر و استقامت کاری آن بیشتر است به این چوب های جدید "نی باز" می گفتند.
سخن آخر
در صورت عدم حمایت از این هنر دیری نمیپاید که در بین مردم از یاد خواهد رفت. و در این زمینه محتاج غیر خواهیم بود.
