حتماً تاکنون نام «صرافی غیرمتمرکز» را شنیده اید و ممکن است این سؤال برایتان ایجاد شده باشد که صرافی های غیرمتمرکز دقیقاً چگونه کار می کنند و چه تفاوتی با صرافی های معمولی دارند؟ واضح است که ارزهای دیجیتال هم مانند هر دارایی دیگری، نیازمند محیطی برای انجام مبادلات هستند. به بیان دیگر، این ارزها نیازمند «بازاری» هستند که امکان خریدوفروش و معامله در آن فراهم باشد. در اولین نسل صرافی های ارز دیجیتال، یعنی همان «صرافی های متمرکز»، روش انجام تبادلات بسیار ساده و قابل درک است. صرافی ها سفارش های خرید و سفارش های فروش کاربران را در قسمتی به نام دفتر سفارشات (Order book) ثبت کرده و آن ها را با یکدیگر تطبیق می دهند؛ به این ترتیب با واسطه گری صرافی ها، معاملات میان خریداران و فروشندگان انجام می شود. اما در صرافی های غیرمتمرکز که به دارایی های کاربران دسترسی ندارند، چگونه می توان سفارشات را تکمیل کرد؟ در اینجا روش بازارسازی خودکار (Automated Market Maker) یا به اختصار AMM به کار می آید.
بازارساز خودکار یا AMM چیست؟
بازارساز خودکار (AMM) نوعی پروتکل صرافی غیر متمرکز (DEX) است که برای قیمت گذاری بر دارایی ها از یک فرمول ریاضی بهره می جوید. برخلاف صرافی های سنتی که از دفاتر ثبت سفارش استفاده می کنند، در AMM قیمت دارایی ها بر مبنای یک الگوریتم قیمت تعیین می گردد.
این فرمول می تواند برای هر پروتکل متفاوت باشد. برای مثال، یونی سواپ از فرمول x*y=k استفاده می کند که در آن x مقدار یک توکن در استخر نقدینگی و y مقدار توکنی دیگر است. در این فرمول، k یک ثابت غیرقابل تغییر در نظر گرفته می شود؛ به این معنا که نقدینگی کل استخر بایستی همواره یکسان باقی بماند. دیگر بازارساز های خودکار بر مبنای کاربردهای به خصوص مدنظر خود، فرمول های متفاوتی را به کار می برند. با این حال، نقطه مشترک تمامی آنها این است که قیمت ها را بر مبنای الگوریتم تعیین می کنند. اگر به نظرتان این سیستم کمی پیچیده به نظر می رسد، نگران نباشید. با نزدیک شدن به انتهای این مقاله همه چیز برایتان روشن خواهد شد.
بازارسازهای سنتی معمولاً با شرکت هایی با منابع عظیم و استراتژی های پیچیده کار می کنند.با استفاده از بازارسازها می توانید از قیمتی مناسب بهره مند شوید و اختلاف قیمت خرید و فروش را در یک صرافی مبتنی بر دفتر ثبت سفارش مانند بایننس به حداقل برسانید.بازارساز های خودکار این فرآیند را به صورت غیرمتمرکز انجام خواهند داد. به این ترتیب عملاً هر فردی می تواند بازار خود را روی یک بلاکچین به خصوص ایجاد کند. اما برای اینکه بدانید این کار دقیقاً به چه صورت قابل اجرا است، بهتر است به خواندن ادامه این مطلب ادامه دهید.
بازار ساز خودکار چگونه کار می کند؟
یک بازار ساز خودکار (Automated Market Maker) از نظر برخورداری از جفت ارزهای مبادلاتی (مانند جفت اتریوم/دای یا ETH/DAI) مشابه صرافی های مبتنی بر دفاتر ثبت سفارش عمل می کند. با این حال، با استفاده از AMM دیگر برای انجام معامله خود نیازی به معامله گر دیگری در سمت مقابل نخواهید داشت. در عوض در اینجا، شما با یک قرارداد هوشمند سروکار دارید که بازار را به اصطلاح برای شما «می سازد».
در یک صرافی غیر متمرکز مانند صرافی غیر متمرکز بایننس، معاملات به طور مستقیم میان کیف پول های کاربران انجام می گیرد. برای مثال، اگر بخواهید در این صرافی توکن های بایننس (BNB) خود را به ازای دلار بایننس (BUSD) به فروش برسانید، فرد دیگری در سمت دیگر معامله توکن های BNB شما را با دلار بایننس خود خریداری می کند. به این ترتیب می توان این تراکنش را یک تراکنش همتا به همتا (peer-to-peer) یا P2P دانست.
این در حالی است که می توانید به بازار ساز های خودکار به چشم یک همتا به قرارداد (peer-to-contract) یا P2C نگاه کنید. دیگر نیازی به طرف مقابل به آن معنی سنتی آن نیست و معاملات بین کاربران و قراردادها صورت می گیرد. با توجه به اینکه دفتر ثبت سفارشی در این حالت وجود ندارد، انواع سفارش نیز برای AMM مطرح نخواهد بود. در عوض، قیمتی که می خواهید برای خرید یا فروش دارایی خود به ثبت برسانید، توسط یک فرمول تعیین می گردد. اگرچه لازم به ذکر است که طراحی های AMM در آینده در صدد رفع این محدودیت برآمده اند.
بدین ترتیب هیچ نیازی به طرف مقابل در انجام معاملات نخواهد بود. با این حال، طبیعتاً باید فردی مسئول ایجاد بازار گردد. در واقع نقدینگی این قرارداد هوشمند همچنان نیازمند کاربرانی است که نقش تأمین کننده نقدینگی (LP) را بر عهده می گیرند؛ بنابراین نه تنها می توانید با استفاده از یک بازارساز خودکار، معاملات خود را به شکل عاری از اعتماد (Trustless) به انجام برسانید، بلکه همچنین می توانید به عنوان یک تأمین کننده نقدینگی نیز با AMM کار کنید. در واقع این امر به هر فردی این امکان را می دهد که بازار دلخواه خود را در یک صرافی به وجود آورد و با تأمین نقدینگی کارمزد دریافت نماید.
استخر نقدینگی چیست؟
استخر نقدینگی در بر دارنده دارایی هایی است که توسط AMM مورد استفاده قرار می گیرند. تأمین کنندگان نقدینگی (LPها) وجوه خود را به استخرهای نقدینگی اضافه می کنند. برای درک بهتر استخر نقدینگی می توانید تصور کنید که یک پشته پول یکجا جمع شده و معامله گران می توانند این وجوه را با یکدیگر مبادله کنند. تأمین کنندگان نقدینگی در ازای فراهم آوردن نقدینگی برای پروتکل، کارمزدهایی را از محل معاملات صورت گرفته در استخر دریافت می دارند. در خصوص یونی سواپ، LPها میزانی برابر از هر دو توکن (برای مثال ۵۰ درصد توکن اتریوم و ۵۰ درصد رمزارز دای) را در استخر اتریوم/دای (ETH/DAI) سپرده گذاری می کنند.
پس بنا بر آنچه که گفتیم، آیا هر کسی می تواند به یک بازارساز تبدیل شود؟ بدون شک! اضافه کردن وجوه به استخر نقدینگی کاری بسیار آسان است و پاداش های آن توسط پروتکل تعیین می گردد. برای مثال یونی سواپ v2 از معامله گران خود ۳/۰ درصد کارمزد دریافت می کند که مستقیماً به حساب تأمین کنندگان نقدینگی واریز می شود. در حقیقت تأمین کنندگان نقدینگی ۵۰ درصد از کارمزد معاملات منشأ گرفته از استخر را به عنوان بازده کل دریافت می کنند. میزان بازده در خصوص یک LP منفرد، تابعی از کسر دارایی های در اختیار LP در استخر خواهد بود. پلتفرم ها یا فورک های دیگر ممکن است به منظور جلب LPهای بیشتر به استخر خود، مقدار هزینه های دریافتی خود را پایین تر بیاورند.
منافع به دست آمده از محل کارمزد معاملات روزانه برای تأمین کنندگان نقدینگی اندازه گیری می شود و قبل از ساعت ۴:۰۰ (به وقت UTC) به حساب کاربری بازارسازی این افراد منتقل می گردد. هنگامی که یک تأمین کننده نقدینگی، سهم خود را از استخر بیرون می آورد، منافع تجمعی وی نیز به طور ناگهانی برداشت می شود.
چرا جذب نقدینگی اهمیت دارد؟
بر طبق آنچه در مورد نحوه کارکرد بازار ساز های خودکار گفتیم، هر چه نقدینگی بیشتری در استخر وجود داشته باشد، سفارش ها اسلیپیج (لغزش) کمتری را به دنبال خواهند داشت. این امر به نوبه خود می تواند حجم معاملاتی بیشتری را به سوی پلتفرم جذب نماید و الی آخر.
مشکل اسلیپیج یا لغزش در طراحی های مختلف AMM به صورت های متفاوت ظاهر خواهد شد؛ اما بدون شک این موضوعی است که باید حتماً مدنظر قرار گیرد. به خاطر داشته باشید که قیمت گذاری بر مبنای الگوریتم صورت می گیرد. به زبان ساده، قیمت بر مبنای میزان تغییر نسبت توکن های موجود در استخر نقدینگی به دنبال یک معامله تعیین می گردد؛ بنابراین، اگر میزان تغییرات این نسبت اختلاف زیادی را نشان دهد، شاهد میزان بالایی از لغزش خواهیم بود.
برای فهم بهتر این موضوع تصور کنید که می خواهید تمامی توکن های اتریوم را از استخر ETH/DAI در یونی سواپ خریداری کنید. حقیقت این است که شما اجازه چنین کاری را نخواهید داشت! در واقع شما برای هر اتر اضافی بایستی به طور تصاعدی مبالغ بالاتری را بپردازید. اما هیچ گاه قادر به خرید تمامی توکن های اتر از استخر نخواهید بود. اما چرا؟ علت آن فرمول x*y=k است. اگر هر یک از مقادیر x یا y برابر با صفر باشند، به این معنا که دیگر توکن ETH یا DAI در استخر وجود نداشته باشد، معادله معنای خود را از دست خواهد داد.اما این تمام ماجرای بازارساز های خودکار و استخرهای نقدینگی نیست. در واقع شما هنگام تأمین نقدینگی برای AMMها باید ملاحظه دیگری را نیز در نظر بگیرید و آن هم مواجهه با ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) است.
ضرر ناپایدار چیست؟
ضرر ناپایدار هنگامی رخ می دهد که نسبت قیمت توکن های سپرده پس از سپرده گذاری آنها در استخر، دستخوش تغییر قرار می گیرد. هر چه میزان این تغییر بیشتر باشد، ضرر ناپایدار نیز بزرگ تر خواهد بود. به همین دلیل است که بازار ساز های خودکار بهترین عملکرد خود را با جفت توکن هایی که ارزش مشابه دارند، مانند استیبل کوین ها یا توکن های رپد (Wrapped)، نشان می دهند. در صورتی که نسبت قیمت جفت ارزها در محدوده نسبتاً باریکی حفظ گردد، ضرر ناپایدار نیز قابل چشم پوشی خواهد بود.
از سوی دیگر، در مواردی که این نسبت مرتباً در حال تغییر است، برای تأمین کنندگان نقدینگی بهتر آن خواهد بود که به جای افزودن وجوه خود به استخر، این توکن ها را در اختیار خود نگاه دارند. با وجود این، استخرهای یونی سواپ مانند ETH/DAI که تا حدی مستعد ضرر ناپایدار هستند نیز به لطف کارمزدهای معاملاتی که به آنان تعلق می گیرد، سودآور تلقی می گردند.
با این اوصاف، عبارت «ضرر ناپایدار» بهترین انتخاب برای نام گذاری این پدیده نخواهد بود. «ناپایدار» این مفهوم را می رساند که در صورت بازگشت دارایی ها به قیمت زمان سپرده گذاری آنها، می توان میزان ضرر را تقلیل داد. این در حالی است که اگر وجوه خود را در نسبت قیمت متفاوتی در مقایسه با زمان سپرده گذاری برداشت کنید، متحمل ضررهای بسیار دائمی تری خواهید شد. در برخی موارد، کارمزد معاملات از میزان این ضررها می کاهد. اما در هر حال لازم است که خطرات این امر را مدنظر داشته باشید.بنابراین ضروری است که هنگام سپرده گذاری وجوه خود در بازارسازهای خودکار دقت کافی به خرج دهید و از آگاهی نسبت به مصادیق ضرر ناپایدار اطمینان حاصل کنید.
چرا به بازارساز خودکار نیاز داریم؟
شاید با خودتان بگویید وقتی می شود با یک انسان یا یک صرافی معامله کرد چه نیازی بازار ساز خودکار داریم؟ واقعیت این است که بازار ساز خودکار کوششی برای شکستن محدودیت های قراردادهای هوشمند است. این تلاش به طور ویژه متوجه بلاک چین اتریوم و قراردادهای هوشمند مبتنی بر آن است. پیش از ظهور بازارساز خودکار بر بستر بلاک چین، صرافی های غیرمتمرکز دنبال استفاده از مکانیزم های دفتر سفارش سنتی بودند.
بازارساز خودکار نقدینگی را ارزان تر ارائه کرده و اجازه می دهند خود شما نیز در نقش یک تأمین کننده نقدینگی ظاهر شوید و کارمزد خوبی دریافت کنید. این در حالی است که در مدل سنتی، چنین کاری به دانش فنی پیچیده ای نیاز داشته و بسیار دشوار است. چرا؟ در شیوه سنتی و در صرافی های مبتنی بر دفتر سفارش، ایجاد بازار مستلزم تنظیم پیوسته سفارشات خرید و فروش بر اساس آخرین قیمت بود. این شیوه باعث می شد درصد ضرر بازار ساز افزایش یابد.
چه بازارهایی از AMM پشتیبانی می کنند؟
به آن دسته از بازارهایی که از پروتکل بازارسازی خودکار پشتیبانی می کنند، بازار AMM گفته می شود. بازارهای AMM در مقایسه با بازارهای معمولی، سیستم مستقلی را به منظور پرداخت کارمزد پیاده می کنند. در بازارهای AMM هر جفت معاملاتی یک استخر دارایی مخصوص به خود را دارد که در آن افزایش و کاهش ارز و نیز قوانین معامله موضوعیت می یابد. در قانون معامله قید شده است که مقدار کمّی دو توکن باید همواره ثابت باقی بماند؛ بنابراین، هنگامی که مقدار کمّی توکن A کاهش می یابد، بر طبق قانون «A * B = مقدار ثابت»، مقدار کمّی توکن B بایستی افزایش پیدا کند.
در حال حاضر روزبه روز بر تعداد بازارهای با قابلیت پشتیبانی از AMM افزوده می شود و بنابراین برای آگاهی از جدیدترین گزینه های قابل دسترس، نقدینگی کل و روند هفت روزه این بازارها، بایستی به وب سایت صرافی های مدنظر خود مراجعه کنید. کاربرانی که عضویت بازارهای AMM مرتبط با جفت ارزهای CET/USDT ،CET/BTC ،CET/BCH ،CET/ETH ،CET/USDC را در اختیار دارند، می توانند در ۱۰۰ درصد کارمزد معاملات صورت گرفته در استخر نقدینگی شریک شوند. در خصوص سایر بازارهای AMM، کسر شراکت برابر با 50 درصد خواهد بود.
مزایای بازارساز خودکار
- بدون نیاز به مجوز کار میکند.
- موجب غیر متمرکز شدن بازار می شود.
- بدون واسطه فعالیت میکند.
- استفاده از پروتکل های بازارساز بسیار ساده است وبه احرازهویت نیاز ندارد.
- کارمزد برای فهرست کردن توکن وجود ندارد.
- صرافی های غیرمتمرکز AMM معمولا رابط کاربری بسیار ساده ای دارند
معایب بازار ساز خودکار
- ممکن است افراد سود جو بتوانند از کاربران معتبر سوء استفاده کنند، زیرا معامله کنندگان استراتژی های معاملاتی خود را در معرض دید همه کاربران قرار میدهند.
- فرمول های ریاضی همیشه کارساز نیستند و نمیتوانند گویای وضعیت حقیقی بازار باشند.
- تامین کنندگان نقدینگی، در صورت بالا بودن نواسانات قیمت نه تنها کارمزدی دریافت نمیکنند حتی ممکن است سرمایه خود را نیز از دست بدهند.
سخن پایانی
به کمک بازار ساز خودکار عملاً هر فردی می تواند به نحوی یکپارچه و با بهره وری بالا اقدام به ایجاد بازارهای مالی رمزارز نماید. اگرچه این پروتکل ها در مقایسه با صرافی های مبتنی بر دفتر ثبت سفارش محدودیت هایی دارند، اما نوآوری کلی آنها در بازار رمزارزها قابل ستایش است.بازارساز های خودکار هنوز در ابتدای مسیر خود قرار دارند. AMMهایی که ما امروزه می شناسیم و از آنها استفاده می کنیم، مانند یونی سواپ، کرو (Curve) و پنکیک سواپ (PancakeSwap) از نظر طراحی بسیار زیبا هستند؛ ولی از جنبه امکانات تا حد زیادی محدودیت دارند. احتمال آن می رود که در آینده، عرصه بازارسازهای خودکار شاهد طراحی های نوآورانه بیشتری نیز باشد. این امر به کاهش کارمزدها، اجتناب از اصطکاک و نهایتاً نقدینگی مطلوب تر برای تمامی کاربران دیفای خواهد انجامید.