آشنایی با روش های کاشت و پرورش زعفران

زعفران (Crocus sativus) از تيره زنبق سانان (Iridaceae) می باشد. زعفران گياهی است علفی، چند ساله، دارای کورم ( پداژه ) سفيد رنگ که روی آن جوانه های راسی و جانبی وجود دارد. ريشه افشان، کوتاه و به طور معمول از قاعده کورم بر روی يک دايره خارج می شود. گل شامل گلپوش 6 قطعه ای 3 کاسبرگ و 3 گلبرگ، همرنگ و خوشبو، دارای 3 پرچم با بساک زرد رنگ، مادگی آن دارای خامه سفيد، کلاله 3 شاخه ای و قرمز رنگ است.برگ ها باريک و بلند به رنگ سبز تيره يا چمنی به طول حدود 20 تا 50 سانتیمتر، به تعداد 11- 5 برگ، گل ها و برگ ها داخل لوله ای غشايی به نام اسپات (چمچه) قرار می گيرند که وظيفه حمايت برگ و گل تا خارج شدن از خاک را به عهده دارد. اين گياه سه گان می باشد و توليد بذر نمی کند.

کاشت زعفران

کاشت زعفران در مناطقی با دمای بالای تابستانه و زمستان های ملایم انجام می شود. هر چند که تقریباً می توان کشت این گیاه را با تطبیق دهی زعفران در مناطق دیگر نیز امتحان کرد.کاشتن زعفران در ایران بنا به شرایط آب و هوایی ایده آل به آسانی انجام می شود. گیاه زعفران برای کشت به شرایط آب و هوای معتدل گرم نیاز دارد. زعفران را با نام علمی Crocus sativus می شناسند.بیشترین توجه برای کاشتن زعفران معطوف به زمین می گردد. این گیاه به گروه زنبق سانان یا همان Iridaceae مربوط می شود. معمولاً گیاه زعفران را در بازه زمانی مرداد تا مهر می کارند.

کاشت زعفران باید در ماه های مرداد تا مهر انجام شود و در آب و هوای معتدل با توجه و دقت خاصی صورت گیرد.این گیاه گرمسیری در نقاطی که تابستان های گرم و خشک و آفتابی و پاییز و زمستان نسبتا ملایم دارد، رشد خوبی دارد اما ممکن است در همه شرایط اینگونه نباشد همانگونه که در همدان که دارای آب و هوای سرد است، زراعت و کاشت زعفران نتیجه بخش است.دوره بیداری و فعالیت زعفران در ماه های آبان تا اردیبهشت است و درتابستان پیاز زعفران فعالیت نداردو برگ هایش زرد و خشک می شود و پیاز به خواب می رود پس برای کشت زعفران زمین های گرم و خشک مناسب نیستند.

انواع روشهای کاشت زعفران

روش سنتی و روش مدرن، دو روش اصلی و رایج کاشت زعفران در جهان محسوب می شوند. هزارن سال است که زعفران به صورت سنتی توسط کشاورزان در مزارع کاشته می شود، اما روش مدرن کمتر از ۲۰ سال قدمت دارد و از کشور چین آغاز شده است. روش های مدرن شامل روش های گلخانه ای، آیروپونیک است. در ادامه روش های کاشت این ادویه گران قیمت را به شما معرفی می کنیم:

1. روش کاشت سنتی زعفران

در این روش، کشاورزان پیش از کاشت پیاز زعفران، زمین را با کود حیوانی غنی می کنند و سپس در تابستان از مرداد ماه تا شهریور، پیاز زعفران را در خاک می کارند. زعفران در خاکی که از شن و رس باشد، گل می دهد و به همین دلیل توجه به خاک مناسب برای کشت سنتی زعفران اهمیت دارد. این خاک را باید در پاییز یا زمستان شخم زد. علاوه بر خاک، باید در تهیه پیاز زعفران هم دقت داشته باشید. چرا که کیفیت پیاز زعفران روی محصول و کشت بسیار تاثیرگذار است.
پس از آنکه پیازها در تابستان در خاک کاشته می شوند، در اوایل پاییز (اواسط مهرماه) باید اولین آبیاری خاک انجام شود. پس از آبیاری، اولین گل های بنفش زعفران پس از ۱۵ تا ۲۰ روز سر از خاک بیرون آورده و شکوفا می شوند. پس از رویش گل زعفران، حالا نوبت برداشت آن ها است. باید گل های زعفران را تا پایان آبان ماه برداشت کرد. زمان برداشت گل های زعفران بسیار اهمیت دارد. هر روز پیش از طلوع آفتاب و تا قبل از ساعت ۹ صبح باید گل های زعفران را چید، چرا که پس از آن گل ها بسته می شوند.
برداشت گل زعفران باید با دست انجام شود و به همین دلیل کارگران بسیاری برای برداشت زعفران مشغول به کار می شوند، یکی از دلایل گران بودن این ادویه، برداشت دشوار با دست است که متحمل هزینه های بسیاری می شود.

طرز کاشت سنتی زعفران

در روش سنتی توجه به خاک، پیاز زعفران و شرایط آب وهوایی منطقه اهمیت بسیاری دارد. معمولا زعفران را به روش سنتی باید در مناطق گرمسیری کاشت، چرا که گیاه زعفران به زمستان هایی ملایم و تابستان هایی گرم و خشک نیاز دارد.
در روش سنتی توجه به خاک، پیاز زعفران و شرایط آب وهوایی منطقه اهمیت بسیاری دارد. معمولا زعفران را به روش سنتی باید در مناطق گرمسیری کاشت، چرا که گیاه زعفران به زمستان هایی ملایم و تابستان هایی گرم و خشک نیاز دارد.
زعفران در برابر سرما مقاومت بسیاری دارد، اما بهتر است که در مکانی کاشته شود که سرمای شدید گیاه را در دوره رشد (پاییز، زمستان و اویل بهار) اذیت نکند. همچنین زعفران نیاز کمی به آبیاری دارد و به همین دلیل در دوره استراحت یا خواب زعفران (تابستان) باید از بارندگی و رطوبت بسیار دور باشد.
خاک زمین برای کاشت زعفران باید زه کشی شده و حاصل خیز باشد. PH خاک باید بین ۷ تا ۹۸ بوده و حتما آهکی باشد. گیاه زعفران تنها در خاکی که مرطوب، شور، اسیدی و فاقد مواد مغذی باشد، رشد و نموی بهتری خواهد داشت. زمین باید فاقد علف های هرز و قلوه سنگ باشد.
پس از آماده سازی زمین، حالا نوبت کاشت پیازهای زعفران است. عمق کاشت این پیازها بهتر است که ۲۰ سانتی متر باشد تا از گرما و سرما محفوظ بماند. پس از آنکه یکبار پیازهای زعفران را در خاک بکارید، این پیاز چندین سال باقی می ماند. پیاز زعفران می تواند پنج تا هفت سال در زمین باقی مانده و گل دهد. پس از این مدت، باید پیاز زعفران را از خاک خارج کرد.
کشت سنتی زعفران مانند روش های دیگر کاشت زعفران دارای معایبی است که در ادامه آن را معرفی می کنیم:

معایب کاشت زعفران به روش سنتی

• شیوع آفت و بیماری در کل مزرعه و آسیب دیدن گیاه زعفران
• راندمان کمتر برداشت محصول نسبت به روش گلخانه ای
• عدم کنترل بر شرایط آب وهوایی پیش بینی نشده مانند سیل، خشکسالی و ...
• هزینه بالا کشت و برداشت محصول

درست است که روش کاشت سنتی معایبی دارد، اما همچنان باکیفیت ترین نوع زعفران در جهان به روش سنتی در خراسان ایران کشت می شود. افراد بسیاری تلاش کرده اند که آب وهوای خاص این منطقه را به صورت مصنوعی شبیه سازی کنند، اما با شکست مواجه شده و همچنان درشتی رشته های زعفران این منطقه و کیفیت آن زبانزد است.

2. روش کاشت گلخانه ای زعفران

یکی از مهم ترین دلایل برای کاشت گلخانه ای زعفران، کمبود آب است. روش کاشت گلخانه ای زعفران تفاوت چندانی با روش کاشت سنتی ندارد. در این روش کشاورزان آب کمتری مصرف کرده و می توانند در فضایی کمتر، محصول بیشتری برداشت کنند.
در حال حاضر کشورهای بسیاری همچون چین از روش کاشت گلخانه ای به عنوان روش اصلی کاشت زعفران استفاده می کنند. ژائو جی در کشور چین، در سال ۲۰۰۴ برای اولین بار این روش را اختراع کرد. در روش کاشت گلخانه ای، راندمان برداشت محصول ده برابر بیشتر از روش کاشت سنتی زعفران است. روش هیدروپونیک یا آب کشت و روش آیروپونیک یا هواکشت از دیگر روش های کاشت گلخانه ای زعفران به شمار می روند که در ادامه آن ها را به شما معرفی می کنیم.

3.روش هیدروپونیک یا آب کاشت زعفران

روش هیدروپونیک یا آب کشت یکی از روش های کاشت گلخانه ای زعفران به شمار می رود که به معنای کار با آب است. در این روش، ریشه زعفران برخلاف روش سنتی در خاک نگهداری نمی شود، بلکه آن را در هوای بسیار مرطوب یا مواد جامد غیرخاکی که حافظ رطوبت هستند نگهداری می شود.
روش هیدروپونیک یا آب کشت یکی از روش های کاشت گلخانه ای زعفران به شمار می رود که به معنای کار با آب است. در این روش، ریشه زعفران برخلاف روش سنتی در خاک نگهداری نمی شود، بلکه آن را در هوای بسیار مرطوب یا مواد جامد غیرخاکی که حافظ رطوبت هستند نگهداری می شود.
در روش هیدروپونیک یا آب کاشت زعفران، گیاه تغذیه بهتری داشته و به همین دلیل رشد بهتری را تجربه می کند. هرچقدر رشد گیاه بهتر باشد، محصول نهایی باکیفیت تر خواهد بود. به همین دلیل راندمان این نوع کشت گلخانه ای زعفران تا ۳۰ برابر بیشتر از کشت سنتی است.

4.روش آیروپونیک یا هواکاشت زعفران

در روش آیروپونیک یا هواکاشت زعفران، ریشه گیاه در هوا معلق مانده و با اسپری آب که شامل مواد معدنی و کود شیمیایی است تغذیه می شود. روش آیروپونیک در حقیقت روش باغبانی سرپوشیده محسوب می شود. به دلیل آنکه در این روش گیاه زعفران در خاک کاشته نمی شود، هزینه های کاشت، کوددهی، شخم زدن و ... بسیار کمتر شده و به راحتی و بدون نیاز به فضای خاصی می توان زعفران را کاشت.

5.آشنایی با روش کشت در باغچه و گلدان

از دیگر روش های کاشت زعفران، کاشت آن در خانه در باغچه یا گلدان است. برای کاشت زعفران در باغچه یا کاشت زعفران در گلدان ، باید ابتدا پیاز زعفران تهیه کنید. این پیاز در مناطقی که آب وهوای خشکی دارد، بهتر رشد می کند. سپس باید خاک باغچه یا گلدان خود را آماده کنید. باغچه یا گلدان شما باید خاک خشکی داشته و در مکانی قرار داشته باشد که نور مستقیم خورشید را دریافت کند. خاک نباید سفت باشد، اگر خاک سفت باشد باید آن را زیر و رو کنید. همچنین خاک باید بتواند به خوبی آب را به خود جذب کرده و آب در آن نباید باقی بماند.
پس از آماده کردن خاک، داخل آن را تا ۲۰ یا ۲۵ سانتی متر با مواد آلی کوددهی کنید. سپس باید پیاز را در خاک بکارید. زمان کاشت پیازها مانند روش سنتی است، اما با توجه به منطقه شما و شرایط آب وهوایی تان می تواند متفاوت باشد. پیازها را باید به صورت ردیفی و با فاصله هفت سانتی متر از یکدیگر بکارید. پیاز را در عمقی بکارید که حداقل پنج سانتی متر خاک روی آن قرار بگیرد.
درنهایت پس از کاشت پیاز زعفران، مراقب حشرات موذی و آفت ها باشید تا به گل زعفران آسیبی نرسد. در فصل پاییز گل زعفران رشد می کند، به همین دلیل مرطوب نگه داشتن خاک اهمیت بسیاری دارد. هفته ای یک تا دو بار باید خاک را آبیاری کنید. خاک شما باید رطوبت کافی داشته باشد. پس از رویش گل های زعفران می توانید آن را برداشت کنید.

تهیه زمین جهت کاشت زعفران

برای تهیه زمین به منظور کاشت زعفران در پائیز یا زمستان زمین را شخم عمیق می زنند اما در شرایط نا مناسب و امکان عدم دسترسی به تراکتور شخم را در پایان بهار یا اوایل تیرماه انجام می دهند.زمین را در زراعت مکانیزه زعفران با گاو آهن در پاییز سال قبل از کشت شخم عمیق می زنند و بعد از قطع باران های بهاری در بهار با شخم متوسط علفهای هرز خاک را از بین می برند و سپس 80 - 40 تن کود حیوانی و 200 کیلوگرم فسفات آمونیوم در مرداد یا شهریور زمین را به صورت فارو درمی آورند و آماده کاشت زعفران می کنند.

خاک مناسب جهت کاشت و پرورش زعفران

مناسب ترین نوع خاک برای رشد زعفران خاک شنی رسی دارای مقدار کمی آهک و PH بین 8 ـ 7 است . زمینی که در آن زعفران می کارند باید چند سال در آن زعفران نکاشته باشندو خاک آن از علف هرز پاک و حاصل خیز و شیرین بوده باشد.

زمان مناسب جهت کاشت زعفران

فصل مناسب برای کاشت زعفران از مرداد ماه تا مهر است بعد از کاشت پیاز زعفران در زمین احتیاج به کاشت مجدد زعفران در سال های بعد نیست و پیاز زعفران در زمین به مدت 7 ـ 4 و در بعضی مناطق تا 10 سال باقی می ماند.

عملیات کاشت پیاز زعفران

برای کاشت پیاز زعفران به وسیله بیل چاله های یک ردیف را درمی آورند و 15 - 3 پیاز در هر چاله قرار می دهند. در موقع کاشت سر پیازها باید رو به بالا باشد و آنها را در عمق 20 - 15 سانتی متر بکارید زیرا در این صورت پیازها در زمستان از سرما و یخبندان حفظ می شوند و در تابستان از گرما زدگی و سایر تنشهای محیطی در امان می مانند.برای کاشت زعفران به 4 یا 5 نفر نیاز است به صورتی که یک نفر با بیل چاله ها را دربیاورد و دو نفر به صورت دسته های 3 تا 5 یا 15 تایی پیازهای قابل کشت را انتخاب می کنند.

نفر چهارم پیازها را در داخل چاله ها می گذارد وکار به همین صورت ادامه می یابد تابه اتمام برسد. سپس به وسیله بیل یا ماله سطح مزرعه نامسطح را صاف و فشرده می سازند تا پیازها به خاک بچسبد. سپس زمین را تا هنگام آبیاری پائیزه رها می کنند و قبل از آبیاری 20 - 10 تن کود حیوانی کاملا پوسیده را در زمین پخش میکنند. روی شیارها را پس از کاشت زعفران با ماله می پوشانند.

مقدار و نوع پیاز زعفران

شما باید هنگام خرید پیاز زعفران دقت کنید که پیاز زعفران درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و دارای سن 7 سال و عاری از هر نوع بیماری باشد و پوست های اضافی و کپه هر پیاز را جدا می کنند. برای جلوگیری از حمله آفات و امراض پس از کاشت زعفران قبل از کاشت بهتر است هر 100 کیلو پیاز 500 ـ 300 گرم را با سموم جیوه ای مانند سرزان، تری تیزان، گرانوزال آغشته نمود.در هر هکتار برای کاشت زعفران 2 تن غده لازم است. در سال هفتم به بعد باید غده ها بیرون آورده شوند زیرا گیاه ضعیف و غده ها پوک می شوند و بعد از یکی ، دوسال از بین می روند. مقدار غده ای که در سال هفتم از زمین در می آورند 5 برابر مقدار کشت شده در سال اول است.

مقدار و نوع کود برای کاشت زعفران

هر هکتار زعفران کاری به 50 ـ 30 تن کود حیوانی پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایی مثل فسفر و پتاس نیاز دارد و نباید به زمین کود تازه حیوانی استفاده نمود. هر سه سال یک بار 100 کیلو کود اوره به همراه 15 ـ 10 تن کود حیوانی برای زمین لازم است.

نحوه آبیاری بعد از کاشت زعفران

اگر قبل از کاشت زعفران مزرعه را آبیاری کرده باشید دیگر نیاز نیست بلافاصله پس از کاشت پیاز مزرعه را آبیاری کرد اما در صورتی که مزرعه آبیاری نشده باشدباید سریعا مزرعه را پس از کاشت آبیاری نمود. زعفران گیاهی مقاوم به کم آبی است . اولین آبیاری پاییزه زعفران باید 15 روز قبل از بیرون آمدن ساقه گل ها انجام شود.اگر قبل از مهر ماه زمین آبیاری شود ابتدا برگ ها و سپس گل ها ظاهر می شوند و اینگونه چیدن گل ها با سختی صورت می گیرد و گل ها بین برگ ها باقی می مانند و از بین می روند.زعفران گیاهی مخصوص مناطق خشک است بنابراین به آب زیاد احتیاج ندارد بنابراین پس از کاشت پیاز زعفران تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیاری نمود اما اگرآبدهی بعد از برداشت محصول در طول زمستان سبب درشت شدن پیاز زعفران می شود.

سله شکنی پس از کاشت زعفران

به محض گاورو شدن زمین پس از آبیاری اول باید سطح زمین به وسیله کج بیل و بیل شیار دار و گاو آهن ایرانی و کولتیواتر سله شکنی شود طوریکه پیازها صدمه نبینند. سله شکنی باعث از خاک بیرون آمدن آسان گل ها و مخلوط شدن کود حیوانی با خاک می شود.اگر کشاورز به زمین خود کود نداده باشد قبل از انجام آبیاری در سطح خاک کود لازم را پخش نموده و سپس با شخم سطحی کود را با خاک مخلوط می کنند و سپس برای هموار کردن زمین و چسباندن خاک به پیازهای زعفران زمین را ماله می کشند.

پس از کاشت و برداشت زعفران باید علفهای هرز را از بین برد

وجود علف های هرز در زمین کشت زعفران سبب کاهش آب و مواد غذایی و نور خورشید به علت رقابت آنها با گیاه زعفران می شود و بنابراین محصول کاهش می یابد. همچنین این علف های هرز مزاحمتهایی در مراحل کاشت و برداشت زعفران ایجاد و بیماریها و حشرات برای این گیاه به ارمغان می آورند.هر موقع که علفهای هرز رشد کردند وجین مزرعه ضروری است. اولین وجین در مزارع زعفران بعد از آبیاری دوم انجام می شود که سبب از بین رفتن علفهای هرز مزرعه زعفران می گردد.اولین وجین زعفران بعد از برداشت گل های زعفران و دومین آن حدود یک ماه قبل از آب سوم انجام می شود.برای مبارزه علف های مزرعه نباید از علف کشهای شیمیایی استفاده نمود زیرا اثر این علف کشها بر روی گیاه آزمایش نشده است.

برداشت زعفران

در سال اول تنها تعدادی از غده های درشت که ذخیره غذایی کافی دارند و گل داده اند می توانند محصول بدهند و در کل مزرعه محصول قابل توجهی نخواهد داد. اواسط آبان ماه در مزرعه گل های بنفش رنگی ظاهر می گردد و سه هفته پس از پیدایش اولین گل برداشت آغاز می شود.گل های مزرعه زعفران در آغاز سرما و خزان و زمانی که کلیه گیاهان هیچ گلی نمی دهند، ظاهر می شوند و مزرعه زعفران را به یکی از زیباترین چشم اندازهای طبیعت تبدیل می کنند . برداشت محصول پیش از طلوع آفتاب و تا ساعت 9 صبح باید آغاز شود وهمچنین عملیات گل چینی 25 ـ 15 روز ادامه می یابد.

سود دهی و در آمد کاشت زعفران

پرورش زعفران سود دهی زیادی دارد. شاید در سال اول بعد از کاشتن پیاز، شاهد سوددهی کمی از کاشتن زعفران باشیم، اما میزان سود دریافتی بعد از گذشت سه سال از کاشتن زعفران بسیار افزایش می یابد و در هر هکتار زمین، می توان ۱۰ کیلو زعفران برداشت کرد. ضمن اینکه در طی هشت سال ۲۰۰ میلیون سود به همراه خواهد داشت. مناطقی با دمای بالای ۴۰ مناسب ترین زمین ها برای کاشتن زعفران هستند. بهتر است در مناطقی با حداقل دمای زمستانه منهای ۱۵ از کاشتن زعفران منصرف شد.

کاشت و پرورش سبزی خوردن در خانه