با موج بافی هنر فراموش شده عشایری آشنا شویم

موج بافی

موج بافی ، یکی از صنایع دستی مناطق کردنشین است که بیشتر میان عشایر و کوچ نشینان این مناطق, دیده می شود.موج پارچه ی دستبافته ای است بیشتر با طرح های چهارخانه ای درشت که تماماً , از پشم بافته می شود و در چهارخانه های آن از رنگهای متعددی استفاده می گردد.

موج ها پارچه هایی هستند که از پشم گوسفند بافته می شدند و از آنها به عنوان رختخواب پیچ، پتو، پشتی، رویه کرسی، سجاده و گاه برای چادرهای عشایر استفاده می کردند.

تاریخچه موج بافی

نساجی سنتی از جمله صنایعی است که با قدمت طولانی از پیشینه ای کهن برخوردار است و از ابتدای خلقت انسان ها جهت پوشش تن و مصون ماندن از سرما و گرما تدابیری بسیار اندیشیده اند، منجمله استفاده از برگ گیاهان، پوست حیوانات کم کم با افزایش تکامل، بشر با فکر و اندیشه ازطریق مختلف جهت پوشش بیشتر و بهتر، اقدام لازمه را به مرحله اجرا درآورد.
از این رو با ساخت وسایل و ابزار کار به صورت ابتدایی شروع به بافت پارچه نمودند که در این راه برای رسیدن به هدف از الیاف طبیعی و حیوانی استفاده می کردند؛ توده های الیاف را با دست می ریسیدند تا آنها را تبدیل به نخ کنند و سپس مبادرت به بافت پارچه نمایند.«هِرُدوت» مورخ معروف یونانی، از نساجی ایران در ادوار قبل از میلاد تعریف کرده و «فردوسی» شاعر بلندمرتبه از «جمشید» به عنوان مخترع دستگاه بافندگی یاد می کند.
در قزوین بنا بر روایت بافندگان، این هنر 400 سال قدمت دارد و پس از روی کار آمدن کارخانه های تولید پارچه، این هنر از رونق افتاده و هم اکنون تنها یک نفر در این شهر به بافت آن اشتغال دارد.

دستگاه بافنده موج

پارچه بر روی دستگاه های بافندگی سنتی، 2 وردی و 4وردی بافته می شود و دارای عرض متغیر معمولاً 60 تا 80 سانتیمتر است.

وردها به وسیله طناب و ابزارهایی به نام قرقره و سازهای کوچک و بزرگ به بالای دستگاه و از پایین به پدالهایی متصل می باشد و با بالا و پایین رفتن پدالها، تارها به دو دسته تقسیم شده و «دهنه کار» ایجاد می شود؛ در این حال با عبور ماکو در وسط دهنه، پود گذاشته می شود. سپس با عوض کردن پاها، «ورد» دیگر را به حرکت درآورده و بافت پارچه صورت می پذیرد. در صورتیکه پود پارچه از چند رنگ تشکیل شده باشد، در مواقع لزوم از ماسوره های رنگارنگ استفاده می شود.
همچنین دستگاه مجهز به شانه ای است که پود را در لابه لای تارها محکم می کند، نمره شانه بستگی به تراکم نخهای تار ، در عرض پارچه دارد. در گذشته شانه ها از جنس نی بوده ولی امروزه نوع فلزی آن عمومیت بیشتری دارد. شانه در چهارچوبی از جنس چوب قرار می گیرد که به آن دفتین می گویند که توسط بازوهایی به بالای دستگاه متصل است که با حرکت نوسانی رفت و برگشت پودها را به لبة پارچه زده و نخ های تار را از یکدیگر جدا می سازد.

گونه های موج بافی

موج بافی به طور کلی به ۲ دسته مورد استفاده می شود:

1. بافت جانمازی یا سجاده
2. رختخواب پیچ

بافندگان این دست بافته آن را به ۴۰ تیکه که به عنوان روانداز یا روتختی استفاده می شود، می بافند. در سطرها ی بعدی در بارهٔ رختخواب پیچ توضیح کامل داده می شود.

پس بهتر که هر دست رختخواب اعم از تشک و لحاف را درون یک بقچهجای دهند، و به یک دیوار از خانه تکیه دهند که متکا یا رو متکاسفید .گل دوزیشده در رویش قرار داده شود که کلی بر زیبایی مهمان خانه می افزاید. و نشانگراین مطلب که کدباتو خوش سلیقه ای در خانه مشغول به کار است. موج بافی در ابتدا کاملاً ساده بافته می شده است، اما با گذشت زمان چون به بافت ظریفی احتیاج داشته اند، دستگاه های آن پیچیده تر شد و این دستگاه ها مخصوص منطقه های یک جا نشینی هست.

نقش های موج بافی

• کشکول
• حوض
• گل
• چونکه
• چخماق
• پنچه
• کله کبکی
• گله گله
• مزلیخ
• کی یل
• چار خانه
• سه حوضی

ابزارهای موج بافی

ابزاری است که پشم های گوسفندان را با آن کی چینند، در واقع همان قیچی است.

• ترکه های بلند :این ابزار از جنس چوب می باشد، برای ضربه زدن بر روی پشم می زنند تا الیاف از هم دیگر جدا شوند.
• تشی : ابزاری است از جنس چوب و به شکل دوک می باشد که با این وسیله دوک را می ریسند و آن را تبدیل بهریسمانهای نازک کی کنند.
• دیگ ها و تیان های رنگرزی : برای رنگ کردن پشم استفاده می شود.
• میله نئی : این ابزار ۷cmطول دارد، و کار کردن با آن به این صورت است که نخ پشم دور آن می تابند و به جای ماسوره در ماکو استفاده می شود.
• چووارچو :ابزاری است که نخ های تار به اندازهٔ رختخواب پیچ به آن بسته می شود.

مواد اولیه

پشم ماده اصلی این دست بافته می باشد، که توسط دامداران بدست می آیند، مهندسان صنایع نساجی , درباره این مواد می گویند:پشم الیافی است که مانند مو و کرک، از پروتین مخصوص به عنوان کراتین تشکیل شده است، که همین پروتین به علت داشتن مواد زیادی گوگرد از سایر پروتین ها متمایز می باشد.

کاربرد موج بافی

موج بافی کاربردهای زیادی دارد و به عنوان پادری، سجاده، رومیزی، روی صندلی، کیف، روتختی و روکرسی استفاده می شود. رنگ هایی که در آن به کار رفته، کاملا طبیعی است و اصلا رنگ آن نمی رود. جنس الیاف آن نیز طبیعی است.

آشنایی با سرمه دوزی، هنری روی پارچه