حکم شرعی بازاریابی شبکه ای از نظر مراجع تقلید چیست؟
امروزه بازاریابی شبکه ای به یکی از روش های رایج جهت فروش محصولات تبدیل شده است که برخی از افراد با جعل، تحریف و سوالات مبهم تلاش کرده اند که نظرات فقهی پیرامون بازاریابی شبکه ای را به جز آنچه که می باشد نمایش دهند به همین خاطر بهتر است ابتدا در این رابطه نظر مراجع تقلید را جویا شوید.
بازاریابی شبکه ای یعنی چه؟
“بازاریابی شبکه ای” یا “چندسطحی” به نوعی از فروش کالا گفته می شود که سیاست متفاوتی دارد. در این نوع از بازاریابی، کارخانه تولیدکننده محصول، کالا های خود را بدون واسطه و دلال مستقیما از طریق گروهی از بازاریابان به دست مشتریان خود می رساند. در بازاریابی شبکه ای، سرپرست ها در تلاشند تا بازاریاب های بیشتری را جذب شرکت کنند. سیستم شاخه ای بازاریابی شبکه ای، یکی از شباهت های این نوع فروش با فروش شرکت های هرمی است. البته باید گفت که این نوع از فروش تفاوت های بسیاری نیز با شرکت های هرمی و سیستم های فروش اینترنتی دارد.
نظر مراجع تقلید درباره بازاریابی شبکه ای
اغلب مراجع عظام تقلید کسب درآمد از طریق بازاریابی شبکه ای را تحریم کرده اند؛ برخی مراجع هم (آیت الله العظمی شبیری زنجانی و آیت الله علوی گرگانی) برای حلال بودن فعالیت این شرکت ها شرط و شروطی گذاشته اند که در واقع بیان ویژگی های شرکت های بازاریابی سالم می باشد؛ بنابراین این دو بزرگوار هم بازاریابی شبکه ای ناسالم را تحریم کرده اند. در ادامه بیشتر این نظرات را مطالعه خواهید کرد.
آیت الله خامنه ای
پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۹۵، پاسخ درباره فعالیت در شرکت های بازاریابی شبکه ای داد. سوال به شرح زیر است:
همانطور که مطلع هستید، آیین نامه ای از وزارت صنایع، برای فعالیت شرکت های بازاریابی شبکه ای تصویب شده است؛ خواهشمندم نظر فقهی آیت الله خامنه ای را در مورد این آیین نامه و فعالیت طبق آن اعلام کنید.
پاسخ: اگر آیین نامه گفته شده، از نظر شورای نگهبان تایید شود، فعالیت اقتصادی مطابق با آن اشکالی ندارد.
با توجه به این پرسش و پاسخ، آیت الله خامنه ای حرام یا حلال بودن این نوع فعالیت را به نظر شورای نگهبان ارجاع داده اند.
آیت الله سیستانی
آیت الله سیستانی معتقدند که اینگونه از بازاریابی حرام است و مقلدان ایشان باید از وارد شدن به چنین فعالیت هایی جدا خودداری کنند. همچنین باید گفت که براساس پرسخ و پاسخی که با دفتر پاسخ گویی سوالات شرعی ایشان انجام شده، با در نظر گرفتن اینکه وزارت صنعت و معدن و شورای نگهبان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران این نوع فعالیت را مطابق با آیین نامه ای بدون اشکال دانسته اند، آیت الله سیستانی همچنان این فعالیت را حرام می دانند.
آیت الله مکارم شیرازی
با اهداء سلام و تحیت؛ تنها در صورتی که بازاریابی به صورت شبکه ای و زیر مجموعه ای نباشد و سود حاصله فقط به بازاریاب اول تعلّق گیرد اشکالی ندارد و غیر آن، اشکال دارد.
البته ممکن است در طرح های جدید، بعضی از اشکالات این کار برطرف شده باشد، ولی هنوز اشکال اصلی که استفاده بازاریاب های بالواسطه می باشد و نوعی اکل مال به باطل است وجود دارد.
آیت الله علوی گرگانی
برخلاف شایعاتی که درباره نظر آیت الله علوی در خصوص فعالیت در بازاریابی شبکه ای منتشر شده است، ایشان معتقدند که فعالیت در چنین شرکت هایی مجاز نیست و مقلدان ایشان باید از چنین فعالیت هایی خودداری کنند.
آیت الله صافی گلپایگانی
نظر آیت الله صافی گلپایگانی بدین گونه است که :
بسم الله الرحمن الرحیم، علیکم السلام ورحمه الله. به طور کلّی گرفتن مبلغ مشخّصی در قبال فروش کالا و معرّفی مشتری تحت عنوان جعاله مانعی ندارد، ولی مطالبه وجه در قبال عملکرد افراد بعدی (که توسّط بازاریاب اول معرّفی شده اند) از جانب بازاریاب اول،وجه شرعی ندارد مگر آنکه خود شرکت با میل خود چیزی پرداخت کند.
آیت الله نوری همدانی
ایشان معتقدند که کسب درآمد از طریق بازاریابی شبکه ای جایز نیست.
آیت الله شبیری زنجانی
بازار یابی شبکه ای تنها در صورت وجود همه شرائط ذیل جائز است:
۱.معامله در آن واقعی و واجد شرائط صحت باشد.
۲.سود در مقابل کار حلال مثل معرفی مشتری -ولو با واسطه- پرداخت شود.
۳.تمام مراجع قانونی آن را مجاز بدانند. و در عمل هم شرکت، قوانین را رعایت کند.
۴.فاقد هرگونه مفسده اقتصادی باشد. لذا بازاریابی شبکه ای اگر شبیه معاملات شرکت های هرمی مانند گلدکوئیست باشد اشکال دارد.
با توجه به توضیحات فوق، شاید مورد کمی از شرکت های این چنینی پیدا شود که ضوابط فوق در مورد آنها موجود باشد لذا توصیه اکید می شود، حتی در فرض جواز هم از چنین معاملاتی اجتناب شود بنا بر این، احتیاط در ترک است.
آیت الله وحید خراسانی
بازاریابی شبکه ای سالم با فعالیت شرکت های هرمی چه تفاوتی دارند؟
«شرکت های هرمی» و «شرکت های بازاریابی شبکه ای» دو واژه ای هستند که به دلیل مشخص نبودن تعریف آن ها، برخی ها بین آن ها فرقی قائل نمی شوند. «ممنوع بودن دریافت هرگونه وجهی یا معادل آن تحت عنوان حق عضویت، سپرده گذاری و یا قبول نمایندگی جهت هرگونه فعالیت اقتصادی سودآور دیگر از طرف شرکت های بازاریابی شبکه ای و ممنوع بودن صرف گسترش شبکه انسانی و جذب توزیع کنندگان کالا و پول گردانی و ارایه محصولات موهومی، خرید و فروش جایگاه در نمودار درختی و یا محصولاتی که تولید آن ها در آینده محتمل باشد» دو تفاوت عمده شرکت های بازاریابی شبکه ای با شرکت های هرمی است. همچنین مدیران شرکت های هرمی معمولا در پی آن هستند که کالا هایی انحصاری وارد بازار کنند؛ هدف از این عمل، غنی کردن بازار فروش نیست بلکه این مدیران تلاش می کنند تا کالا هایی وارد بازار کنند که هیچ نمونه ای ندارد، در نتیجه قیمت مشخصی هم ندارد. با این راهکار این شرکت ها، کالا های خود را با هر قیمتی می فروشند.
اعمال شب و روز اول ماه ربیع الاول
