علل و علائم ایجاد عارضه دنده گردنی و راههای درمان آن

ستون مهره انسان از بالا به پایین از ۷ مهره گردنی و سپس ۱۲ مهره سینه های و سپس ۵ مهره کمری و پایینتر از آن مهره های خاجی و دنبالچه ای تشکیل شده است. هر مهره به شکل یک استوانه است که از دو طرف آن دو شاخک استخوانی به نام زوائد عرضی بیرون زده است. در ۱۲ مهره سینه ای در کنار هر کدام از این زوائد عرضی یک دنده متصل شده است. پس ۱۲ مهره سینه ای ۱۲ جفت دنده در دو طرف دارند که قفسه سینه را درست میکنند. مهره های گردنی هم زوائد عرضی را دارند ولی دنده ندارند.

گاهی اوقات پایینترین مهره گردن یعنی مهره هفتم هم یک دنده دارد که البته به اندازه دنده های سینه ای نیست و از آنها کوچکتر است. پس این دنده در بالای دنده اول سینه ای قرار میگیرد. به این دنده اضافی دنده گردنی میگویند و از هر ۲۰۰ انسان در یک نفر وجود دارد. پس این انسان ها بجای ۱۲ جفت دنده ۱۳ جفت دنده دارند.

دنده گردنی میتواند در یک طرف گردن باشد و یا میتواند دو طرفه باشد. همانطور که گفتیم یک سر این دنده به مهره هفتم گردنی متصل شده است ولی سر دیگر آن معمولا آزاد است. البته گاهی اوقات سر دیگر آن با دنده اول سینه ای مفصل میشود و یا گاهی اوقات از سر این دنده گردنی یک نوار بافتی محکم خارج شده و به دنده اول متصل میشود.

اهمیت دنده گردنی چیست؟

برای درک اهمیت دنده گردنی باید ابتدا بدانیم فضای خروجی سینه یا توراسیک اوتلت Thoracic outlet چیست.در جلو و بالای دنده اول، استخوان ترقوه قرار گرفته است. بین دنده اول و استخوان ترقوه فضایی وجود دارد که به آن فضای خروجی سینه یا توراسیک اوت لت میگویند. از لحاظ آناتومی این فضا در بین قاعده گردن و زیر بغل شما قرار گرفته است. در نزدیکی این فضا عضلاتی هم به نام عضلات اسکالن Scalenus muscles قرار دارند. اهمیت این فضا در اینست که عروق و اعصاب مهمی از آن عبور میکنند.

اعصاب مهمی که از دو طرف مهره های گردنی خارج میشوند به هم میپیوندند و ایجاد شبکه ای را میکنند که به آن شبکه بازویی Brachial plexus میگویند از این شبکه بازویی اعصاب مهمی منشعب میشود که حس و حرکت کل اندام فوقانی را ایجاد میکنند. این شبکه بازویی از توراسیک اوت لت عبور میکند. همچنین شریان مهمی به نام شریان ساب کلاوین Subclavian یا زیر ترقوه ای از آئورت خارج میشود و از این فضا عبور میکند و سپس به اندام فوقانی رفته و کل اندام را تغذیه میکند. در این فضا وریدی هم به همین نام قرار دارد.

اهمیت این فضای توراسیک اوت لت در بیماری است که به علت تنگ شدن این فضا ایجاد شده و به آن سندرم توراسیک اوتلت Thoracic outlet syndrome میگویند.این فضا به علل مختلفی میتواند تنگ شود. تنگ شدن آن معمولا در طرف راست یا چپ است ولی میتواند دو طرفه هم باشد. بدنبال تنگ شدن این فضا اعصاب شبکه بازویی تحت فشار قرار میگیرند و فشار به این اعصاب، علائمی را برای بیمار ایجاد میکند.گاهی هم ممکن است شریان یا ورید ساب کلاوین هم در این فضا گیر کنند که فشار به آنها هم میتواند علائم دیگری را برای بیمار ایجاد کند.اهمیت دنده گردنی اینست که وجود آن یکی از شایعترین علل ایجاد سندرم توراسیک اوت لت است.

چه عللی میتواند فضای توراسیک اوت لت را تنگ کند

علل متفاوتی میتواند فضای توراسیک اوت لت را تنگ کند. مهمترین این علل عبارتند از

• یکی از علل شایع تنگ شدن فضای توراسیک اوت لت، وجود دنده گردنی است. پس اهمیت دنده گردنی اینست که میتواند فضای توراسیک اوت لت را تنگ کرده و به اعصاب یا عروقی که از این ناحیه عبور میکنند فشار ایجاد کند. البته اینطور نیست که هر کسی که دنده گردنی دارد این مشکلات را هم داشته باشد. از هر ده نفری که دنده گردنی دارند فقط در یک نفر آنها به اعصاب یا عروق فشار وارد شده و مشکل دار میشوند.
• در بعضی افراد یک نوار بافتی محکم از نوک زائده عرضی مهره هفتم گردنی خارج شده و به دنده اول سینه میچسبد. این نوار بافتی در فضای توراسیک اوت لت است و میتواند مانند دنده گردنی به اعصاب و عروق فشار وارد کند. گاهی اوقات هم فقط زائده عرضی مهره هفته گردنی بلندتر از معمول بوده و در فضای مورد نظر به عروق و اعصاب فشار وارد میکند.
• در بعضی افراد، عضلات اسکالن که نزدیک این فضا هستند بزرگ میشوند ( مانند کسانی که وزنه برداری میکنند) یا بطور مادرزادی عضلات بیشتری در این ناحیه دارند یا عضلاتی که در این ناحیه دارند تغییر شکل میدهد به نحوی که میتواند به اعصاب و عروق این ناحیه فشار وارد کند.
• گاهی اوقات تصادف اتومبیل موجب خونریزی در این فضا شده و آنرا تنگ میکند یا گاهی اوقات شکستگی استخوان ترقوه موجب تنگ شدن فضا میشود.
• در بعضی شغل ها فرد زیاد دستش را بالای سرش میبرد و با در بعضی ورزش ها مانند شنا یا پرتاب نیزه یا دیسک، دست زیاد به بالای سر میرود. در این افراد هم اعصاب و عروق در فضای توراسیک اوتلت زیاد به بافت های اطراف مالیده شده و علائم سندرم توراسیک اوت لت را ایجاد میکنند.
• کسانی که بد می ایستند و شانه های آویزان دارند و در هنگام ایستادن سر را به جلو میگیرند هم در معرض سندرم توراسیک اوتلت هستند. کار کردن زیاد با کامپیوتر میتواند این وضعیت را ایجاد کند. شانه های آویزان موجی تنگ تر شدن این فضا میشود. در بعضی زنانی که سینه های بزرگ و آویزان دارند هم ممکن است وزن سینه موجب کشیده شدن جدار قفسه سینه به پایین و جلو شود و موجب کشیده شدن عضلات فضای توراسیک اوتلت شده که آنهم موجب فشار به اعصاب و عروق میشود.
• گاهی اوقات هم تومورهایی در این فضا ایجاد شده و آن را تنگ میکند.
• اختلالات هورمونی در تیروئید یا در سطح استروژن بدن و یا روماتیسم یا تغییر در انحنای ستون مهره بصورت کیفوز یا اسکولیوز میتواند زمینه بروز این بیماری را مهیا کند.

چه عواملی منجر به سندرم توراسیک اوت لت میشود؟

سندرم توراسیک اوت لت ناشی از تحت فشار قرار گرفتن عصبها یا رگهای خونی این ناحیه است. عواملی که میتوانند منجر به این اتفاق شوند عبارتند از:

• دنده گردنی
• سایر عوامل مادرزادی مانند وجود یک دسته بافت اضافی به نام فیبروز باند فیبروز در ناحیه توراسیک اوت لت، وجود عضله اضافی در این ناحیه و بزرگی یا کشیدگی یکی از مهره های گردن
• تصادف و حوادث ناحیه گردن
• مشاغل یا ورزشهایی که در آنها حرکات تکراری بازو دائما انجام میشود
• حالت بد بدن در حین کار
• بزرگی سینه ها در زنان
• مشکلات سرخرگ و سیاهرگ

علائم و نشانه های سندرم توراسیک اوت لت چیست؟

علائم این وضعیت بستگی به این دارد که جه چیزی در این ناحیه از سینه تحت فشار قرار گرفته است. در بیشتر موارد عصبهای شبکه بازویی تحت فشار هستند از این رو علائم بیشتر به دستگاه عصبی مربوط میشود. با این حال گاهی اوقات عصبها و رگهای خونی هر دو همزمان تحت فشار قرار دارند. در نتیجه مخلوطی از علائم تجربه میشود. علائم معمولا در یک طرف بدن ایجاد میشود اما در موارد نادر، ممکن است در هر دو طرف بدن دیده شود.

علائم ناشی از تحت فشار قرار گرفتن عصب

علائم بسته به این که کدام عصب شبکه بازویی تحت فشار قرار گرفته، متفاوت است. در اکثریت موارد، درد و سوزن سوزن شدن بازو و کف دست تجربه میشود. ممکن است این علائم را مشخصا در سمت داخلی بازو و انگشت حلقه و انگشت کوچک دست، حس کنید. سوزن سوزن شدن معمولا شبها بدتر میشود و گاهی اوقات، باعث میشود از خواب بیدار شوید.اگر عصب دیگری در شبکه بازویی تحت فشار قرار گرفته باشد، ممکن است درد گردن، گوش، بالای کمر، بالای سینه و بخش بیرونی بازو در همان سمت را تجربه کنید. برخی افراد سردرد نیز میگیرند.دستی که تحت تاثیر این مشکل قرار گرفته است ممکن است ضعف داشته باشد. همچنین ممکن است حس کنید پنجه این دست خیلی سرد است به خصوص در زمستان.

علائم ناشی از تحت فشار قرار گرفتن یا انسداد رگهای خونی

در موارد نادر هنگامی که سیاهرگ زیر ترقوه ای (subclavian vein) تحت فشار قرار میگیرد، بازو ورم کرده و گاهی اوقات رنگ آن به آبی متمایل میشود. ورم ممکن است منجر به سوزن سوزن شدن بازو شود.برخی افراد ممکن است درد در بازو نیز حس کنند. علائم هر از گاهی تجربه میشود و ممکن است در مواقعی که زیاد از دست خود استفاده میکنید، حس شود.اگر لخته خون در سیاهرگ زیر ترقوه ای تشکیل شود که باعث انسداد آن شود، این علائم دائمی شده و نیاز به درمان فوری دارد.در موارد نادر، هنگامی که سرخرگ زیر ترقوه ای تحت فشار قرار میگیرد به این معنی است که خون به راحتی به دست نمیرسد. در نتیجه درد و سوزن سوزن شدن در این دست حس میشود. بازو یا کف دست ممکن است رنگ پریده شود و سرد باشد. علائم مربوط به تنگی یا انسداد سرخرگ همانند سیاهرگ ممکن است با استفاده زیاد از بازو، ایجاد شود.

تشخیص سندرم توراسیک اوت لت چگونه است؟

معمولا ابتدا سوالاتی در مورد علائم از شما پرسیده شده و معاینه بدنی انجام میشود. اگر پزشک به سندرم توراسیک اوت لت مشکوک باشد، از شما میخواهد بازو و شانه های خود را در وضعیت مشخصی نگه دارید یا حرکت بدهید. این کار برای این است که علائم تان شروع شود تا پزشک متوجه شود در چه مواقعی علائم دارید. معمولا آزمایش برایتان نسخه میشود. معمولا تشخیص سندرم توراسیک اوت لت پس از رد احتمال عوامل دیگر مسبب درد و سوزن سوزن شدن بازو، صورت میگیرد.

چه آزمایشهایی باید برای تشخیص سندرم توراسیک اوت لت انجام بدهم؟

• عکس سینه: عکس اشعه ایکس از سینه میتواند وجود دنده گردنی را نشان دهد.
• ام آر آی یا سی تی اسکن سینه: برای رد احتمال عوامل دیگری که ممکن است در بروز علائم شما نقش داشته باشند لازم است. مثلا آرتروز گردن ممکن است باعث شده باشد عصبهای گردن تحت فشار قرار گرفته باشند.
• نوار عصب عضله: برای بررسی عملکرد عصبها ممکن است توصیه شود.

اگر پزشک مشکوک باشد که علائم ناشی از تنگی یا انسداد رگهای زیر ترقوه ای است، آزمایشهای دیگری برای بررسی آن تجویز میکند. در آنژیوگرافی سرخرگها بررسی میشوند و در ونوگرافی، وضعیت سیاهرگها مورد ارزیابی قرار میگیرد.آزمایشهای مخصوصی به نام داپلر نیز برای بررسی گردش خون سرخرگها و سیاهرگها ممکن است انجام شود.

درمان دنده گردنی

• مصرف دارو : داروهای ضد التهابی مانند بروفن و دیگرمسکن ها میتواند درد بیمار را کم کند.اما دردرمان قطعی بیمار کاربردی ندارد.
• انجام حرکات کششی: اگر عصب تحت فشار قرار گرفته باشد درمان اصلی انجام نرمش های کششی خاص، نرمش هایی برای تصحیح وضعیت بدن در حین ایستادن و نشستن و نرمش هایی برای تقویت عضلات ناحیه گردن و شانه است. این نرمش ها کمک میکنند تا فضای توراسیک اوت لت بازتر شده و علائم برطرف شود. بیمار باید تغییراتی را در روش انجام کار خود و در طرز راه رفتن و نشستن بدهد و از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کند.
• جراحی: درصورتی به کمک روش های بالا نتوان فشار برروی عصب را برطرف کرد در این صورت پزشک تصمیم به استفاده از عمل جراحی می گیرد.درحین جراحی ممکن است دنده گردنی یا نوار بافتی محکمی که به عصب فشار میاورد خارج شود و یا ممکن است عضلات اضافه ای که در فضای توراسیک اوت لت هستند خارج شده یا فشار استخوان ترقوه بد جوش خورده به اعصاب برداشته شود.

شکستگی ستون فقرات چیست؟