فتق دیسک یک اصطلاح پزشکی وسیع است که تغییرات خاص در دیسک کمر را توصیف می کند. برای بررسی این مشکل در ابتدا لازم است خود دیسک کمر تشریح شود. دیسک ساختاری است که بین مهره های کمر (استخوان ها) در بدن قرار دارد. دیسک مشابه یک بالش یا یک صفحه نرم برای استخوان عمل می کند. بخش خارجی دیسک از غضروف فیبری سخت (حلقوی) تشکیل شده که از برخورد در سه جهت مختلف تشکیل می شود. در بخش میانی دیسک، یک هسته ژلاتینی وجود دارد (بعضی افراد ساختار دیسک را مشابه یک نان شیرینی ژله ای تشریح می کنند). در عمل دیسک حرکت استخوان ها و مهره های بدن را امکان پذیر می کند و به عنوان یک حایل و ضربه گیر بین استخوان ها فعالیت می نماید.
در حالت عادی، این سیستم به خوبی فعالیت لازم را انجام می دهد. اما زمانی که فرد دچار مشکل فتق دیسک شود، حلقه خارجی دیسک دچار فرسایش می شود و هسته ژلاتینی به خاطر این آسیب از محل خود خارج می شود. فتق دیسک یا بیرون زدگی دیسک کمر را می توان با توجه به اندازه آن به شرح زیر طبقه بندی کرد: ورم کردن (جزئی)، بیرون زدگی (متوسط)، خارج شدن (حاد) و جدا شدن بخش ها (هنگامی که بعضی از اجزای دیسک تجزیه می شود). هنگامی که دیسک محل آناتومی اصلی خود را ترک کند، می تواند دردناک شده و باعث ایجاد التهاب برای یک عصب گردد. علاوه بر این امکان تنگ شدن کانال یا مجرای نخاعی در نتیجه این شرایط وجود دارد.
دیسک برآمده چیست؟
برآمدگی دیسک زمانی اتفاق می افتد که یک دیسک در ستون فقرات شما به آرامی به سمت بیرون از محل قرار گیری معمول خود، جابه جا شود. این حالت اصطلاحاً محدود شده است، به این معنا که دیسک سالم است و ژل موکوپروتئینی داخل آن به بیرون نشت نکرده است. به عبارت دیگر هیچ گونه پارگی یا شکستگی در خارج از لایه ی آنولوس دیسک ایجاد نشده است. با این وجود ممکن است همچنان درد زیاد یا اختلال عملکردی که ناشی از خروج دیسک از شکل طبیعی، پایداری یا وزن طبیعی باشد، در این ناحیه وجود داشته باشد. اگر این حالت بدون درمان رها شود، خمیدگی دیسک ها ممکن است منجر به ایجاد فتق در دیسک شود.
دلیل بیرون زدگی دیسک کمر
دلیل بیرون زدگی دیسک کمر شامل موارد زیر می شود:
- ژنتیک یا همان سابقه خانوداگی
- زندگی بی تحرک
- نشستن یا رانندگی های طولانی مدت
- سرفه های مزمن
- سیگار کشیدن
- بارداری
- بلند کردن یا کشیدن اجسام سنگین
- هر نوع ضربه یا فشار ناگهانی روی ستون مهره ها مانند سقوط از ارتفاع
- اضافه وزن و چاقی
- حرکات ورزشی نامناسب
عوارض درمان نکردن دیسک کمر بیرون زده چیست؟
نخاع شما تا بخش انتهایی کانال نخاعی، امتداد ندارد. دقیقا زیر کمرتان، به گروهی از ریشه های عصبی بلند(کودا اِکویینا)که شبیه دم اسب است، تقسیم می شود. فتق دیسک به ندرت می تواند کل کودااکویینا را تحت فشار قراردهد. کودااکویینا متشکل از اعصاب حرکتی است که تحریکات عضلات ارادی را از مغز و تحریکات عضلات غیرارادی یا خودمختار را از نخاع تامین می کند. زمانی که فشار ناشی از فتق دیسک کمری، اعصاب حرکتی کودااکویینا را تحت تاثیر قرار می دهد، تحریکات عصبی که به عضلات ناحیه ران، ساق و پا می روند، قطع می شود. نتیجه آن می تواند ضعف عضلات باشد. اگر درمان نشود، فشار مداوم برروی اعصاب کودااکویینا می تواند منجر به فلجی شود. به منشور کمک به پیشگیری از فتق دیسک از فیزیوتراپی، ورزش و جراحی استفاده خواهدکرد تا ضعف دائمی یا فلجی جلوگیری شود.
چه کسی دچار بیرون زدگی دیسک کمر میشود؟
معمولا وقتی بیماری را به دلیل درد کمر و درد سیاتیک ویزیت میکنم و بیرون زدگی دیسک کمر به عنوان علت درد بیمار تشخیص داده شده و او از این بیماری مطلع میشود، اولین سوالی که از من به عنوان پزشک معالج و جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات می پرسد این است: "چرا دیسک من بیرون زده؟!"
سالهاست که علت خشک شدن دیسک کمر و دیسک گردن آن توسط محققین بررسی میشود؛ چرا که بیماری های بسیار شایعی در انسان بوده و به راحتی فرد را از روند زندگی عادی خارج میکند. اما شاید تا مطالعه آخر این یادداشت نتوانید حدس بزنید که مهمترین علت آن چیست.
قطعا فشارهای فیزیکی نقش بسزایی در این موضوع دارند؛ نشستن طولانی روی صندلی محل کار یا اتومبیل خصوصا اگر صندلی هم نامناسب باشد، خم و راست شدن مکرر بویژه برای بلند کردن اجسام سنگین، خوابیدن به شکم در طول شب، اضافه وزن و کم تحرکی را میتوان به عنوان مثال هایی از این فشارها ذکر کرد
سن شایع ابتلا به این بیماری حدود ۳۰ تا ۵۰ سالگی است زیرا در سن کمتر معمولا دیسکها هنوز خشک نشده اند و در سن بالاتر هم معمولا حجم زیادی از دیسک از بین رفته و بیرون زدگی قابل توجهی رخ نخواهد داد. اما لازم است نوعی فشار فیزیکی که در سالهای اخیر باعث ابتلای جوانان به این عارضه شده را مطرح کنیم: ورزش نامناسب که اغلب به علت بی احتیاطی در انجام حرکات ویا عدم وجود اطلاعات کافی در مورد نحوه و شدت اجرای آنها در باشگاه های بدنسازی میتواند آسیب رسان باشد.
کمی عجیب به نظر میرسد اما مصرف سیگار در بروز این بیماری هم اثر دارد و افراد سیگاری با فشار فیزیکی کمتری دچار بیرون زدگی دیسک کمر میشوند چرا که دیسک این افراد زودتر از دیگران آب خود را از دست میدهد.
آقایان بیشتر از خانمها در معرض خطر بیرون زدگی دیسک کمر هستند و فاکتور اثر بخش دیگر، هر نوع ضربه یا فشار ناگهانی حاد روی ستون فقرات مثل سقوط از ارتفاع یا تصادف است.اما عامل خطری که در سالهای اخیر به عنوان مهمترین علت ابتلا به بیرون زدگی دیسک کمر شناخته شده، فاکتوری است که از بدو تولد با ماست: ژنتیک!!! گواه آن هم خانواده هایی هستند که احتمالا شما نیز با آنها برخورد داشته اید و بیماریهای مرتبط با دیسک کمر، افراد زیادی را در این خانواده ها درگیر و گرفتار خود کرده. گرچه این موضوع ممکن است سبب نگرانی شود ولی بهتر است با اطلاع از آن برای مراقبت از خود، پیشگیری را مد نظر قرار دهیم؛ به این معنی که اگر در خانواده شما سابقه ابتلا به بیرون زدگی دیسک کمر و بخصوص جراحی آن وجود دارد، شما بیشتر از افراد دیگر نیاز به پرهیز از فشارهای فیزیکی، اضافه وزن و سیگار دارید و ورزش صحیح و منظم باید بخش جداناپذیر زندگی شما باشد؛ و اگر خوشبختانه این سابقه خانوادگی را ندارید بهتر است از این فرصت استفاده کرده و با رعایت موارد فوق، مانع گرفتار شدن خود با این بیماری شوید.
تشخیص دیسک کمر
برای تشخیص دیسک کمر پزشک یا فیزیوتراپیست ابتدا تاریخچه درد را از شما خواهد پرسید. سپس با انجام معاینات بالینی به تشخیص می رسد. برای قطعی کردن تشخیص خود از ابزار مختلفی مانند ام آر آی و سی تی اسکن و دیسکوگرام، نوار عصب و عضله و … هم کمک می گیرد.
پزشک یا فیزیوتراپیست شما در این مرحله از تست های اختصاصی مانند بالا بردن پا یا خم کردن گردن و ستون فقرات کمری به جلو یا عقب یا طرفین و یا حرکات ترکیبی استفاده می کند. همچنین با لمس نواحی دردناک و یا با زدن چکش در نقاط خاصی سطح رفلکس ها و میزان حساسیت دیسک و اعصاب شما را می سنجد.
علاوه بر این فیزیوتراپیست یا پزشک متخصص قدرت عضلانی شما را میسنجد تا تعیین کند که ریشه های عصبی تحت فشار هستند یا نه؟ همچنین ممکن است از شما بخواهد بر روی پاشنه یا پنجه خود راه بروید.
درمان بیرون زدگی دیسک کمر
درمان ویژه ای متناسب با دیسک کمر شما توسط پزشک بر اساس موارد زیر می تواند تعریف شود:
- سن شما، سلامت عمومی و سابقه ی پزشکی شما
- میزان بیماری
- نوع بیماری
- میزان تحمل شما برای داروهای خاص، فرآیندها یا درمان ها
- انتظارات حاصل از درمان برای دوره ی بیماری
- نظر یا ترجیحات شما
به طور معمول، درمان های محافظتی اولین خط درمانی برای مدیریت دیسک ستون فقرات است.
کمر درد چیست؟
