به رغم خروج غیرقانونی و یک جانبه واشنگتن از برجام، ابعاد گسترده فواید و امتیازهای اقتصادی-امنیتی این توافق بین المللی و تاریخی برای کشورهای باقیمانده در توافق از یک سو و گره خوردن آن به ته مانده اعتبار مشروعیت و شأن شورای امنیت و تروئیکای اروپایی از سوی دیگر باعث شده امضاکنندگان غربی و شرقی این توافق نه تنها به دنبال حفظ آن باشند، بلکه خروج از آن را یک باخت برای خود تلقی کنند.
توافق هسته ای ایران با عنوان رسمی برنامه جامع اقدام مشترک و معروف به برجام توافقی چندجانبه بین ایران، پنج کشور عضو دائم شورای امنیت، اتحادیه اروپا و آلمان در تیر ۱۳۹۴ امضا و با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به تایید رسید.
با وجود بارها تایید پایبندی ایران به تعهدات برجامی اش از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی و حمایت طرف های امضا کننده این توافق، با روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا و خروج این کشور از برجام این توافق بین المللی با مشکلات و موانع عدیده ای در عمل کردن طرف های اروپایی به تعهدات شان مواجه شد.
مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در چند وقت اخیر تلاش کرده شورای امنیت را ملزم کند تحریم تسلیحاتی ایران را که ۱۸ اکتبر (۲۷ مهر) به پایان می رسد تمدید کند. اما در پاسخ همه ۱۵ عضو شورا چه کشورهای هم پیمان و چه کشورهای غیرهمسو با آمریکا، واشنگتن را بخاطر خروج از توافق هسته ای ایران سرزنش کردند.
اروپایی ها هرچند تحت تاثیر فشار کاخ سفید مجال عمل به تعهدات برجامی خود را نیافته اند، اما دست کم در کلام، همواره از برجام دفاع کرده و بر ضرورت حفظ آن تاکید کرده اند. تروئیکای اروپایی متشکل از انگلیس فرانسه و آلمان بنا به دلایل متعدد و فواید اقتصادی-امنیتی بالقوه و فراوانی که در برجام می بینند، این توافق را از بیم فشارهای آمریکا با دست پس می زنند اما بلافاصله با پا پیش می کشند.
امضای قرار بین ایران و اروپا برای خرید چندین فروند هواپیمای ایرباس، سفر پسابرجام حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به ایتالیا و فرانسه و امضای دهها میلیارد دلار قرارداد تجاری، ورود گروهی شرکت های مختلف خارجی به ایران در حوزه های خودروسازی، نفت و ... به ایران تنها گوشه هایی از فواید اقتصادی برجام برای اروپایی ها بود که دونالد ترامپ با کوبیدن زیر میز برجام، هم پیمانان غربی خود را از آن محروم کرد.
سه نفر از تحلیل گران مسائل بین المللی و امنیتی آلمان به تازگی در مطلبی در تارنمای «بولتن دانشمندان هسته ای»، بر ضرورت نیاز اروپایی ها به حفظ برجام تاکید کردند.
این تحلیلگران معتقدند که آلمان و شرکای اروپایی آن باید علنا در مقابل تاکتیک های دولت ترامپ در استفاده از قوه قهریه و تهدید مقاومت کنند و این فرصت خوبی برای حفظ توافق هسته ای ایران و مشروعیت شورای امنیت سازمان ملل و جلوگیری از بحران گسترش سلاح های هسته ای است.
آلمان که به تازگی ریاست دوره ای شورای امنیت سازمان ملل را برعهده گرفته، شعار چندجانبه گرایی و همکاری های بین المللی را برای مسیر فعالیت های خود در طول ریاست این شورا برگزیده که به نظر می رسد خود را در یک بوته آزمایش سخت در مقابل افکار عمومی جهان قرار داده است.
وزارت امور خارجه آمریکا که اردیبهشت ۱۳۹۸ رسما از برجام خارج شد، آوریل (فروردین) امسال اعلام کرد که به عنوان «کشور شریک» در توافق باقی می ماند. واشنگتن مدعی است که بدون تعهداتی که به موجب این توافق طرف ها باید به آن پایبند باشند از حقوق مشابه کشورهای باقی مانده در برجام برخوردار است. با استفاده از این تاکتیک دولت آمریکا مجوز اجرای مکانیسم ماشه را برای خود محفوظ می داند به این امید که به همراه کردن سایر اعضای برجام و اعمال دوباره تحریم های سازمان ملل، فشارهای حداکثری خود بر ایران را باز هم تشدید کند.
با این حال کشورهای آلمان، فرانسه و بریتانیا در بیانیه ای تاکید کرده اند که از هر گونه تلاش یکجانبه آمریکا برای اعمال تحریم ها حمایت نمی کنند.
تکرار تحریم های سازمان ملل ضربه محکمی به توافق هسته ای خواهد بود زیرا ایران اعلام کرده که هیچ گونه تغییر یکجانبه را نمی پذیرد.
در صورت از بین رفتن توافق هسته ای گروه ۱+۵ و ایران در اثر فشارها و یکجانبه گرایی های آمریکا، دیگر تضمینی برای ثبات و اعتبار دیگر قطعنامه های شورای امنتت وجود نخواهد داشت و این اقدام خودسرانه، به رویه ای تبدیل خواهد شد تا هر کدام از قدرت های شورای امنیت با هدف تامین منافع مدنظر خود، به صورت گزینشی قطعنامه های شورای امنیت را قربانی کنند یا از توافق بین المللی خارج شوند.
تحلیلگران مذکور در بخشی از مقاله خود آورده اند: آلمان، فرانسه و انگلیس باید اعلام کنند که آمریکا با توقف اجرای توافق در سال ۲۰۱۸، وضعیت و حق مشارکت خود در توافق را نقض کرده است. آنها باید در اقدامی پیشداستانه اعلام کنند که هیچ گونه تحریم هسته های سازمان ملل را به دستور کشور غیر عضو در این توافق اجرا نخواهند کرد.
به اعتقاد آنها آلمان باید برای تحقق چنین هدفی از اختیارات خود به عنوان رئیس شورای امنیت و شورای اتحادیه اروپا در ژوئیه (تیر) برای جلب حمایت گسترده بین المللی از چنین موضعی استفاده کند.
اهمیت برجام در حفظ امنیت منطقه ای و بین المللی
«رُزماری دیکارلو» معاون سیاسی و امور صلح دبیرکل سازمان ملل متحد روز پنجشنبه توافق هسته ای ایران را در حفظ امنیت منطقه و جهان بسیار مهم توصیف و درباره آینده مبهم این توافق مهم به دنبال خروج آمریکا ابراز تاسف کرد.
دیکارلو گفت: اجرای کامل توافق هسته ای راه حل اصلی در حفظ منافع اقتصادی این توافق برای مردم ایران است و اجرای کامل این توافق و پایبندی به قطعنامه ۲۲۳۱ اهمیت اساسی برای ثبات منطقه دارد.
تارنمای دیپلماسی مدرن، با استناد به اظهارات این مقام بین المللی، برجام را بهترین راه برای حفظ صلح در منطقه توصیف کرد.
جلوگیری از درگیری نظامی در خاورمیانه
تارنمای شورای اروپا در مطلبی در این زمینه آورده است: برجام به غیر از منافع هسته ای گشایشی سیاسی در روابط غرب و ایران ایجاد کرد تا به تدریج از خصومت دوجانبه در زمینه مسائل هسته ای کاسته و در نهایت به سمت عادی سازی روابط حرکت کنند.
عادی سازی روابط دو طرف بیشترین نگرانی را برای دشمنان ایران در منطقه به ویژه رژی صهیونیستی ایجاد خواهد کرد.
در این مطلب آمده است: شکست توافق هسته ای خطری واقعی برای بروز درگیری های نظامی بیشتر در منطقه خاورمیانه خواهد بود. تاریخ نشان داده که هر گونه مداخله آمریکا در شکست برجام و بروز درگیری در منطقه خاورمیانه به ضرر اروپا خواهد بود و از این رو اروپا باید تلاش کند مانع آن شود.
منافع اقتصادی برجام
اسفندیار باتمانقلیچ محقق و پژوهشگر مسائل ایران درباره منافع اقتصادی برجام نوشت: فناوری اروپا به ویژه به بخش صنعتی اقتصاد ایران وابسته است. صادرات تجهیزات حمل و نقل اروپا به ایران یکی دیگر از نشانه های اهمیت روابط تجاری ایران و اروپا در خارج از خرید نفت است.
تحریم های امریکا صادارت اروپا به ایران را کاهش داد اما با وجود موانع موجود اروپا همچنان به صادارت تجهیزات حمل و نقل و ماشین آلات به ایران ادامه می دهد.
کاهش تعهدات برجامی ایران به دلیل عمل نکردن واشنگتن به تعهداتش، تاثیری مخرب بر تجارت صنعتی اروپا با ایران خواهد داشت.
این تحلیلگر نتیجه گرفت: در حالی آمریکا به دنبال اعمال دوباره تحریم ها و تکرار مذاکرات هسته ای است اروپا باید رویکرد متفاوتی را اتخاذ کند. اروپا باید حفظ روابط تجاری مداوم با ایران را به عنوان محور اصلی دیپلماسی خود تعیین کند.
ضرورت همکاری اتحادیه اروپا با چین و روسیه برای حفظ برجام
تارنمای سازمان رهبری اروپا در گزارشی، برجام را به نفع اروپا ارزیابی کرده و نوشت: نابودی این توافق اعتبار اتحادیه اروپا را خدشه دار خواهد کرد و ضربه مهلکی به سازوکار منع گسترش تسلیحات هسته ای خواهد بود.
این گزارش در توضیح تبعات نابودی برجام اینگونه توضیح داده است که از بین رفتن این توافق بین المللی، می تواند باعث به راه افتادن رقابت تسلیحاتی شدید به ویژه در منطقه خاورمیانه شده و تهدیدی جدی برای امنیت منطقه و جهان باشد.
گزارش یاد شده، همکاری با روسیه برای مقابله با اقدامات آمریکا را به نفع اروپا ارزیابی کرده و نوشت: بدون سرمایه گذاری هنگفت اتحادیه اروپا برای حفظ توافق هسته ایران، تهران تعهدات خودرا کاهش می دهد. اتحادیه اروپا باید نشان دهد که آماده است این توافق را حفظ کند حتی اگر برای حفظ آن مجبور به رویارویی با آمریکا شود.
نماینده دائم چین در سازمان ملل متحد اخیرا گفته است خروج آمریکا از برجام تنش ها در منطقه را افزایش می دهد.
وی برجام را یک توافق چندجانبه مورد تاییدقطعنامه شورای امنیت توصیف کرد و گفت این توافق باید به طورکامل اجرا شود.
این دیپلمات چینی حمایت کشورش از برجام را مورد تاکید قرار داد و گفت توافق هسته ای با صلح در منطقه در ارتباط است وهمه کشورها باید این موضوع را از طریق گفت وگو حل و فصل کنند.
