به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعد نیوز به نقل از خبرآنلاین، اکثر ما در اطراف خود حداقل یک یک فرد مبتلا نشده به کووید یا اصطلاحاً «نُووید» را سراغ داریم؛ کسی که به طرز عجیبی در برابر تمام سویه های کرونا ایمن بوده و به نحوی از دست این ویروس، قِسِر در رفته است! اما صرف نظر از رعایت پروتکل ها و رفتارهای محتاطانه در طول پاندمی، آیا راز مصونیت این افراد را می توان در ژن های آنها یافت؟ و آیا پاسخ به این معمّا می تواند راه حل تازه ای برای مبارزه با عفونت ویروسی باشد؟
در روزهای نخستِ همه گیری، یک اجتماع کوچک از دانشمندان از سرتاسر جهان، کنسرسیومی بین المللی به نام *COVID Human Genetic Effort راه اندازی کردند که هدف آن یافتن یک توجیه ژنتیکی در رابطه با این مورد است که «چرا برخی افراد در سطوح شدید و خطرناک به کووید مبتلا می شوند، در حالی که برخی دیگر به طور خفیف به این بیماری دچار شده و به راحتی بهبود می یابند».
*COVID Human Genetic Effort: یک کنسرسیوم بین المللی است که هدف آن کشف پایه های ژنتیکی و ایمونولوژیک انسان در اشکال مختلف بالینی عفونت کووید (SARS-CoV-2) است. این کنسرسیوم حدود 50 مرکز توالی یابی در سراسر جهان دارد، از لهستان گرفته تا برزیل و ایتالیا.
پس از مدتی، این گروه متوجه شد که برخی از افراد به رغم تماس های مکرر با اشیا و اشخاص ناقل، اصلاً آلوده نمی شوند. جالب ترین یافته ها مربوط به اطرافیانِ نزدیک و اعضای خانواده ی بیماران کرونایی بود که شخص بیمار به واسطه شدت بیماری، حتی سابقه ی بستری در بخش مراقبت های ویژه را داشت اما دریغ از اینکه یک نفر از اطرافیانش با وجود تماس نزدیک با وی دچار بیماری شوند!
آندراس اسپان، میکروبیولوژیست بالینی در دانشگاه راکفلر در نیویورک، می گوید: «ما گزارشات اینچنینی متعددی دریافت کردیم؛ برای نمونه، زوج هایی بودند که با وجود مراقبت از همسرشان در طول بیماری و تماس های نزدیک، حتی بدون دستکش و ماسک، به هیچ عنوان به بیماری مبتلا نشده اند».
اسپان پروژه ای را برای بررسی ایمنی این افراد در برابر کووید طرح ریزی کرد؛ این پروژه به یک جامعه آماری نسبی از اینگونه افراد نیاز داشت. بنابراین این تیم مقاله ای در Nature Immunology منتشر کردند که در آن، ضمن تشریح تلاش هایشان در زمینه ی مقابله با بیماری ها، فراخوان خود برای تشکیل جامعه نمونه از افراد مصون در برابر کووید را اعلام کردند.
اسپان می گوید که استقبال از این طرح بسیار زیاد بود. او گفت: «ما به معنای واقعی کلمه هزاران ایمیل دریافت کردیم. حجم بالایی از کاربرها اعلام آمادگی کرده بودند، همین مسئله ما را مجبور کرد تا یک نظرسنجی غربالگری آنلاین چندزبانه طراحی کنیم تا روند کار راحت تر شود».
این تیم از جانب 15000 نفر از سراسر جهان، پاسخ مثبت برای داوطلب شدن دریافت کرد. پس از پایان فرایند ثبت نام، لیست کاملی از ژن های مختلف در اختیار محققان قرار می گیرد، آن ها موارد را یکی یکی بررسی می کنند و تأثیر هر ژن را بر روی دفاع در برابر کووید در مدل های سلولی آزمایش می کنند.
منظور از «مقاومت ذاتی» در برابر عفونت چیست؟
این نظریه که افراد ممکن است مصونیت پیش فرض و ژنتیکی داشته باشند، طبق سوابق ثبت شده در علم پزشکی، صادق است و باید گفت چنین چیزی ممکن است. جهش های ژنتیکی ای وجود دارد که ایمنی طبیعی را در برابر ویروس اچ آی وی، نوروویروس و حتی مالاریا ایجاد می کند. اما با قدمت طولانی ای که رشته ایمونولوژی (ایمنی شناسی) در طول تاریخ علم پزشکی دارد، مفهوم مقاومت ذاتی در برابر عفونت ها، مفهومی نسبتاً جدید و مبهم است و تعداد کمی از دانشمندان به تحقیق در این زمینه علاقه نشان داده اند.
دونالد وین، دانشیار دپارتمان پزشکی در دانشگاه مک گیل در کانادا، می گوید: «اگر بتوان فهمید که چرا یک فرد به راحتی آلوده به ویروس نمی شود، پس حتماً دستیابی به اینکه چگونه از ابتلا به ویروس ها جلوگیری کنیم هم ممکن خواهد بود!»
اما واقعیت این است که یافتن افرادی با مصونیت بالا و طبیعی، یک کار دشوار است. در حالی که شمار بسیاری برای این امر داوطلب شده اند، تنها یک اقلیت کوچک با معیارهای محدودی که حتماً با ویروس مواجه شده باشند و در عین حال هیچگونه آنتی بادی علیه آن نداشته باشند (که نشان دهنده عفونت است) مطابقت دارد.
قابل قبول ترین گزینه ها برای پذیرش در این تحقیق، کسانی هستند که از همه لحاظ در معرض خطر ابتلا به کووید بوده باشند، اما به آن دچار نشده باشند؛ مثلاً کادر درمان که دائماً در برخورد با بیماران بخش کووید هستند، یا کسانی که با افراد بیمار در یک محیط بوده اند یا حتی همسرانی که در یک تختخواب مشترک با بیمار خوابیده اند.
واکسیناسیون و اومیکرون؛ دو مانع جدی در روند این تحقیقات
زمانی که این تیم تحقیقات خود را برای جستجوی گزینه های مناسب شروع کرد، برنامه واکسیناسیون انبوه نیز آغاز شده بود. طبق گفته ی این تیم، افراد واکسینه شده، گزینه های مطلوبی برای این مطالعه نبودند. بنابراین طی این روند، از هزاران نفری که اعلام آمادگی کرده بودند، حدود 800 تا 1000 نفر رد صلاحیت شدند.
به تدریج، واریانت خطرناک اومیکرون در جهان ظهور پیدا کرد. وین در این باره می گوید: «اگر بخواهم صادق باشم، باید بگویم اومیکرون واقعاً این پروژه را خراب کرد!»
پس از ظهور این زیرسویه، به طور چشمگیری تعداد داوطلب ها کاهش پیدا کرد. اما دکتر اسپان، دخالت و ساختارشکنیِ اومیکرون را با دید مثبت تری می بیند و می گوید: شمارِ داوطلبانی که حتی از این موج خطرناک ویروس هم جان سالم به در بردند و مبتلا نشدند، از وجودِ مفهوم مقاومت ذاتی حمایت می کند.
از طرفی کلیونا اوفارلی، یکی دیگر از اعضای گروه در ایرلند، با سمت استاد ایمونولوژی تطبیقی در کالج ترینیتی دوبلین، مشغول آزمایش روی کادر درمان و کارمندان بیمارستانی در دوبلین شد که بیشتر با بخش کووید در تماس بوده اند. مشخص شد نیمی از افرادی که دی ان ای آنها برای تعیین توالی مورد بررسی قرار گرفته بود، آلوده به سویه اومیکرون هستند و از تحقیق حذف شدند. بنابراین آگهی یک بار دیگر تمدید شد و این بار بیش از 16000 نفر که ادعا می کردند هرگز مبتلا به کرونا نشده اند، اعلام داوطلبی کردند.
به گفته محققان این پژوهش: یک اقلیت دویست نفری با ایمنی ذاتیِ صد درصد، برای اثبات این فرضیه کفایت می کند، اما مراحل آزمایش و بررسی باید روی تعداد بسیاری از افراد اعمال شود تا به جمعیت موردنظر برسیم.
وجود ژنی با خاصیت «ایجاد مصونیت» بعید است
کارشناسان معقدند «بعید است که ژنی وجود داشته باشد که مصونیت ایجاد کند، بلکه مجموعه ای از تغییرات ژنتیکی در کنار هم این اتفاق را رقم می زنند». طبق برخی آزمایشات، احتمال وجود مقاومت ژنتیکیِ طبیعی بسیار نادر خواهد بود. با این حال، اگر پژوهشگران ژن های محافظ را بیابند، همین مسئله می تواند به رشد و پیشرفت روش های درمانی در آینده کمک کند. دلیل خوبی هم برای این موضوع وجود دارد:
متخصصان در دهه ۱۹۹۰ یک جهشی ژنتیکی را کشف کردند که ورود بیشتر گونه های ویروس اچ آی وی به سلول های انسانی را ناممکن می کرد و باعث می شد که افراد خاصی در برابر ابتلا به این بیماری مقاوم باشند. مشخص شد که برخی از این افراد، حامل یک جهش ژنتیکی هستند که یک نسخه به هم ریخته از پروتئینی به نام «گیرنده ی CCR5» را تولید می کند؛ یکی از پروتئین هایی که ویروس اچ آی وی برای ورود به سلول و ساختن یک نسخه کپی از خود، استفاده می کند. دارا بودن این جهش به این معنی است که ویروس HIV نمی تواند به سلول ها بچسبد و مقاومت طبیعی ایجاد کند.
نتیجه ی این مطالعه، تولید ماراویروک (Maraviroc) بود؛ یک داروی ضد رتروویروسی* که برای درمان عفونت استفاده می شود و همچنین امیدوارکننده ترین درمان برای HIV به شمار می آید.
*رتروویروس: نوعی ویروس است که یک کپی از ژنوم RNA خود را وارد DNA سلول میزبانی می کند که به آن حمله می کند. رتروویروس، ژنوم سلول را تغییر می دهد.
ژنتیک به تنهایی ایمنی ذاتی ایجاد نمی کند
پس از کارآزمایی های بسیار، محققان به این نتیجه رسیدند که ممکن است ژنتیک، به تنهایی عامل مصونیت در برابر تمام عوامل ابتلا به عفونت مقاومت نباشد و در برخی، دلیل مصون ماندن از عفونت، سیستم ایمنی قوی آنها باشد.
آیا از وجود یک سلاح مخفی در خون اطلاع دارید؟
در طول موج اول همه گیری، مالا ماینی، استاد ایمونولوژی ویروسی در دانشگاه کالج لندن، به همراه یک تیم تحقیقاتی نمونه های خونی را که سال ها پیش از همه گیری ویروس کرونا جمع آوری کرده بودند را بررسی کردند، سلول هایی یافتند که به طور مشخص برای تشخیص پروتئین های سطح ویروس کرونا ساخته شده اند. تیم ماینی این سلول های کشف شده را به یک «سلاح مخفی» در خون تشبیه می کند. از این سلول ها با عنوان سلول های T حافظه یاد می شود؛ سلول های ایمنی ای که دومین خط دفاعی را در برابر یک مهاجم خارجی (یا همان ویروس) تشکیل می دهند.
وظیفه اصلی این "سلول تی" یا "لنفوسیت تی"، کشف و نابودی عوامل بیماری زا و سلول های آلوده است. در این راه نیز از پروتئین هایی استفاده می کند که در سطح سلول وجود دارد و با پروتئین های سطح این عوامل خارجی پیوند می خورند.
عفونت کووید-19 منجر به تکثیر سلول های T می شود که به دنبال آن، بقای چند سلول تیِ حافظه ای، ایمنی و محافظت طولانی مدت پس از حذف ویروس را تضمین می کند. این روند بهبود عفونت، باعث ایجاد تغییراتی در واکنش های ایمنی ذاتی پس از کووید-19 می شود. عکس از: nature
این تیم در مقاله ی منتشرشده ای در مجله Nature در نوامبر 2021، این فرضیه را عنوان کرد که این سلول ها که از همنشینی قبلی با سایر ویروس ها (مانند سلول هایی که باعث سرماخوردگی می شوند)، می توانند محافظت متقاطعی در برابر ویروس کرونا (یا SARS-CoV-2) ایجاد کنند.
مطالعات دیگر نیز، در تأیید این نظریه، می گویند سلول های تی وجود دارند و ممکن است همین موضوع پاسخی برای این پرسش باشد که چرا برخی افراد مبتلا به بیماری عفونی کرونا نمی شوند.
سلول های تی در حافظه بلندمدتِ سیستم ایمنی بدن تأثیرگذارند
از آنجایی که سلول های تی تا سالیان مدیدی پس از عفونت در خون باقی می مانند، در حافظه بلندمدتِ دستگاه ایمنی بدن نیز نقش ایفا می کنند. چند پژوهش مختلف نشان داده است که اشخاصی که به کووید-19 مبتلا می شوند، در خون خود این سلول ها را دارند، حتی اگر علائم خاصی هم نداشته باشند. بررسی ها نشان می دهد که سلول تی در خون ۴۰ تا ۶۰ درصد افرادی که تا به حال گرفتار ویروس کرونا نشده اند، وجود دارد.
البته این گروه تحقیقاتی یک هشدار مهم دادند: وجود این سلول های محافظ بدان معنا نیست که شما با تکیه بر این اصل که حامل سلول های تی هستید، واکسن را نادیده بگیرید و از تزریق آن اجتناب کنید.
پروفسور ماینی اکنون با همکاری محققان دانشگاه آکسفورد، روی واکسنی کار می کند که این سلول های تی را به طور خاص در غشای مخاطی سیستم تنفسی القا می کند و می تواند محافظت گسترده ای در برابر ویروس کووید و انواع زیرسویه های آن ایجاد کند. چنین واکسنی می تواند به خوبی عفونت ناشی از کووید را کنترل کند، زیرا در حالی که پروتئین اسپایک (همان بخش در سلول که هدفِ واکسن است) در معرض جهش و تغییر است، سلول های تی بخش هایی از ویروس را هدف قرار می دهند که در تمام انسان ها بسیار مشابه هستند. یک واکسن مخاطی می تواند این سلول های تی را در بینی و گلو، یعنی نقطه صفر عفونت، آماده کرده و عفونت کووید را در نطفه خفه کند!
ماینی می گوید: «ما کاملاً خوش بین هستیم که نتایج تحقیقات در این زمینه، می تواند محافظت بهتری در برابر سویه های مختلف و حتی محافظتی در برابر انتقال ویروس میان انسان و حیوان ارائه کند».
متخصصان همچنان می کوشند جهش هایی را بیابند که ممکن است خطر ابتلا به کووید مزمن و سایر پیامدهای ابتلا به کرونا را در افراد تغییر دهد؛ هرچند که هیچکدام از این جست وجوها آسان نخواهد بود. بنابراین، دانشمندانی که روی این پژوهش مطالعه می کنند، می گویند محافظت از سیستم ایمنی بدن بسیار مطمئن تر از اعتماد بر ژنی است که شاید در بدو تولد به ارث برده باشیم [و شاید نه]؛ مخصوصا حالا که به نظر می رسد ویروس کرونا از این پس دیگر همواره با ما خواهد بود.
اگر اینطور باشد، اسپان و تیمش باید این احتمال را بدهند که مقاومت ژنتیکی در برابر ویروس کووید یک رویا باشد! طبق نتایج حاصل از تحقیقاتِ انجام شده، بعید به نظر می رسد اکثر کسانی که به کووید مبتلا نشده اند، از نظر ژنتیکی مقاوم باشند، حتی اگر یک محافظت نسبی داشته باشند؛ این موضوع بدین معناست که هیچ تضمینی وجود ندارد که این افراد هرگز آلوده به ویروس نشوند.
تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد.
سازمان جهانی بهداشت: به پایان کرونا نزدیک شدیم
