در هفته های اخیر عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی و نامزد انتخابات ریاست جمهوری، موجی از انتقادات را نسبت به دولت فعلی نشانه گرفته که محوریت آن بر عدم عاملیت دولت سیزدهم در برخی فرآیندها از جمله فروش نفت و نیز کم توجهی دولت رئیسی در زمینه رشد کل های پولی از جمله نقدینگی بوده است. این مساله گاهی لبه های جدی سیاسی نیز می گیرد و موضع دولت را در زمینه مسائل تحریمی نیز مورد نقد قرار می دهد که بعضا توسط رسانه های نزدیک به دولت نیز مورد پاسخ واقع می شود.
نکته مهم آن است که به نظر دولت رئیسی کم توجهی زیادی به نظرات عبدالناصر همتی داشته و این مساله باعث شده فردی که در سخت ترین دوران مالی ایران، یعنی مقارنت تحریم و کرونا، ریاست بانک مرکزی را در اختیار داشته عملا به حاشیه رانده شود. حاشیه ای که اگر متنی نیابد، ناگزیر حاصل آن یا تکرار اختراع چرخ از نو خواهد بود یا سیاسی شدن مسائلی که عمیقا نیاز به گفتگوی نزدیک و صمیمانه دارند.
اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی چقدر جدی است؟
شواهد نشان می دهد مساله اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی همچنان جدی است. در واقع نشانه های مشخصی برای نگرانی در این مورد وجود دارد. اولین مورد آن است که بانک مرکزی در اطلاعیه های خود گزاره های زیادی در باب کنترل رشد ترازنامه بانک ها و نیز سودهای غیرمتعارف برخی بانک ها اعلام کرده است که تقریبا معنای تلویحی آن وجود چنین شرایطی است. دیگر اینکه علی رغم کاهش رشد نقطه به نقطه تورم هنوز رشد سپرده ها و تسهیلات در آذر نزدیک 60 درصد رشد داشته است که در شرایطی که افزایش سرمایه جدی در شبکه بانکی اتفاق نیفتاده تقریبا معنایی جز رشد طرف سپرده ندارد.
دیگر اینکه همانطور که در داده های زیر مشاهده می کنیم بر اساس آخرین داده های در دسترس رشد پایه پولی در مهر و آبان همچنان تداوم یافته و بنا به گزارش بانک مرکزی محوریت این رشد نیز افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی (اضافه برداشت) بوده است. این مساله در حالی اتفاق افتاده است که امروز عبدالناصر همتی ابعاد دیگری از اضافه برداشت شبکه بانکی را تایید کرده است.
چگونه عملیات بازار باز به ضد خود تبدیل می شود؟
بنا به آنچه در نمودار زیر مشاهده می کنیم به صورت واضحی حجم بازار ثانویه عملیات بازار باز بسیار افزایش یافته است که نشان می دهد نقدشوندگی اوراق دولتی به تدریج در حال افزایش بوده است. عملیات بازار باز از دو بازار اولیه و ثانویه تشکیل شده است که در بازار اولیه اوراق دولتی برای اولین بار به فروش می رسد که در هفته اخیر حدود 450 میلیارد از این اوراق به فروش رفت. در بازار ثانویه این اوراق خرید و فروش می رسد که بازارگردان آن نیز بانک مرکزی است و بانک مرکزی بسته به تعهد خود به نرخ سیاستی اقدام به خرید و فروش اوراق دولتی در قالب توافق بازخرید (Repo) و توافق بازخرید معکوس (Reverse Repo) می کند.
اما نکته ای که وجود دارد در ماه های اخیر نسبت عملیات بازار ثانویه به بازار اولیه بسیار زیاد شده است. که از همین زاویه نقد عبدالناصر همتی، رئیس پیشین بانک مرکزی، به فشارهای دولت بر شبکه بانکی وارد می شود؛ چرا که از نظر او فشارهای بودجه ای دولت بر شبکه بانکی عملا ادامه سیاست های غلط سلطه مالی دولت بر بانک مرکزی است که حاصل آن اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی به روش جدید است.
نرخ سود سرکوب شده یا تقاضای شدید منابع؟
طبعا نگارنده نسبت به تفاوت جنس دخالت بانک مرکزی در بازار ثانویه و اضافه برداشت واقف است و همانطور که می دانیم مهم ترین تفاوت آن نیز کوتاه مدت بودن چنین دخالت هایی است؛ اما در هفته های اخیر عملا حجم عملیات ریپو افزایش یافته و به نظر بدهی بانک ها به بانک مرکزی در حال غلتانده شدن (Roll over) است به نحوی که حلقه های کمک کوتاه مدت بانک مرکزی به بانک ها تقریبا پیوسته شده و هفته ای نیست که بانک مرکزی پیشنهادهای تزریق منابع توسط بانک ها را پاسخ ندهد. طبعا این حجم از تقاضا در نرخ های فعلی یا نشان می دهد نرخ پایین است یا تقاضا زیاد است به نحوی که در هر نرخی حاضر به قرض گرفتن است.
شواهدی وجود دارد که حالت دوم در حال وقوع است و به همین دلیل اساسا خود دولت باید در نحوه توقعات خود از شبکه بانکی تجدید نظر کند. در چنین شرایطی وقتی از دولت حرف می زنیم به صورت مشخصی نه وزارت اقتصاد یا سازمان برنامه و بودجه، بلکه وزارتخانه هایی همچون مسکن و صنعت، معدن و تجارت، رفاه، آموزش و پرورش و بهداشت صحبت می کنیم که تقاضا کننده های اصلی اعتبار هستند. و این نقطه مشترکی است که بیم آن می رود در برخوردهای سیاسی با تذکرات رئیس سابق بانک مرکزی نادیده گرفته شود.
چرا همتی در دولت رئیسی به بازی گرفته نشد؟
پس از انتخابات ریاست جمهوری می دانستیم که تنها منتقد اصلی دولت فعلی عبدالناصر همتی بود که در اولین دیدار رئیس جمهور منتخب با نامزدهای انتخاباتی نیز حضور داشت. همتی پس از آن دیدار همچنان انتقادات خود را به دولت وارد دانسته که این انتقادات در رسانه های نزدیک به دولت بازخورد داشت و آن هم عمدتا در راستای مخالفت بود.
در هر حال شواهد نشان می دهد برخی از نگرانی های رئیس کل سابق واقعا وارد است که در زنگ خطر تورمی در دولت رئیسی به ابعاد آن اشاره داشتیم. اما با توجه به برخوردهایی که با نگرانی های رئیس کل سابق بانک مرکزی که در دولت قبلی نیز در موضع انتقادی نسبت به عملکرد دولت بود، بار دیگر نشان می دهد نگاه های سیاسی مسائل اصلی کشور را که نیازمند گفتگوی صمیمانه و عمیق و نزدیک است را به حاشیه می برد. حاشیه ای که اگر متنی نیابد یا تکرار وضعیت چندین ساله اخیر خواهد بود یا بر فرض افزایش درآمدهای نفتی احتمالا مسیری خواهد داشت از جنس بهبود مقطعی و ناترازی واگرا شونده.
خبر مهم شمخانی درباره فروش نفت ایران
