دامنه ی نوسان در بورس چیست؟

یکی از مهم ترین وظایف نهادهای ناظر بازار سرمایه، کنترل نوسان ها و موج های پر تلاطم بازار است. این کنترل با استفاده از ابزارها و قوانین مختلف انجام می شود. یکی از مهم ترین ابزارهای مورد استفاده در بورس اوراق بهادار تهران، «دامنه نوسان» است. اکنون در بسیاری از بورس های جهان به دلیل کاهش نوسان های بازار از دامنه مجاز نوسان استفاده می کنند. دامنه مجاز نوسان به حدود سقف و کف قیمتی گفته می شود که هر سهم در هر روز معاملاتی می تواند داشته باشد. در حال حاضر محدودیت نوسان قیمت شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای سهام مثبت ۵ درصد تا منفی ۵ درصد است و برای حق تقدم سهام از مثبت ۱۰ درصد تا منفی ۱۰ درصد در نظر گرفته می شود. مثلا برای سهمی که دیروز قیمت آن ۲۰۰۰ ریال بود، طی معاملات روز بعد، قیمت می تواند تا ۲۱۰۰ ریال افزایش و تا ۱۹۰۰ ریال کاهش داشته باشد. اما بر اساس مقررات بازار سرمایه روزهای خاصی وجود دارد که سهم از این محدودیت تبعیت نمی کند؛ (البته نظر ناظر بازار ارجحیت دارد.)

حق تقدم خرید سهام چیست؟ و نحوه ی آگاهی از فرایند افزایش سرمایه

در حال حاضر دامنه نوسانات شرکت های پذیرفته شده در بورس و بازار الف فرابورس مثبت یا منفی ۵% نسبت به قیمت پایانی روز قبل هر سهام می باشد. یعنی اگر قیمت پایانی سهامی امروز ۱۰۰۰ تومان باشد قیمت مجاز برای معاملات فردای این سهم در بازه ۹۵۰ تا ۱۰۵۰ تومان می باشد.دامنه نوسان در بازار ب شرکت فرابورس ۱۰ % و در بازار ج فرابورس دامنه نوسان آزاد می باشد یعنی محدودیتی برای معاملات وجود ندارد.

دامنه نوسانات حق تقدم هر سهام ۲ برابر دامنه نوسان سهام عادی آن می باشد. پس دامنه نوسانات حق تقدم شرکت های بورسی و بازار الف فرابورس مثبت و منفی ۱۰% و شرکت های بازار ب مثبت و منفی ۲۰% می باشد.

مزایای دامنه نوسان

• یکی از عوامل مهم به منظور جلوگیری در دست کاری قیمت ها در بازار بورس، دامنه نوسان بوده که اجازه تغییر قیمت در هر زمان به صورت دلخواه به سهامداران بزرگ را نمی دهد.
• کشف قیمت واقعی سهام نیز با استفاده از دامنه نوسان امکان پذیر است. درواقع زمانی که قیمت سهام به این حدود نزدیک شود، معاملات توسط نهاد نظارتی متوقف می شود تا به سهامداران فرصتی داده شود که درباره قیمت سهم مدنظر و ارزش واقعی آن بررسی و تفکرات لازم را به عمل آورند که در آینده نزدیک، سهم دچار هیجانات قیمتی نشود.
• یکی از عوامل مهم درزمینهٔ کاهش تلاطم های موجود در بازار بورس، دامنه مجاز نوسان است. دامنه مجاز نوسان، تغییرات قیمتی سهام را محدود کرده و از این طریق از به وجود آمدن تغییرات ناگهانی جلوگیری می کند.

معایب دامنه نوسان

• تا اینجای مقاله با مفهوم دامنه نوسان و مزیت های آن در بازار بورس آشنا شدیم. حال توجه داشته باشید که باوجود این مزیت ها، دامنه نوسان دارای برخی معایب نیز است که در ادامه این مطلب به آن می پردازیم.
• معمولاً به دلیل توقف قیمت یک سهم در روز، امکان انتقال تلاطم اضافی به روزهای آتی وجود دارد. پس در نظر داشته باشید که با توجه به اینکه دامنه نوسان مانع آزاد شدن قیمت سهم می شود، همین امر باعث می شود که قیمت به محدوده های خاصی تمایل داشته باشد.
• تجربیات و تحقیقات به عمل آمده در این حوزه اثبات می کند که عامل دامنه نوسان سهم در بازار بورس، باعث تأخیر در کشف قیمت سهم می شود؛ زیرا باوجودآن، قیمت ها نمی توانند در همان روز نسبت به اطلاعات منتشرشده واکنش مناسب نشان دهند. به همین جهت ممکن است که قیمت روز سهم، قیمت واقعی آن نباشد.

چه زمانی دامنه نوسان قیمت برداشته می شود؟

زمانی که برای شرکت یک رویداد حائز اهمیت اتفاق می افتد مانند : مجامع شرکت ها، تقسیم سود، افزایش سرمایه، افشای اطلاعات با اهمیت و غیر… باعث می شود نماد شرکت در تابلوی بورس متوقف شود و در این حالت خرید و فروش صورت نمی گیرد. حال ناظر بازار با توجه به اطلاعات بااهمیتی که نماد شرکت به خاطـر آن متوقف شده است، و ممکن است تأثیری، بیش از دامنه نوسان تعیین شده بر قیمت سهم داشته باشد در روز بازگشایی محدودیت نوسان قیمت برداشته خواهد شد . طبیعی است که بر اساس سازوکار حراج، باید اجازه داده شود تا اطلاعات، تأثیر واقعی خود را بر میزان عرضه و تقاضا و درنتیجه قیمت سهام بگذارد، هرچند این تأثیـر بیشتـر از دامنه مجـاز نوسـان روزانه باشد.

استثنائات دامنه نوسان

دامنه مجاز نوسان در بازار بورس به صورت روزانه و همیشگی است؛ اما بر اساس مقررات بازار سرمایه، در برخی از روزهای خاص و به دلیل رویدادهای حائز اهمیت برای شرکت، این قانون برداشته شده و سهم می تواند بدون نوسان قیمت معامله شود. سه روز خاصی که دامنه نوسان در آن ها رعایت نمی شود به شرح زیر است:

• بازگشایی سهام بعد از مجمع عمومی عادی سالانه برای تقسیم سود.
• بازگشایی سهام پس از مجمع فوق العاده به منظور کاهش یا افزایش سرمایه.
• بازگشایی سهام پس از اعلام افزایش یا کاهش سود هر سهم یا همان eps به شرط آنکه از ۲۰ درصد بیشتر باشد.

دامنه نوسان بازار پایه

دامنه نوسان قیمت سهام در بازار پایه با دامنه نوسان بازارهای بورس و فرابورس متفاوت است. با توجه به تغییر قوانین بازار پایه در سال ۱۳۹۸ و به منظور افزایش شفافیت اطلاعات، شرکت های درج شده در بازار پایه فرابورس بر اساس شرایط پذیرش، در سه تابلوی پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز قرار گرفتند که دامنه نوسان برای هر تابلو متفاوت است.

هر هفته یک حراج معاملاتی در روز دوشنبه از ساعت ۱۲ تا ۱۲:۳۰ انجام می شود. دامنه نوسان در این حراج برای تابلوی زرد ۶ درصد، تابلوی نارنجی ۴ درصد و تابلوی قرمز ۲ درصد است.اما در روزهای دیگر معاملاتی هفته و روز دوشنبه قبل از ساعت ۱۲، دامنه نوسان در تابوی زرد ۳ درصد، تابلوی نارنجی ۲ درصد و تابلوی قرمز ۱ درصد است. مبنای تعیین این دامنه نوسان، قیمت پایانی روزهای دوشنبه هر هفته است. در جدول زیر می توانید دامنه نوسان هر تابلو را مشاهده کنید:

به عنوان مثال اگر قیمت پایانی سهمی در تابلوی نارنجی و در پایان روز دوشنبه پس از حراج ۴ درصدی، ۱،۰۰۰ تومان باشد، دامنه نوسان این نماد در طول هفته تا زمان حراج بعدی (ساعت ۱۲ روز دوشنبه) در بازه ۱،۰۲۰ تا ۹۸۰ تومان خواهد بود؛ بنابراین در طول هفته نمادهای درج شده در تابلوی نارنجی می توانند حداکثر ۶ درصد (۴+۲) نوسان کنند. از این ۶ درصد، ۴ درصد آن بین ساعت ۱۲ تا ۱۲:۳۰ روز دوشنبه و ۲ درصد در سایر روزها است.در ادامه تغییرات قوانین معاملات بازار پایه و در چارچوب سیاست ها و مصوبات شورای عالی بورس، چندی از قوانین مهم به شرح زیر است:

۱- در صورت وجود صف خرید و فروش در سه روز متوالی در یک جهت، چنانچه صرف خرید و فروش در پایان جلسه معاملاتی حداقل معامله دو در ده هزار ( ۰.۰۰۰۲) تعداد سهام شرکت باشد در جلسه معاملاتی بعد دامنه نوسان در هر یک از تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز به ترتیب ۵، ۴ و ۲ درصد خواهد شد و سپس دامنه نوسان به شرایط قبل باز می گردد و محاسبات صفحه خرید و فروش مجدد پس از روز اعمال تغییر دامنه نوسان انجام خواهد شد.

• تبصره: پس از افزایش دامنه نوسان قیمتی نماد معاملاتی و بازگشایی نماد معاملاتی(به دلیل افشای اطلاعات با اهمیت موضوع ماده ۱۳ دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت های ثبت شده نزد سازمان یا وجود اقدامات شرکتی)، مبنای محاسبه شکل گیری مجدد ثبت خرید و فروش از روز بازگشت دامنه نوسان قیمتی نماز به حالت عادی(در تابلوی زرد صد در صد، تابلو نارنجی دو درصد و در تابلو قرمز یک درصد) است.

۲- صندوق های سرمایه گذاری مختلط و در سهام می توانند تا حداکثر ۱۰ درصد از دارایی های تحت مدیریت صندوق را در بازار پایه سرمایه گذاری کنند.